در گفتگو با حجت الاسلام مسيح مهاجري
با عوام زدگي مبارزه مي كرد ....
تلاش شهيد هاشمي نژاد در طرح مسائل روز ، بدون در غلتيدن به غرب زدگي و التقاط و نيز حضور در تمامي صحنه هاي فكري و مبارزاتي از وي شخصيت ممتازي را ساخته بود كه توانايي پاسخگويي به اغلب سؤالات جوانان را داشت و نيز در مقاطع حساس مي توانست تصميمات صحيحي بگيرد و مواضع درستي را اتخاذ كند . حجت الاسلام مهاجري با دقتي عالمانه و نگاهي تيزبين اين ويژگي ها را شاهد بوده و با بياني رسا واگويه كرده اند كه در اين گفتگو شاهد بوده ايم .
_ شروع آشنايي شما با شهيد هاشمي نژاد چگونه و از كجا بود ؟
در دهه 50 بحث هاي " كانون بحث و انتقادي ديني " در مشهد توسط آقاي هاشمي نژاد اداره مي شد . جاذبه اي داشت كه من گاهي كه به مشهد مي رفتم ، به آنجا مي رفتم و با ايشان ديدار و صحبت مي كردم و از آن سال ها بود كه با ايشان آشنايي پيدا كرديم . اين شروع آشنايي ما با ايشان بود ، اما رابطه نزديك و صميمي ما بر مي گردد به تأسيس حزب جمهوري اسلامي در مشهد ، يعني ماه هاي اول پيروزي انقلاب اسلامي در سال 57 .
_ چه ويژگي هايي در سخنراني هاي ايشان بود كه باعث جذب جوان ها مي شد ؟
من به عنوان يك مستمع پاي سخنراني هاي ايشان نمي رفتم ، چون موقعيت من طوري نبود كه بتوانم در مشهد باشم و اين كار را بكنم . ولي فعاليت هاي ايشان را در آن كانون ، فعاليت هاي خوبي مي ديدم و به همين دليل براي عرض ارادت و اعلام همفكري نزد ايشان مي رفتم .
سخنراني هاي شهيد هاشمي نژاد دو سه تا خصوصيت داشت ، خصوصيت اول اين بود كه ايشان بسيار خوش بيان بود و مطالب را آنگونه كه ضرورت داشت به ذهن مخاطب مي رساند ، يعني مشكلي در انتقال آنچه كه در ذهن داشت ، نداشت . به عبارت ديگر بلاغت خاصي داشت .
خصوصيت دوم اين بود كه ايشان بليغ صحبت مي كرد و صحبت هايش سطحي نبود . دردي كه الان گرفتارش هستيم و در آن زمان هم بود .
ايشان از اين نوع آفات مبرا بود . آدم فاضل و باسوادي بود و همانگونه كه در تعبير امام پس از شهادت ايشان آمده : " فاضل جوانمرد " ، واقعاً فاضل بود ، مطالعات و تحقيقات و تأليفات زيادي داشت و به همين دليل علمي و مستدل و محققانه صحبت مي كرد و صحبت هايش عميق بود و لذا كساني كه در آن كانون بحث و انتقاد و يا در جلسات سخنراني هاي ايشان شركت مي كردند ، اهل فكر و تحقيق بودند و اين طور نبود كه براي وقت گذراني آمده باشند .
خصوصيت سوم هم اين بود كه ايشان خيلي آتشين صحبت مي كردند. شايد شما صحبت ها و سخنراني هاي ايشان را نشنيده باشيد ، ولي گاهي در شب هاي ماه رمضان يا سالگرد ايشان ، راديو دعاهايي را از ايشان پخش مي كند و در آنها هم مشخص است كه بسيار آتشين صحبت مي كرد . شايد الان آتشين صحبت كردن امتياز نباشد ، ولي در آن زمان به دليل انقلاب ، امتياز بزرگي بود .
