" روحان گوانارانتا " نيز معتقد است كه براي بررسي جايگاه القاعده در بين گروه هاي اسلام گرا بايد چهار گروه موجود كه هر يك ويژگي هاي خود را دارند . مورد بررسي قرار گيرند : اول گروه هاي اسلام گرا انقلابي مي باشند كه به دنبال مشروعيت بخشيدن به كارهاي خشونت آميز خود هستند و از ايدئولوژي سيد قطب استفاده مي كنند .
جهاد اسلامي مصر ، حماس و جهاد اسلامي فلسطين از جمله اين گروه ها هستند . گروه مسلح الجزاير تا زماني كه شروع به قتل عام عمومي ننموده بود ، يك گروه اسلامي انقلابي محسوب مي شد .
گروه دوم ، اسلام گراهاي ايدئولوژيك هستند كه از گفتمان سياسي خشونت زاي منسجم استفاده مي كنند . گروه اسلامي مصر و جبهه آزاديبخش اسلام مورو ، از جمله اين گروه ها به حساب مي آيند .
سوم ، گروه هاي آرمان گرا مي باشند كه به دنبال از بين بردن نظم موجود هستند ، آنها در هر سطحي از محلي گرفته تا جهاني عمل مي كنند و هرگز با دولت متحد نمي شوند . اين گروه ها هيچگونه استراتژي سياسي عقلاني ندارند و در دكترين آنها هيچگونه مذاكره ، صلح و گفتگو جايي ندارد . گروه مبارزان اسلامي ليبي در اين دسته جاي مي گيرند .
القاعده نيز تا يازده سپتامبر جزو اين گروه محسوب مي شد ، گروه هاي اسلام گراي نويد بخش نيز چهارمين گروه موجود در بين اسلام گراها هستند كه از خشونت جمعي استفاده مي كنند . آنها اعتقاد راسخ دارند كه از طرف خداوند برگزيده شده اند . دو گروه را جزو اين دسته قرار مي دهند : گروه اسلامي الجزاير و القاعده . (1)
موجي از خشونت كه توسط تروريسم مذهبي به راه افتاده است ، نه تنها از نظر دامنه و اهداف انتخابي اش ، بلكه به خاطر ويژگي هاي متمايز و مرگ آورش ، بي سابقه است . همه كساني كه دست به تروريسم مذهبي مي زنند ، معتقدند كه اعمال آنها از طرف خداوند مقدس شمرده مي شود .
صرف نظر از تفاوت هايي كه افراط گراهاي مذهبي از نظر ريشه ، دكترين ، سازمان و عملكرد با هم دارند ، همه آنها بدين خاطر خشونت مقدس را به كار مي گيرند كه يا از جامعه خود دفاع كنند و يا اين كه عقايد موعود باورانه و هزاره گر دارند . (2)
تقريباً يك چهارم گروه هاي تروريستي كه در سراسر جهان فعال هستند ، از علايق مذهبي برانگيخته شده اند . در واقع انگيزه آنها سياسي مي باشد و مذهب ، صرفاً براي مشروعيت بخشي اخلاقي براي به كارگيري نيروها و اعضا به كار مي رود .
