استان "دياله "در شرق عراق، از جمله مناطق پرآشوب و مملو از خشونتي است كه براي همه طرف هاي درگير در اوضاع عراق اعم از كردها، عرب ها، آمريكايي ها، دولت مركزي عراق و حتي القاعده و رسانه هاي عرب منطقه از جذابيت بالايي برخوردار است. از همين رو، اوضاع اين منطقه كه تا دوماه پيش به دو بخش شمالي امن و جنوب ناامن تقسيم مي شد، به رغم گستردگي عمليات پاكسازي ارتش عراق، با ابهام و همراه با پيچيدگي هايي روبه رو شده است. تنش ها در اين استان از حدود دوماه پيش، هنگامي كه ارتش عراق در ادامه عمليات بزرگ پاكسازي عليه القاعده كه از آن به عنوان آخرين صحنه نبرد با تروريسم در عراق ياد شده بود، شكل گرفت، زماني كه نيروهاي عراقي به اطراف خانقين، شهر نفت خيز شمال اين استان نزديك شدند. خانقين و مناطق اطراف آن به ويژه جلولا، مدت ها در اختيار پيشمرگان كرد عراقي محلي بود و كنترل آن را برعهده داشتند. اين منطقه از امنيت بيشتري نسبت به مناطق مركزي و جنوبي از جمله بعقوبه مركز استان و مقداديه و خان بني سعد برخوردار بود. كردهاي عراق كه انتظار دارند با اجراي ماده ١٤٠قانون اساسي و انجام همه پرسي، خانقين را همچون كركوك به منطقه كردستان عراق منضم كنند، با نزديك شدن نيروهاي دولتي برآشفته و خواستار وارد نشدن اين نيروها به منطقه شدند. در مقابل دولت مركزي نيز از كردها خواست تا به سرعت به خارج از منطقه ممنوعه مربوط به ١٩٩١كه شامل سه استان كردنشين شمال عراق مي شد، عقب نشيني كنند. كشمكش ها در اين زمينه ادامه يافت تا اين كه "نوري المالكي "نخست وزير عراق اواسط شهريور گذشته درخواست برگزاري يك نشست اضطراري در شوراي سياسي امنيت عراق را مطرح كرد كه يك روز بعد به دليل حاضر نشدن اعضاي اين شورا كه متشكل از رييس جمهوري، معاونان رييس جمهوري، رييس پارلمان، نخست وزير و سران فراكسيون هاي مجلس است، اين ابتكار نخست وزير ناكام ماند. حوادث خانقين از هنگامي كه بحث و جدل هاي لفظي با چند عمليات خشونت بار، البته نامشخص و مشكوك همراه شد، با لحن تندتري روبه رو شد، به طوري كه برخي جريان هاي سياسي با ديده مشكوك به حضور پيشمرگان كرد در خانقين و مناطق اطراف آن توجه كردند. تندترين و آشكارترين موضع را "خلف عليان "رييس شوراي گفت وگوي ملي عراق اتخاذ كرد و پيشمرگان را به قتل، آدم ربايي و برهم زدن تركيب جمعيتي با جابه جايي اهالي منطقه متهم كرد. در مقابل، كردها كه ابتدا در اظهارات ملايم خود بر رايزني و گفت وگو براي حل وفصل مساله خانقين تاكيد مي ورزيدند، انتظارات و اهداف خود را آشكارتر و عيان تر و با لحن تهديد بيان كردند. "عدنان المفتي "رييس پارلمان كردستان عراق، كشورهاي عربي و منطقه را در باره بحران خانقين متهم و بحران و اختلافات موجود را زنگ خطر براي عراق توصيف كرد."مسعود بارزاني" رييس دولت محلي كردستان عراق نيز از انگيزه هاي سياسي در پشت بحران خانقين سخن گفت و به صراحت افزود: اعزام ارتش به خانقين و جلولا در چارچوب مبارزه با تروريسم و عمليات پاكسازي ارتش عراق نبود. او حتي گفت كه كردها با رژيم صدام حسين فقط بر سر كركوك مشكل داشته اند و خانقين در آن زمان جزيي از كردستان عراق محسوب مي شد. لحن تهديد آميز در روزهاي بعد تشديد شد به طوري كه "ملا بختيار "عضو دفتر سياسي اتحاديه ميهني كردستان عراق آشكارا گفت كه اگر خانقين به كردستان ملحق نشود، اوضاع منطقه وخيم خواهد شد."