يعني اگر كسي آتشين صحبت مي كرد و صحبتش هم عميق بود جاذبه ايجاد مي كرد و اين خود از لوازم انقلاب بود . شما اگر الان به نوارهاي صحبت هاي آن زمان مراجعه كنيد مي بينيد همه كساني كه با انقلاب همراهي مي كردند ، آتشين صحبت مي كردند . آقاي هاشمي نژاد غير از وجهه انقلابي ، صحبت كردنش ذاتاً پر حرارت و انقلابي بود و هر جا سخنراني مي كرد ، مردم را جذب مي كرد و سخنراني هاي ايشان بسيار پرجمعيت بود و آدم هايي هم كه شركت مي كردند اهل فكر و فضل بودند ، به اين دليل براي همه جاذبه داشت .
_ يكي از وجوه زندگي پربار شهيد هاشمي نژاد آثار قلمي ايشان است كه اتفاقاً كمتر درباره آن صحبت شده است . شما در جايي اشاره كرده بوديد كه كتاب هاي ايشان در ميان طلبه ها محبوبيت داشت و آنها را مطالعه مي كردند . درباره شيوه نگارش و آثار مكتوب ايشان توضيحاتي را بفرماييد .
دوراني كه شهيد هاشمي نژاد كتاب هايي را تأليف و منتشر كردند ، دوران خاصي بود . ويژگي هاي مهم آن دوران را بيان مي كنم تا تأثير نوشته هاي ايشان را بهتر بتوانيم درك كنيم . يكي از اين ويژگي ها اين بود كه كتاب هاي فارسي ديني و اعتقادي ممزوج با مسائل روز كم بود يا نبود . خيلي خلاء داشتيم .
در آن زمان فقط كتاب هاي قديمي تجديد چاپ مي شدند و رايج بودند . اغلب به زبان عربي بودند و عامه مردم نمي توانستند از آنها استفاده كنند . كتاب هاي فارسي در جامعه آن روز غالباً توسط نويسندگان غير مذهبي نوشته مي شدند . اين كتاب ها شامل رمان ها و كتاب هاي غير رمان ضد مذهب چاپ مي شدند ، اما كتاب هاي مذهبي رواج نداشتند .
ويژگي دوم اين كه بعضي از كتاب هاي مذهبي هم كه تازه نوشته و منتشر مي شدند خالي از مباحث سياسي و انقلابي بودند و جاي اين نوع كتاب هم خالي بود . نوشته هاي آقاي هاشمي نژاد اين دو ويژگي را داشتند كه اولاً در مقطعي خلاء كتاب هاي ديني به زبان فارسي روان همراه با معارف ديني را پر كرد و ديگر اين كه وارد مسائل روز سياسي و انقلابي شد و پاسخگويي به نيازهاي آن روز را به عهده گرفت .
مثلاً كتاب " مناظره دكتر و پير " را اگر بخوانيد مي بينيد كه مسائل روز را مطرح كرده و به شبهات پاسخ داده است . اين كار ايشان بسيار تأثير گذار بود و مي توان گفت كه در آن برهه ايشان تنها كسي بودند كه حتي قبل از شهيد مطهري به اين كار مبادرت ورزيدند . البته بخش هايي از آثار شهيد هاشمي نژاد و شهيد مطهري هم زمان منتشر شدند .
راه اندازي " كانون بحث و انتقاد ديني " و انتشار مباحث آن جلسه به صورت جزوه و كتاب توانست دو خلئي را كه ذكر كردم تا حدودي پر كند و چون چنين آثاري در سطح جامعه وجود نداشت ، طلاب و دانشجويان تشنه و مشتاق و ساير سطوح جامعه به سرعت آنها را مي خريدند و در فاصله كوتاهي تمام مي شد و به چاپ هاي متعددي رسيد .
