فصل سوم:
ویژگی های عقیدتی وخصوصیات اخلاقی شهید آیت الله قدوسی
گفتار اول:
ویژگی های عقیدتی وفکری شهید آیت الله قدوسی
حیات فکری مرحوم قدوسی تا اندازه ی زیادی متأثر از تصمیمی بود که ایشان برای تحصیل علوم دینی در حوزه ی علمیه ی قم اتخاذ کرد. تقارن دوره ی تحصیل آیت الله قدوسی در حوزه ی علمیه با تحولاتی که به لحاظ اندیشه ای وفکری در سطح جامعه ی ایران به وقوع می پیوست وظهور احزاب وگروه هایی با ایدئولوژی ها وایسم های مختلف به همراه برخورداری ایشان از اساتید بزرگی چون امام خمینی ومرحوم علامه طباطبایی و... نقش مهمی در شکل گیری ساختار فکری وی داشت. تفکر نوینی که در حوزه ی علمیه ی قم تحت تأثیر اندیشه های امام برای برقراری حکومت اسلامی درکشور شکل گرفت، قشر گسترده ای از طلبه ها وروحانیون را تحت تأثیر قرار داد . دراین دوره در کنار مبارزاتی که بر ضد رژیم پهلوی صورت می گرفت تعدادی از نیروهای وفادار به امام تلاش های زیادی برای نهادینه ساختن الزامات برقراری چنین نظامی انجام دادند. در این زمینه نظریه ی ولایت فقیه به عنوان شالوده ای برای ایجاد حکومت اسلامی به همت تعدادی از مجتهدین عالی رتبه که امام خمینی رادر جریان مبارزات ضد رژیم همراهی می کرد کاربردی تر شد. هم زمان با این جریان تعدادی از شاگردان حضرت امام در صدد ایجاد اصلاحاتی در حوزه به منظورهم گام ساختن آن با تحولات جدید برآمدند. شهید قدوسی همراه با شخصیت هایی چون آیت الله خامنه ای ، آیت الله هاشمی رفسنجانی، مرحوم شهید بهشتی، آیت الله مصباح یزدی و... از جمله پیشروان این حرکت بودند وتشکل هایی را به منظور ایجاد اصلاحات در سطح حوزه های علمیه ایجاد کردند. مدرسه ی حقانی به دنبال اتخاذ این رویه تأسیس شد. هدف بنیانگذاران این مدرسه تربیت نیروهای کیفی وکارآمد برای نظام سیاسی آینده بود. آیت الله قدوسی وشهید بهشتی در اجرای موفقیت آمیز برنامه هایی که برای مدرسه تدوین شده بود نقش اساسی داشتند. شهید قدوسی با توجه به تلقی روشنی که از اهداف بنیانگذاران مدرسه داشت بر تربیت طلبه های مدرسه اهتمام ویژه ای داشت.
شهید قدوسی برای نشان دادن مقام ، مرتبه وشأن طلبگی بارها در خلال سخنرانی برای طلبه ها تأکید می کرد که مقام علما حتی افضل از مقام شهدا است اگرچه شأن شهدا بسیار رفیع است. ایشان برای طلبگی 5 شرط را لازم می شمرد:
« 1- این که فردی که مقام طلبگی را انتخاب می کند باید برای این انتخاب هدفی داشته باشد؛2- مسیر صحیحی را برای رسیدن به این هدف انتخاب کرده باشد؛3- پشتکار وتلاش وپی گیری لازم را برای رسیدن به این هدف از خود نشان دهد؛ 4- عوامل ووسیله هایی که انتخاب می کند با هدفش سازگار باشد؛5- این که آمادگی گذشت در راه هدفش را داشته باشد.»
به اعتقاد مرحوم قدوسی دروسی که طلاب در طول دوره ی تحصیل می خواندند به تنهایی نمی تواند آن ها را به سر منزل مقصود برساند ودرس خواندن تنها برای شناخت خدای متعال کافی نیست بلکه باید او را یافت. شهید قدوسی در کنار تلاش مستمری که برای بالا بردن سطح معلومات طلبه ها انجام می داد بر اعتلای معنوی آن ها نیز سعی وافر داشت.
در اندیشه ی شهید قدوسی ، خدامحوری واسلام راستین تنها معیار وملاک برای ارزیابی گرایش های مختلف فکری ومذهبی بود. در شرایطی که انواع اندیشه های سیاسی وایسم ها در جامعه رواج داشت شهید قدوسی به تنها گرایش فکری که در چارچوب اندیشه های سیاسی اسلامی که همان تفکر امام خمینی وتشکیل نظام اسلامی در کشور بود تمایل داشت و از این رو ایشان به شدت در مقابل گرایشات مارکسیستی وسوسیالیستی موضع می گرفت ودر راستای مبارزه با اندیشه ی توده ای تلاش های بسیاری از خود نشان داد. مرحوم قدوسی با اندیشه ی ناسیونالیسم وملی گرایی وگروه هایی که مطابق با این اندیشه ها بود نیز در تضاد بود. در این راستا وی در برابر تفکرات دکتر علی شریعتی که در بین نسل جوان وقشر تحصیل کرده طرف داران بسیاری داشت هم چون شهید بهشتی، معتقد بود تلقی جدیدی که دکتر شریعتی از اسلام وتعالیم اسلامی ارایه می دهد اگرچه در مواردی صحیح است؛ ولی با توجه به تسلط کافی نداشتن ایشان به علوم ومعارف اسلامی در موارد عدیده ای بدعتی جدید در تعالیم اسلامی به شمار می رود از این رو شهید قدوسی مخالف ترویج این اندیشه ها در بین طلبه های مدرسه ی حقانی بود ودر مواردی که اختلافاتی برسر اندیشه های شریعتی بین طلاب به وجود می آمد به شدت با آن برخوردمی کرد.
