| تروریسم قدرت طلبانه شدیداً پنهان کار و مسئولیت گریز است ، کسانی که در عملیات تروریستی قدرت طلبانه شرکت می کنند عموماً از حامیان فداکار متوقع و مزدور قدرت ها هستند که عمدتاً در ازای دریافت پول و مناصب ، دست به اقدامات خشونت بار می زنند |
•تروریسم سلطه طلب :
تروریسم سلطه طلب به آن نوع از اقدامات تروریستی گفته می شود که در مسیر سیطره سیاسی و امنیتی یک مجموعه اشغالگر ، قدرت طلب یا حاکم بر قدرت علیه بخش یا بخش هایی از جامعه اعمال می شود .
به عنوان نمونه تروریسم گروه های تروریست صهیونیستی نظیر هاگانا ، اشترن ، آرگون چه در زمان عملیات اشغال فلسطین و چه بعد از اشغال سرزمین فلسطین از نمونه تروریسم سلطه طلب است .
عملیات انگلیسی ها در هندوستان در جریان اجرای عملیات اشغال و قتل رهبران مخالف و فرمان ملکه ویکتوریا مبنی بر آتش زدن کارخانه ها و مؤسسات هندوستان (1) ، عملیات اروپایی ها در ربودن انسان های مظلوم سیاه پوست در آفریقا و نهایتاً به بردگی کشیدن انسان ها (2) ، اقدامات تروریستی رضاخان در ایران نظیر توطئه قتل واعظ قزوینی ، میرزاده عشقی ، حاج آقا نور الله اصفهانی ، سید حسن مدرس و موارد بسیاری از این دسته از قتل ها را می توان در زمره ترورهای قدرت طلبانه تلقی کرد .
تروریسم قدرت طلبانه شدیداً پنهان کار و مسئولیت گریز است ، کسانی که در عملیات تروریستی قدرت طلبانه شرکت می کنند عموماً از حامیان فداکار متوقع و مزدور قدرت ها هستند که عمدتاً در ازای دریافت پول و مناصب ، دست به اقدامات خشونت بار می زنند . کما این که ساواک در عملیات های مختلف به ترور مخالفان می پرداخت و حتی عناصر ناراضی و بریده از ساواک را حذف می کرد .
چنانچه وقتی که اوریانا فلاچی ، خبرنگار ایتالیایی از او (محمد رضا) پرسید که : تیمور بختیار رئیس سابق ساواک را چه کسی کشته است ؟ محمد رضا پاسخ داد : ما ، یعنی ساواک و عامل قتل وی نیز به یکی از کشورهای لاتین فرستاده شد و در ازای عملیات مبالغ هنگفتی دریافت کرد .
مطالعه و بررسی سابقه رهبران و سیاستمداران در کشورهای سلطه جو از جمله دولت اسرائیل حکایت از وجود سابقه رهبری در گروه های آدمکش و تروریستی را دارد . (3)
تروریست های قدرت طلب هیچگاه دست به فداکاری و از خود گذشتگی فردی نمی زنند و از عملیات خود به عنوان عملیات قهرمانانه آزادی خواهانه دفاع نمی کنند و اثبات نقش آنان ممکن است مدت ها بعد از انجام عملیات صورت گیرد . جز در مواردی که قدرت فائقه پشت سر آن ، در طلب امتیاز خواهی و زورگویی آشکار سیاسی باشد .
به عنوان نمونه اسرائیل مسئولیت عملیات شبانه و تروریسم گسترده صبرا و شتیلا را نپذیرفت و آن را بر عهده آدمکشان حزب کتائب گذارد . همچنان که رضاخان و محمدرضا پهلوی ترورهای انجام شده توسط عوامل دولتی (جز در مورد تیمور بختیار)) را نپذیرفت . ولی در مورد قتل شهید فتحی شقاقی ، شیح احمد یاسین و عبدالعزیز رنتیسی رسماً مسئولیت آن را بر عهده گرفتند ، زیرا در پی آن نوعی اعمال فشار روانی علیه مبارزان فلسطینی را به دنبال داشت .