به عبارت ديگر مردم براي دست زدن به اعمال خشونت آميز به مشروعيت هاي اخلاقي نياز دارد و مذهب چنين نيازي را برآورده مي كند . گسترش اين مشروعيت ها باعث مي شود تا گروه هاي افراطي تهديدات سياسي را صبغه اي مذهبي ببخشند . (3) همين امر باعث شده است تا تمايز قائل شدن بين حوزه مذهب و سياست در گروه هاي تروريستي مذهبي مشكل باشد . (4)
براي مثال در سال 1991 القاعده درصدد بود تا دولت عرستان سعودي را متقاعد كند كه به جاي استفاده از سربازان خارجي ، از نيروهاي كشورهاي اسلامي براي بيرون كردن عراق از كويت استفاده كند ، چرا كه از نظر القاعده حضور سربازان غير مسلمان در سرزمين دو مكان مقدس ، غير مشروع و غير قابل قبول مي باشد . (5)
در بسياري از موارد گروه هاي تروريستي مذهبي از ديدگاه ايدئولوژي كلي گرايانه برخوردارند ، بدين معني كه دنيا را ميدان نبرد ميان خير و شر مي دانند . در همين راستا نيز از واژه گاني كيهاني و ديالكتيكي از قبيل مؤمنين در مقابل كافران ، نظرم عليه هرج و مرج و عدالت عليه بي عدالتي استفاده مي كنند . در نتيجه اكثر اين گروه ها از سمبل هاي مذهبي براي جمع كردن مردم در اطراف خود استفاده مي كنند . (6)
آنها خود را مستضعفيني معرفي مي كنند كه براي احقاق حق خود عليه ستمگران قيام كرده اند و مي خواهند ملت خود را يا از دست حاكمان ظالم و يا از دست دشمنان خارجي نجات دهند . با اين همه به دليل اين كه بيشتر تروريست هاي مذهبي تمايل دارند كه شهروندان غير نظامي را مورد هدف قرار دهند و هيچ توجهي به جنس و سن و اهداف ندارند ، در نتيجه از سوي قسمت اعظمي از هم كيشان خود طرد مي شوند . (7)
نوع جنگي نيز كه تروريست هاي مذهبي به راه انداخته اند ، ويژگي هاي منحصر به فردي دارد . اين جنگ ها غير عادي ، غير متعارف و غير متمركز شده اند . اين گروه ها بر خلاف جنگ هاي سابق ، هم دولت ها و هم ملت ها را هدف قرار مي دهند . اعضاي اين گروه ها هيچ يونيفورمي نمي پوشند و اهداف خود را از ميان مردم عادي انتخاب مي كنند .
قوانين جنگي سابق نيز كه دولت _ ملت ها را تحت پوشش قرار مي داد ، نمي تواند تروريست ها و دولت هاي حمايت كننده از آنها را تحت سيطره خود در آورد . با اين همه همان طور كه ذكر شد مهمترين ويژگي اين گروه ها كه باعث شده است تا آنها و نوع جنگي را كه به راه انداخته اند از موارد قبلي متمايز سازد ، پايه هاي ايدئولوژي آنها يعني مذهب مي باشد . (8)
عوامل متعددي در به وجود آمدن گروه هاي تروريستي مذهبي نقش دارند . يكي از عوامل عمده ايجاد تغييرات در محيط اطراف چنين گروه هايي مي باشد . حوزه هاي مختلفي از قبيل اجتماعي ، سياسي ، اقتصادي ، فرهنگي و روانشناختي آنها را تحت تأثير قرار مي دهد .
مروري بر پيدايش و گسترش گروه هاي تروريستي مذهبي نشان مي دهد كه تاكتيك ها و تكنيك هاي استفاده شده توسط آنها واكنشي به تغييرات گسترده محلي ، منطقه اي و جهاني در طول چند دهه اخير بوده است . تقريباً اكثر اين گروه ها در طول چند دهه گذشته و از ميانه هاي دهه 1960 به وجود آمده اند . (9)
براي مثال با گسترش مدرنيته ، دامنه سيطره غرب بر دنياي اسلام بيشتر شده و در نتيجه فقر و بدبختي نيز بيشتر شده است ، بسياري از ايده هاي مطرح در دنياي اسلام از پان عربيسم گرفته تا سوسياليسم در پيشبرد و گسترش صنعت و افزايش آزادي هاي سياسي شكست خورده اند . (10) در نتيجه بسياري از مسلمانان مدرنيزاسيون را شكست خورده قلمداد كرده و آن را مترادف غرب و عامل مشكلات خود تصور نموده اند . (11)
يكي ديگر از عوامل به وجود آمدن گروه هاي تروريستي مذهبي ، عرفي شدن جوامع مي باشد . در همين راستا نيز اكثر گروه هاي تروريستي نام هاي مذهبي براي خود انتخاب مي كنند . علاوه بر اين ايدئولوگ هاي روحاني و اعمال شخصي آنها نيز همانند نيروي گريز از مركز در جلب حمايت ، سازماندهي مكانيسم ها و تعريف دوباره ابزار و روش ها نقش غير قابل انكاري ايفا مي كنند . مشروعيت الهياتي براي عمليات نيز از سوي آنها تأمين مي شود. اين اشخاص كنترل كاملي بر سياست ها و اعمال نظامي سازمان اعمال مي كنند . (12)
حوادث كليدي نيز يكي ديگر از عواملي است كه اكثر گروه هاي تروريستي مذهبي به آن واكنش نشان مي دهند . حمله به بيت الله الحرام در سال 1979 كه آغاز سال جديد قمري (1400) بود از جمله اين موارد مي باشد . اشخاصي كه در اين حمله شركت كردند بر اين باور بودند كه در آغاز قرن جديد قمري ، مهدي موعود براي اصلاح دين رسول خدا خواهد آمد . (13)
براي استفاده و حمايت از خشونت مذهبي بايد " دشمنان تعريف شده اي " وجود داشته باشند . مشخص كردن دشمن و تصميم براي استفاده از خشونت عليه آنها به ميزان و عمق بحراني بستگي دارد كه ايمان و جوامع گروه هاي تروريستي را تهديد مي كند .