اعتقاد راسخ شهید قدوسی به برقراری نظام اسلامی ورهبری امام خمینی باعث شد تا پس از پیروزی انقلاب وتشکیل حکومت جمهوری اسلامی نقش برجسته ای را در حکومت جدید عهده دار شود. شهید قدوسی در سمت دادستان انقلاب توانست در برخورد با گروه های معارض وحفظ انقلاب نقش مهمی را ایفا کند ودر نهایت در این راه از فداکردن جانش نیز دریغ نورزید.
گفتار دوم:
خصوصیات اخلاقی آیت الله شهید قدوسی
اخلاق وخصوصیات اخلاقی یکی از ابعاد مهم شخصیتی هر فرد است. اخلاق مجموعه ی ملکات نفسانی است که در اثر پرورش استعداد روحی ایجاد می شود واز جمله مهم ترین ثمرات تربیت است. اخلاق عموماً به دو مبحث اخلاق فردی واخلاق جمعی تقسیم می شود ، اخلاق فردی خصوصیات، صفات وروحیاتی است که در اثر تربیت وپرورش استعدادهای درونی انسان شکل می گیرد واساس وپایه ی اخلاق اجتماعی محسوب می شود. انسان ها برای دست یابی به کمال انسانی ، تلاش می کنند لوازم آن را فراهم سازند. افراد خودساخته الگوی رفتار دیگران در جامعه هستند واسناد زنده ی اخلاقیات انسانی واجتماعی به حساب می آیند. بعضی از صفات انسانی در برخی از افراد آنچنان نمود پیدا می کند که افراد متعدد متوجه آن خصوصیات و ویژگی ها می شوند ونسبت به آن فرد به نگرش مشترک می رسند، در این جاست که شهرت افراد به محسنات واخلاقیات وخصال نیکوی آن هاست. افراد بر اساس میزان ارتباط ونزدیکی ای که با شهید قدوسی داشته اند هر یک ویژگی های خاصی را برای او برشمرده اند.
1- تقوی وتهذیب اخلاق:
تقوای استوار وتعهد خلل ناپذیر چیزی بود که هرکس شهید قدوسی را به این اوصاف می شناخت وچه مواظبت ها، دقت ها ومراقبت هایی که در این امر داشت، ترک واجب وارتکاب جرم را برای مؤمن عملی محال می دانست ومی گفت:مگر می شود یک نفر مسلمان کار حرام انجام دهد ویا واجبی را ترک کند؟ مرحوم شهید قدوسی حتی به مستحبات ومکروهات بسیاراهمیت می داد .نماز شب را برای روحانی لازم می دانست.شاگردان شهید قدوسی عموماً همگی به تقوای وی گواهی می دهند وبیان می کنند که ایمان وتقوای استاد به حدی بود که یک نماز پشت سر ایشان مدت ها مارا از لغزش حفظ می کرد. آنچه از طلبه های مدرسه ی حقانی متوقع بود تزکیه بود ومدام آنها را به تعهد ، خودسازی وتقوی توصیه می کرد. او همیشه به طلبه ها می گفت:« برادران پیش از آنکه علائق ومادیات در قلب ها حالت ملکه پیدا کند وگناهان قبحش را در نظر ما از دست بدهد از خدا بخواهیم ما را بیدار کند وبدانید که آخوند شدن مشکل است ولی به قول آن آقا انسان شدن محال است.»
مرحوم قدوسی بارها به شاگردان مدرسه ی حقانی گوشزد می کرد:« آن علمی ارزش دارد که با تقوا وتهذیب نفس همراه باشد عالمی که تهذیب نفس نداشته باشد با وجود این که بسیار درس هم خوانده باشد با فردی که هیچ درسی نخوانده تفاوتی ندارد.»
شهید قدوسی در انتخاب هم کارانش نیز معیار تقوا را در نظر می گرفت ومهم ترین معیار ایشان برای جذب استاد در مدرسه تقوای آنها بود. با وجود اینکه پدر مرحوم قدوسی از علمای طراز اول ودرزمره ی مراجع بود اما ایشان به نیابت از وی مقدار زیادی وجوهات شرعیه پرداخت نمود.