_ از نحوه ارتباط شهيد هاشمي نژاد با مستمعين و مخاطبانشان چه خاطره اي داريد ؟
ايشان جزو معدود كساني بودند كه وقتي سخنراني مي كردند اعم از اين كه نكات سياسي يا علمي را مطرح مي ساختند ، سخنشان جاذبه زيادي داشت . حتي يادم هست در مسجد جامع چالوس ، بانيان مجلس و مردم آنجا روش خوبي داشتند و افراد شاخصي را دعوت مي كردند كه يك ماه رمضان تمام در آنجا سخنراني مي كردند .
چه در اين شهر ، چه در قم ، مشهد ، اصفهان و ساير شهرها ، هر جا كه ايشان سخنراني داشتند ، مجالس پر از جمعيت بود و دانشجويان ، طلاب ، برخي از اساتيد دانشگاه و افراد تحصيل كرده حوزه و دانشگاه مي نشستند و يادداشت بر مي داشتند .
خاطره جالب اين كه ايشان يك بار كل شب هاي سخنراني خود را به نقد اعلاميه حقوق بشري كه سازمان ملل صادر كرده بود پرداختند . اوايل دوراني بود كه اساساً اعلاميه حقوق بشر و نقد آن مطرح شده بود و اين نقد را بسياري قوي و عالمانه هم انجام دادند و فضلا و علما يادداشت بر مي داشتند كه به درد كار تحقيقي شان مي خورد .
در چالوس كه اشاره كردم ، فقط اهالي آنجا نبودند كه شركت مي كردند و اهالي تمام شهرهاي اطراف به آنجا مي آمدند ، چون شهرت ايشان در همه جا پيچيده بود . در جلسات ماه رمضان تمام كساني كه مي توانستند بيايند و روزه شان باطل نشود ، مي آمدند و هميشه مسجد و محوطه اطراف آن از جمعيت پر مي شد . سخنراني هاي ايشان بسيار پر جاذبه بود و به اعتقاد من شهيد هاشمي نژاد توانستند افراد زيادي را با دين و افكار انقلابي آشنا كنند .
_ اشاره كرديد كه محتواي سخنراني هاي ايشان به روز بود و از متون كتب غربي هم در آنها استفاده مي كردند ، آيا چنين استفاده هايي در ميان اهل قلم و حوزه واكنش منفي نداشت ؟
استفاده از داده هاي غربي دو جور است ، يكي اين كه به آنها استناد كنيم و بخواهيم از اين طريق حرف خود را اثبات و اسلام را با استناد به آنها تقويت كنيم ، اين شيوه هميشه با واكنش روبرو مي شود . در آن زمان اين طور بود ، حالا هم هست .
همه ما معتقديم كه اسلام نيازي به اين تقويت ها ندارد ، چون منطق اسلام آن قدر قوي و منسجم هست كه براي اثبات آن نيازي به مستندات ديگر نباشد . اين نوع برخورد با اسلام تا حد زيادي به نوعي احساس خود كم بيني بر مي گردد . اسلام چيزي كم ندارد ،اما كسي كه اين شيوه را در پيش مي گيرد ، خودش كم دارد و فكر مي كند كه بايد به اين شكل اسلام را تقويت كند .
شيوه دوم اين است كه داده هاي غرب را نقد كنيم ، يعني موارد صحيح آن را مطرح و موارد غلط را بررسي و از آنها انتقاد منطقي و عالمانه كنيم . در اين شيوه عده اي از مخاطبان را مي توان جذب و در عين حال موارد متقن و محكم اسلام را در همان جنبه هايي كه آنها به عنوان ويژگي هاي برجسته غرب مي شناسند ، بيان كرد . در اين شيوه نشانه اي از خود كم بيني وجود ندارد و چون شيوه اي عالمانه و تطبيقي است ، بر اين بخش از مخاطبان تأثير مي گذارد .
نقد منصفانه و صحيح هم درست است و هم تأثير گذار ، آقاي هاشمي نژاد از اين شيوه دوم استفاده مي كرد . ايشان اطلاعات عمومي خوبي درباره مسائل گوناگون داشت ، از جمله اعلاميه حقوق بشر را كه به آن اشاره كردم ، از همين نوع بود . ايشان آراي متفكرين غربي را مطرح مي كرد تا اثبات كند كه اسلام در 14 قرن پيش به نكاتي نظر داشته كه متفكرين غرب امروز متوجه آن شده اند .