محمد ملا حسن" فرماندار كرد خانقين نيز هشدار داد كه اگر دولت به مخالفت با الحاق خانقين به كردستان ادامه دهد، منطقه دستخوش خشونت و تنش خواهد شد. در همين شرايط بود كه درگيري هاي مشكوك در اطراف خانقين با يك بمب گذاري در مسير گشت نيروهاي پيشمرگان كرد در ٢٣شهريور كليد خورد، حادثه اي كه در آن ٩پيشمرگ كشته شدند. متعاقب آن ٢٦شهريور در يك بمب گذاري در مسير گشتي پليس عراق در منطقه جلولا چهار پليس عراق كشته شدند. اين تنش هاي مسلحانه كه مشخص نبود ميان چه طرف هايي است، در چند روز گذشته ابعاد تازه اي يافته است، به طوري كه رسانه هاي عراقي شنبه شب از يك درگيري ميان پيشمرگان كرد با نيروهاي امنيتي عراق در جلولا خبر دادند و اعلام كردند كه از دو طرف دو تن كشته شده اند. در شديدترين اقدام، عمليات كميني را در حومه بعقوبه مركز استان دياله به اجرا گذاشتند كه گفته شد در جريان آن دست كم ٣٥پليس كشته شدند. در بحبوحه اين بحث و جدل ها، مقامات آمريكايي به ويژه در اواخر شهريور ماه هنگامي كه "ديويد پترائوس" فرمانده پيشين نظاميان آمريكايي در عراق جاي خود را به ژنرال "ريموند اوديرنو" مي داد، نسبت به اوضاع عراق كه طي ماه هاي گذشته بهبودي قابل ملاحظه اي يافته بود، اظهارات بدبينانه و هشدار آميزي را مطرح كرده بودند. پترائوس، "رابرت گيتس "وزير دفاع آمريكا و حتي رايان كراكر سفير آمريكا، در شرايطي كه دولت مالكي و فرماندهان عمليات ارتش عراق ازموفقيت هاي خود در پاكسازي استان دياله و بهبود اوضاع بغداد سخن مي گفتند، بازگشت به اوضاع امنيتي در سال هاي ٢٠٠٦را محتمل دانستند. البته كمتر كسي در عراق حاضر است، ربطي ميان آن هشدارهاي مقامات آمريكايي با ناكامي هايي كه در امضاي توافق نامه امنيتي با عراق، براي آمريكايي ها به وجود آمد، قائل شود. حتي اگر تنها چند روز بعد، درگيري هاي لفظي كردها با دولت مركزي يك باره لحن خصمانه گرفته و به خشونت كشيده شود و القاعده نيز تحركات خود را تشديد كند. به هرحال، تحليل اوضاع استان دياله، به خاطر عوامل مختلف كمي دشوار به نظر مي رسد و ساده انگارانه است كه برخي حوادث آن را در چارچوب اوضاع كلي عراق ارزيابي كنيم . عوامل مهم زيادي در بروز تنش ها در اين استان جنجالي سهم دارند، از جمله تركيب جمعيتي آن و تنوع قومي و مذهبي در اين استان. اما عوامل مهم ديگري مانند مطالبات كردها و پراكندگي قومي را در اين منطقه نبايد كم اهميت شمرد. با اين اوصاف مساله امنيتي در استان دياله را مي توان در چند بخش مورد بررسي قرار داد، بخش هايي كه دولت عراق سعي دارد، حاكميت و كنترل خود را را بر آن ها اعمال كند.
- پادگان اشرف در استان دياله ، قرارگاه اصلي منافقين در عراق كه دولت عراق گام هاي بلندي براي اعمال حاكميت بر اين منطقه طي دوماه گذشته برداشت و آن را از آمريكايي ها تحويل گرفت .
- تلاش دولت عراق براي گرفتن مسووليت امنيتي كامل منطقه ازآمريكايي ها كه به نظر مي رسد اهداف نامشخصي را دراين منطقه و روند اوضاع امنيتي آن در دستور كار دارند و دولت عراق سعي كرده است با انجام عمليات پرقدرت در اين منطقه، آن را به طور كامل زير نظر دولت مركزي در آورد.
- مناطق مركزي و جنوبي استان دياله كه عمدتا محل حضور نيروهاي القاعده است و آن ها اين استان را به عنوان نقطه كانوني اهداف خود در عراق برگزيده و از آن به عنوان پايتخت دولت اسلامي خود ياد مي كنند. دولت عراق طي دو ماه گذشته با انجام عمليات بزرگ پاكسازي، تلاش كرده است كه اين مهم ترين پايگاه تروريست ها در عراق را در هم كوبيده و كنترل استان را به طور كامل در اختيار بگيرد.