عمده ترورهای سلطه طلبانه توسط کانون های قدرتمند یا منحرف از ارزش های متعادل اجتماعی و دینی صورت گرفته است و قربانیان تروریسم سلطه طلب عمدتاً چهره های مظلوم و خادم به مردم و نهایتاً مزاحم ظلم و ستم های اجتماعی قدرت های توسعه طلب بوده اند .
بازبینی مجدد تاریخ اسلام و تشیع نشان می دهد که بیشتر عملیات های تروریستی سلطه طلبانه دولتی اعم از خوارج ، خلفای بنی امیه و بنی عباس و گروه های افراطی ضد شیعی ، علیه آنان (شیعیان) اعمال شد . اقدام به ترور پیامبر (ص) ، شهادت ائمه شیعه (ع) ، محصول این نوع از ترورهای سیاسی سلطه طلبانه بوده است .
جالب آن که ویژگی پنهان کاری و اختفا و مسئولیت گریزی در همه این ترورها به صورت یک قدر مشترک جدی این اعمال و ویژگی آنان در آمده است . تجزیه و تحلیل تک تک آنها در فرصت این مقال نیست ، اما از شهادت امام حسن مجتبی (ع) تا شهادت امام حسن عسگری (ع) (به استثنای امام حسین (ع) در کربلا) نهایت پنهان کاری و مسئولیت گریزی از سوی دستگاه بنی امیه و بنی عباس اعمال شد . به گونه ای که در مواردی بعضی از مورخان شیعی نظیر سید بن طاوس درباره شهادت امام رضا (ع) توسط مأمون عباسی ، نیز دچار شک و ابهام و تردید شده اند .
بررسی شرایط عملیات تروریستی در بعد از انقلاب اسلامی توسط گروه های مختلف نظیر : فرقان ، مجاهدین خلق ، هدفی ها ، ثابت می کند که ماهیتاً عملیات های مربوطه در مسیر کسب قدرت سیاسی یا اعمال نظر و تحمیل عقیده یا حذف عقیده مخالف بوده است .
•سؤال های اساسی بی پاسخ :
این که عملیات تروریستی چگونه عملیاتی است ؟ سؤالی است که ذهن بسیاری از مسئولان امنیتی ، قضات ، مورخان ، ناظران و فعالان سیاسی و مردم را به خود مشغول کرده و می کند . از کجا بدانیم کدام عملیات آزادی بخشانه است و کدام سلطه طلبانه ؟ یا این که کدام ترور ، ترور دولتی است یا سازمانی و یا فردی ؟
عملیات تروریستی فداکارانه که برای نجات مردم است ، آیا مفهوم مقاومت بر آن قابل اطلاق است یا خشونت تروریستی ؟ آیا همان عملیات مشمول عملیات ترور داخلی می شود یا تروریسم بین المللی ؟ اگر گروهی با هدف خیرخواهانه دست به عملیات تروریستی زدند و مرتکب اشتباهی شدند یا در معرض اغفال قرار گرفتند ، با آنها چه باید کرد ؟ و سخت تر این که در بررسی عملیات های تروریستی غیر دولتی همیشه با فداکارترین و مصرترین افراد بر سر عقاید ، خواه درست یا نادرست مواجه هستیم . (4)
واقعیت آن است که درک این قضایا به لحاظ تاریخی زحمت بسیار می طلبد ، ولی باید توجه داشت که شرایط و مقتضیات نیروهای حاکم بر جامعه و محیط بین المللی کیفیت مقابله آنان با مردم جغرافیاهای مختلف و در نهایت رابطه ظالمانه یا مظلوم ، ستمگرانه یا ستم کشانه یا ظلم متقابل هر کدام می تواند بیانگر واقعیت و درک درستی و نادرستی یک اقدام خشونت آمیز باشد ، زیرا خداوند فرموده است : « لا یحب الله الجهر بالسوء الا من ظلم » .
• علل تأثیر پذیری انسان ها در مسیر فداکاری مخاطره آمیز :
پر واضح است که انسان ها در شرایط مختلف عکس العمل های مربوط به آن شرایط را از خود بروز می دهند . در مورد پذیرش مخاطرات و فداکاری به قرار ذیل هست :
1. قرار گرفتن در موضع ستم بیش از حد اجتماعی .
2. اعتقاد داشتن به رهایی و رسیدن به اهداف از طریق فداکاری .
3. متقاعد شدن توسط رهبران مورد اعتماد .