2- اخلاص:
مرحوم شهید قدوسی نسبت به مسأله ی اخلاص توجه خاصی داشت. یکی از شاگردان ایشان می گوید:« با اطمینان می توان گفت مرحوم قدوسی در زندگی اش کلمه ای را به اندازه ی کلمه ی اخلاص تکرار نکرده است. او ضمن تدریس ودر درس اخلاق ودر صحبت های خصوصی پیوسته به اخلاص توصیه می کرد وبه آن توجه می داد ودر این باره داستان ها از زندگی بزرگان وعلمای سلف نقل می کرد. اخلاص امام را در رأس صفات ایشان ذکر می کرد وشیفته ی عمق اخلاص رهبر بود . در امر مدرسه می فرمود من از خدا خواسته ام وپیوسته می خواهم به همه ی دست اندرکاران اخلاص عنایت کند واگر در نیت من بخواهد چیزی جز رضای حضرتش را پیدا کند مرا از ادامه ی این کار بازدارد.»
آیت الله مؤمن درباره ی اخلاص مرحوم قدوسی می گوید:
« مهم ترین مسأله ای که مورد عنایت آن بزرگوار بود اخلاص در عمل وانجام آن تنها برای خدا بود هم خود آن شهید مراقب بود اعمالش را برای خدا انجام دهد وهم از دیگران انتظار داشت چنین باشند.»
مرحوم قدوسی در قبال شاگردان خود نیز اهمیت فراوانی به اخلاص می داد وشاگردی را که با اخلاص می یافت توجه وعنایت بیشتری می نمود. در این گونه موارد برای تربیت یک طلبه ساعت ها کار می کرد ، جلسه های خصوصی که ایشان با بعضی از شاگردان مدرسه در تربیت واخلاق داشتند شاهدی بر این مدعاست.
-3تعهد ومسوولیت پذیری:
شهید قدوسی آن چه را که وظیفه ی خود تشخیص می داد در انجام آن تعهّد عجیبی داشت. با توجه به روحیه ی خاصی که داشت واز مطرح شدن در بین دیگران خودداری می کرد مدیریت مدرسه ی حقانی برایش سخت بود، ایشان بارها به دوستان وشاگردان مدرسه اظهار داشته بود:
« اگر روزی بیاید که من احساس کنم دیگر مدیریت مدرسه را بر عهده ندارم آن روز را برای خود جشن خواهم گرفت.»
با وجود این چون متعهّد به انجام این کار شده بود وآن را وظیفه ی خودمی دانست با جدیت وپشتکار وصف ناپذیری آن را انجام می داد ،ایشان تمام کارهایی را که یک یا چند کارمند ساده ومعمولی می توانستند انجام دهند خودشان انجام می دادند. در این موارد حتی در مواقع زیادی نسبت به تایپ وتکثیر سؤالات امتحانی شخصاً اقدام می کرد. مسایل شخصی هیچ گاه باعث نمی شد تا آسیبی نسبت به مسؤولیت هایی که بر عهده داشتند وارد شود. مواقع زیادی پیش آمد از نظر مالی مسایلی در نهاوند برای ایشان به وجود آمد ودر صورت نرفتن به آنجا امکان وارد شدن ضرر وخسارت زیادی وجود داشت، اما وی به خاطر اینکه خللی در اداره ی مدرسه پیش نیاید از منافع شخصی اش چشم پوشی می کرد واز این راه خسارت های مالی زیادی متحمل شدند.
4- عرفان ومعنویت:
شهید قدوسی روحی لطیف وذوقی سرشار داشت. بارها دیده شده بود که در اثنای شب ودر تاریکی در دفتر مدرسه رو به قبله نشسته وبا معبود و معشوق راز و نیاز می کند. از ایشان نقل شده که گفته بودند :
« من از نظاره ی مهتاب وماه سیرنمی شوم ویک شب در جوانی تا صبح نشستم وماه را تماشا کردم.»
مرحوم قدوسی علاوه بر این که دارای طبع سرودن شعر بود اشعار بسیاری را نیز حفظ بود. وی هم چنین بسیاری از خطبه های طولانی نهج البلاغه وآیات قرآنی واحادیث را از حفظ داشت. او علاقه ی خاصی به اهل بیت (ع) داشت وهر سال در ایام شهادت امام صادق(ع) مجالس روضه ای را ترتیب می داد. تعدادی از شاگردان مرحوم قدوسی اذعان دارند که ایشان با اهل معنی سروسرّی داشت واز کرامت های متعددی برخوردار بود، در این باب گفته شده وی اهل نظر وتشخیص بود وکوچک ترین برخوردی با افراد می توانست به ماهیت شخصیتی آنها پی ببرد . ایشان ارادت خاصی به امام زمان (عج) داشت وهمواره می گفت:
« ما باید حضرتش را که صاحب الزمان است در همه ی امور وشئون خود حاضر وناظر بدانیم.»
جلسات درس های اخلاق شهید قدوسی بر شاگردان مدرسه ی حقانی بسیار تأثیر گذار بود، او در غالب این درس ها خود اشک می ریخت وحاضرین را به گریه می انداخت.
زندگی نامه شهید آیت الله قدوسی(12)