ايشان با دقتي عالمانه ريشه هاي حياتي اسلام را از اين طريق اثبات مي كرد . مثلاً در مورد همين اعلاميه حقوق بشر ايشان اينگونه استدلال مي كرد كه امروز پيشرفته ترين كشورهاي دنيا اعلاميه اي را تنظيم مي كنند كه در 14 قرن پيش در عقب افتاده ترين نقطه دنيا توسط پيامبر گرامي اسلام (ص) مطرح شد و همين دليل روشن و واضحي است بر اين كه اين قوانين از ناحيه خداوند و از آسمان و حياتي است .
ايشان به شيوه اي عالمانه جنبه هاي منفي غرب را مطرح و به شكلي تلويحي غرب زدگان را تحقير و اهميت و قدرت اسلام را اثبات مي كرد . اين شيوه هاشمي نژاد نه تنها واكنش منفي در محافل علما به دنبال نداشت كه مورد تحسين و تأييد هم بود و در ميان جامعه و مخاطبان هم بسيار پر جاذبه بود .
ايشان در تهران هم زياد سخنراني داشت ، ولي مستمعين ايشان منحصر به مردم همان منطقه نبود و ديگراني كه باخبر مي شدند از همه جاي شهر مي آمدند و سخنراني هاي ايشان بسيار پر مخاطب بود . مخاطبان ايشان غالباً آدم هاي باسواد و اهل تحقيق و بخش اعظمي از آنها آدم هاي انقلابي و از اقشار مختلف بودند .
_ شهيد هاشمي نژاد در اول انقلاب هيچ نوع سمت اجرايي را نپذيرفتند ، چه شد كه مسئوليت حزب جمهوري اسلامي را پذيرفتند ؟
شهيد هاشمي نژاد با چند تن از سران انقلاب ، سابقه دوستي و همكاري طولاني داشت و لذا در كارهاي تشكيلاتي با آنها همكاري مي كرد . يكي از اين افراد مقام معظم رهبري بودند كه مي دانيد همراه با شهيد هاشمي نژاد و آيت الله طبسي ، جمعي سه نفرا را تشكيل مي دادند كه محور مسائل انقلابي اسلان خراسان بودند .
يكي از اركان حزب جمهوري مقام معظم رهبري بودند ، مؤسسين حزب شهيد آيت الله بهشتي ، آيت الله هاشمي رفسنجاني ، آيت الله موسوي اردبيلي و شهيد باهنر بود . همه اين بزرگان با شهيد هاشمي نژاد سابقه دوستي و آشنايي ديرنيه داشتند ، بنابراين طبيعي بود كه نه فقط حزب جمهوري كه هر تشكيلاتي كه توسط روحانيون انقلابي و سرشناس تشكيل مي شد ، شهيد هاشمي نژاد با آنها همراهي كند .
قبل از انقلاب هم هر تشكيلاتي ولو بدون نام و بدون شكل غير رسمي براي پيشبرد انقلاب تشكيل مي شد ، شهيد هاشمي نژاد يك پاي ثابت آن بود . اين بود كه با تأسيس حزب جمهوري اسلامي ايشان با مؤسسين آن همراهي كرد و دبير حزب در استان خراسان شد .
_ در روزهاي نخست پيروزي انقلاب ، نسبت به حزب و تشكيلات حزبي دو نگرش موافق و مخالف وجود داشت ، آيا شهيد هاشمي نژاد موافق تشكيل حزب بودند و يا در ادامه فعاليت هاي انقلابي صرفاً با مبارزان و انقلابيون همكاري مي كردند ؟
اگر ايشان اعتقاد به حزب نداشت مي توانست صرفاً در حزب عضو باشد و يا نهايتاً كمك كند و قطعاً دبيري حزب را به عهده نمي گرفت . مضافاً بر اين كه قبل از انقلاب هم با تشكيل كانون بحث و انتقاد ديني و كانون هاي ديگر نشان داد كه به كار تشكيلاتي معتقد است ، چون تشكيلات و حزب كه فقط سياسي نيست ، كارهاي فرهنگي و اقتصادي و اجتماعي را هم مي توان به صورت تشكيلاتي اداره كرد .