4. رسیدن به منافع سیاسی و اقتصادی .
1. قرار گرفتن در موضع ستم بیش از حد اجتماعی :
بسیاری از افراد یا جوامع در شرایط ستم و ظلم بیش از حد قرار می گیرند . این ظلم ممکن است توسط حاکمیت یا وابستگان به آن یا قدرت های فردی صورت گیرد . هنگامی که ستمگری توسط نیروهای ستمگر به حد تحمل ناپذیری برسد ، بگونه ای که حیات و زندگی عادی را از افراد یک جامعه سلب نماید ، در چنین شرایطی معمولاً عده ای فداکارانه برای تغییر اوضاع حاکم بر می خیزند و برای مقابله با شرایط حاکم به اقداماتی که غالباً عملیات شورشگرانه است ، دست می زنند .
در عملیات شورشگرانه یکی از راههای انتخاب شده ، قتل های مخفیانه و ترور است ، زیرا نیروهای تحت ستم امکان محاکمه ، بازداشت یا مجازات علنی نیروهای آماج خویش را ندارند و به همین دلیل برای تغییر شرایط و رهایی از وضعیت حاکم یا برای انتقام شخصی ممکن است دست به ترور بزنند .
که البته در اغلب این گونه اعمال امید به فرار و گریختن از مجازات نیز مدخلیت اساسی و تام دارد و البته در موارد فوق که غالباً از ناحیه " از جان به تنگ آمده ها " صورت می گیرد ، قتل مخفیانه و یا شورشگرانه یک انتخاب از روی ناچاری و ناگریزی است . شاید بهترین نمونه برای این مورد قتل ناصرالدین شاه قاجار توسط میرزا رضای کرمانی بوده باشد .
در بسیاری از جوامع تحت ستم و اشغال ، استفاده از عنصر ترور و انتقام شخصی از حاکمان می تواند بسیار معمول باشد . خاصه در جوامعی که مردم ضعیف و تحت ستم هم مظلوم باشند و هم محکوم ، هم مضروب و مقتول باشند و هم متهم .
2. اعتقاد داشتن به رهایی و رسیدن به اهداف از طریق فداکاری :
همان طور که در عبارات فوق آمده است ، شرایط ستم اجتماعی یکی از راههایی را که در پیش رو می گذارد ، عملیات ارعاب و ترور است . این عملیات ممکن است با هدف رسیدن به اهداف خاصی که آن اهداف برای آن جمع مطلوبیت تام و تمام دارد صورت گیرد .
گروه هایی که برای رهایی جامعه تلاش می کنند و از نظر آنان رهایی جامعه و رسیدن به اهداف شان جز از طریق اعمال خشونت و مبارزه قهرآمیز میسر نیست و یا آن که در صورت اعمال سیاست مسالمت آمیز دولت حاکم دست به خشونت می زنند ، به طور متقابل به سمت خشونت کشیده می شوند و راه مبارزه مسلحانه را در پیش می گیرند .
بسیاری از جنبش های آزادی بخش و استقلال خواه چنین دوره هایی را تجربه نموده اند که مبارزه قهرآمیز راه " برون رفت " از شرایط حاکم و شرایط سیاسی و اجتماعی اعمال شده علیه آنان است . طبیعی است که در این شرایط استفاده از نیروهای مسلح چریک امری معمول و متداول است که مثال های مختلفی را می توان برای اینگونه خشونت ها و مبارزات برشمرد .
3 . متقاعد شدن توسط رهبران مورد اعتماد :
اعتماد به دیگران و خوش باوری نسبت به شخصیت های مطرح و صاحب قدرت کاریزماتیک ، جزء صفات ذاتی آدمی است . هر انسانی خواه ناخواه به عده ای اعتماد خواهد کرد . این اعتماد ممکن است در مسائل مختلف زندگی اجتماعی بوده باشد . نظیر اعتماد به پزشک ، روحانی ، مسئولان سیاسی و قضایی ، تجار و ... .
طبیعی است که خواه ناخواه بخش زیادی از امورات زندگی انسان ها بر اساس اعتماد به افراد شکل گرفته و جریان می یابد و چنانچه اصل در زندگی بر بی اعتمادی افراد به یکدیگر بوده باشد ، ادامه و تحمل زندگی ناممکن خواهد بود . اما اصل اعتماد سبب می شود که بسیاری از روزنه اعتماد انسان ها وارد شده تا از آنها در مسیر اهداف خود بهره بگیرند و به استخدام اهداف خود در آورند .