در سطح داخلي ممكن است كه مخالفت ها به سمت فساد و بي عدالتي ها سيستم سياسي و يا ساير جوامع مذهبي هدايت شود . در سطح خارجي نيز ممكن است عليه نيروهاي خارجي كه در جامعه حضور فرهنگي ، اقتصادي و يا سياسي دارند و تهديدي عليه جامعه مذهبي چنين گروه هايي محسوب مي شوند ، تمركز يابد .
براي مثال گرايش هاي ضد غربي و ضد اسرائيلي در ميان تروريست هاي مسلمان ، ريشه در ميراث تاريخي فشار سياسي غرب براين جوامع و در نتيجه به حاشيه رانده شدن اجتماعي و اقتصادي اين جوامع دارد .
از طرف ديگر افزايش ايدئولوگ هاي سكولار و غير مشروع شدن نخبگان سياسي و اقتصادي معاصر به ويژه بعد از شكست اعراب از اسرائيل در سال 1967 نيز در به وجود آمدن چنين گرايش هايي بي تأثير نبوده اند . (14)
در حالي كه شناسايي دشمن به تاريخ چند دهه گذشته بستگي دارد ، اما تعيين مسير عمليات هاي تروريستي توسط جنبش هاي نظامي عليه دشمنان خارجي به تغييرات سياسي و ايدئولوژيكي منطقه مربوط مي شود . انقلاب اسلامي ايران و اشغال افغانستان توسط اتحاد جماهير شوروي در سال 1979 و مقاومت افغاني ها ، از جمله تغييراتي بودند كه در تعيين مسير آينده گروه هاي تروريستي تأثير شگرفي داشته اند . انقلاب ايران يك مدل انقلابي از اسلام فراهم كرد و باعث به وجود آمدن جنبش هاي اسلامي در منطقه شد كه موجوديت رژيم هاي منطقه را با چالش جدي مواجه ساخت . (15)
پی نوشت:
1. Rohan Guanaratna, inside Al-Qaeda: Global Network of Terorr (New Yoek:
Columbia University Press, 2002) P 92-93
2. Magnus Ranstrop, " Terrorism In The Name Of Religion " , Journal of International Affairs, Vol. 50, No. 1, P 41-62 (Summer 1996) P 43 ; also available at: http://www.cianet.org/wps/ram01/.
3. M. A.Ashraf, " True Islamic Teachings Compared to Al-Qaeda's Doctine" ,
The review of Religions, Vol. 99, No. 4, P31-52 (April 2004) P 34.
4. Ibid, P 37. and 1.Ranstrop. Op. Cit, P 43
5. براي بررسي بيشتر رجوع شود به اعلامه بن لادن در سال 1996 ؛ Bin Laden, Op. Cit
6.Ranstrop. Op. Cit, P 49
7. Ashraf, Op. Cit, P 36
8. Shults, Op. Cit, P 6-7
9. Ranstrop, Op. Cit, P 44-45
10. Lewis, Op. Cit, P 118
11. Ibid, P 132.
12. Ranstrop. Op. Cit, P 46
13. Ibid, P 47.
14. Ibid, P 52-53.
15. Ibid, P 53-54.
القاعده و تروريسم مذهبي(3)