به اعتقاد من شيوه تشكيلاتي پيوسته در برنامه ريزي ها و كارهاي ايشان قابل مشاهده بود ، به نظر من حتي شهادت ايشان در ساختمان حزب جمهوري هم نشانه اي از اعتقاد ايشان به كار تشكيلاتي بود .
من از شهيد هاشمي نژاد در حزب هم خاطراتي دارم كه تأثير گذاري هاي ايشان را نشان مي دهد ، ايشان برغم مسئوليت هاي سنگيني كه داشت بسيار علاقمند بود كه در اغلب جلسات شوراي مركزي حزب شركت كند كه اين اهتمام ايشان را نسبت به كار حزب نشان مي دهد .
يكي از خاطرات مهم من مربوط مي شود به دوران پس از شهادت بزرگاني چون شهيد بهشتي ، شهيد رجايي و ديگران ، در آن موقع زماني بود كه مقام معظم رهبري در دوران نقاهت به سر مي بردند . پس از شهادت رجايي جلسه شوراي مركزي حزب در دفتر آيت الله هاشمي رفسنجاني در مجلس تشكيل شد . دستور كار هم اين بود كه حالا بايد چه كنيم . حزب جمهوري در مجلس اكثريت داشت و حزب حاكم بود و همه توقع داشتند كه حزب براي جانشيني نخست وزير تصميم بگيرد .
از آنجا كه دبير كل حزب يعني شهيد باهنر هم شهيد شده بود و بنابراين بايد دبير كل جديد هم انتخاب مي شد ، در آن جلسه بنا بود درباره اين دو موضوع تصميم گيري شود و آقاي هاشمي نژاد خودشان را به اين جلسه رساندند ، چون بسيار بر اين امور اهتمام داشتند و هر وقت احساس مي كردند كه جلسه ، جلسه بسيار مهمي است ، شركت مي كرد .
ايشان در عين حال كه رسماً عضو شوراي مركزي نبود ، چون عضو برجسته اي بود عملاً عضو اين شورا بود و در جلسات مهم شركت مي كرد و بسيار تأثير گذار بود . در اين جلسه اي هم كه اشاره كردم ، ايشان شركت كرد و وقتي مطرح شد كه چه كسي رئيس جمهور باشد ، شهيد هاشمي نژاد گفت آقاي خامنه اي .
اساساً پيشنهاد رئيس جمهور شدن آيت الله خامنه اي را ايشان داد . دراين مسير يكي دو مانع وجود داشت كه درباره اش بحث شد . يكي اين كه ايشان بستري بودند ، شهيد هاشمي نژاد پافشاري كرد كه بنا نيست كه هميشه بستري باشند و بالاخره بهبود پيدا مي كنند . مانع ديگر اين بود كه امام با رئيس جمهور شدن روحانيون موافق نبودند ، چون حزب در دوره اول بنا داشت شهيد بهشتي را كانديداي رياست جمهوري كند و به همين دليل اين كار را نكردند و به سراغ جلال الدين فارسي و دكتر حبيبي رفت .
عده اي از افراد حاضر در جلسه از جمله خود من گفتيم كه بايد برويم و با امام صحبت كنيم . شهيد هاشمي نژاد هم همين نظر را داشت . سرانجام قرار شد آقاي هاشمي رفسنجاني برود و با امام صحبت كند و نظر امام را در اين مورد برگرداند و اين كار را هم انجام داد . اين يكي از اثر گذارترين كارهاي شهيد هاشمي نژاد بود .