صرف نظر از این که دلایل اعتماد افراد انسانی به یکدیگر چه می تواند باشد ؟ یک واقعیت وجود دارد و آن این که فرد مورد اعتماد قرار گرفته دارای ارزش ها و منافع مشترک با فرد اعتماد کننده است و هر چه این ارزش ها و منافع مشترک بیشتر باشد ، اعتماد متقابل افراد بیشتر می گردد و قدرت استخدام اعتماد شونده و رهبر بیشتر می گردد ، همانند اعتماد سرباز به فرمانده ...
در چنین شرایطی امکان استخدام اعتماد شونده از اعتماد کننده بیشتر شده و در چنین شرایطی ممکن است افراد اعتماد کننده و مطیع به صورت بازیچه ای در دستان رهبر و اعتماد شونده قرار گیرند و در مسیرهای مختلف از او استفاده نمایند .
گروه های سیاسی ، باندهای تبهکار ، اعضا و مسئولان حکومتی و گروه ها و فرقه های مذهبی با نگرش های افراطی ، در این زمینه سوابق گسترده ای دارند ، گروه هایی نظیر اسماعیلیه و فدائیان ، گروه فرقان ، سازمان مجاهدین خلق ، از این دسته بوده اند که به خوبی توانسته اند از اعتماد افراد در مسیر اهداف سیاسی رهبران بهره بگیرند .
4. رسیدن به منافع اقتصادی و سیاسی :
در بسیاری از هدف گزاری های اقتصادی و سیاسی ممکن است گروه ها و یا اجتماعات انسانی به موانعی برخورد نمایند که مانع رسیدن آنها به منافع اقتصادی و سیاسی آنها گردد و این موانع جز با از میان برداشتن فیزیکی ، از راه آن اهداف ، به کنار زده نمی شوند .
به همین دلیل در چنین شرایطی نیز ممکن است که ترور و حذف فیزیکی از وسایل و وسایط مورد استفاده بوده باشد .
البته در مفروض بالا معمولاً توجه جدی به امکان رهایی عوامل قتل و جنایت می شود که معمولاً از طریق تطمیع و تحریک به دستیابی به یک منفعت ویژه دست به قتل و ترور می زنند ، همانند قتل های دوره حاکمیت صدام حسین در عراق ، قتل های سازمان های اطلاعاتی و امنیتی ، قتل سرهنگ افشار طوس در جریان نهضت ملی شدن صنعت نفت و یا ترور و قتل های ساواک از مبارزان سیاسی در جریان انقلاب اسلامی ، که جوایز قابل توجهی به عوامل ساواک به عنوان حق القتل داده می شد .
و به همین صورت است قتل هایی که توسط باندهای تبهکار و صرفاً برای رسیدن به پول صورت می گیرد یا این باندهای تبهکار مورد استفاده سازمان های سیاسی و امنیتی ، برای رسیدن به اهداف خود قرار می گیرند .
اما گاهی برخی افراد برای منافع جمعی فداکاری می کنند که فداکاری آنان سبب رهایی مردم یا حل معضلی از مردم یا برداشتن مانعی از سر راه عقیده مورد پذیرش می شود . توجه به منافع جمعی از عوامل گرایش به اقدامات خشونت آمیز و تروریستی با رویکرد فداکارانه است بگونه ای که بعضی از افراد منافع خود را فدای منافع جمع کرده و برای دست یافتن جمع به یک منفعت جدید حاضر به خشونت هستند .
پی نوشت:
1. آسیت دانا ، عقب ماندگی و گرسنگی ، ترجمه همایون الهی ، قومس ، تهران 1367 ، ص متعدد .
2. همایون الهی ، امپریالیسم و عقب ماندگی ، قومس ، تهران 1365 ، ص متعدد .
3. تاج مجید صفا ، همان ، ص 6
4. یعقوب توکلی ، اسلام گرایی در مصر ، نشر حدیث ، تهران 1374
دو نظریه تروریسم و فداکاری در ایران (4)
