غلامعلی پاشازاده
| ساواک ، رهبر عملیات یاد شده ی فوق را همان لاجوردی یکی از اعضای مؤتلفه ی اسلامی معرفی کرده بود . ناصر مقدم نیز احتمال می داد لاجوردی همان سید اسدالله لاجوردی است که دارای سوابق و فعالیت های مضره در گذشته بوده |
• فعالیت سیاسی
با آغاز دهه ی 1340 ، به دنبال سرکوب شدید مخالفان رژیم مانند جبهه ی ملی و تبعید امام خمینی به ترکیه و سپس به نجف و عراق ، برای مخالفان رژیم چاره ای نماند جز آن که یا مانند ملیون مبارزات خود را به خارج از مرزهای کشور منتقل کنند و یا مثل مذهبیون به مبارزه مخفی روی آورند .
لاجوردی نیز در این زمان مانند سایر اعضای مؤتلفه پس از آزادی در سال 1345 ، فعالیت های مخفیانه ی خود را علیه رژیم ادامه داد . در این زمان وی شغل خود را تغییر داد (1) و به همراه برادرش به فروش پوشاک مشغول شد . (2)
اقدامات مؤتلفه ی دوم که پس از ترور منصور شکل گرفته بود و توسط بزرگانی چون مرحوم مطهری هدایت می شد ، تا سال 1347 از دید مأموران ساواک پنهان ماند . در 28 فروردین این سال ، فردی توسط شهربانی بازداشت شده بود ، در بازجویی ها اظهار کرد که " بستگان متهمین ترور منصور ، برای سوء قصد به شاه جلساتی را تشکیل می دهند ؛ این جلسات به طور سیار و با حضور بستگان صادق امانی تشکیل می شود ، آنها قصد دارند به منظور انتقام ، شاه را توسط سه نفر از جان گذشته با تفنگ دوربین دار مورد هدف قرار دهند و اعلامیه هایی را نیز به همین منظور پخش کرده اند ." (3)
به دنبال گزارش شهربانی ، اداره ی کل سوم ریاست ساواک تهران (هـ 3) درخواست کرد نسبت به تحقیق درباره ی جلسات بستگان صادق امانی و شناسایی شرکت کنندگان در این جلسات اقدام شود . (4)
در نتیجه ی تحقیقات ساواک افراد زیر شناسایی شدند : حاج علی حیدری ، اسلامی ، حاج عبدالله مهدیان ، ابراهیم استاد آقارحمانی ، احمد قدیریان، هاشم امانی ، عباس مدرسی فر، مهدی عراقی ، اسدالله لاجوردی ، سعید و هادی امانی ، حاج حسین رضایی ، خاموشی ، غلامعلی یزدانی ، خلیلی ، حاج کلینی ، سید احمد کلانتری ، حاج حسین مهدیان ، اکبر بادامچی و حسین جواهری . (5)
ناصر مقدم ، مدیر کل اداره ی سوم ، ضمن معرفی افراد مزبور ، اضافه کرده بود که با توجه به اهمیت موضوع و سوابق فعالیت های مضره ی افراد و اداره ی چندین جلسه توسط هر کدام از آنها ، نسبت به نفوذ در جلسات آنان اقدام شود . همچنین اداره ی کل سوم ، از ریاست ساواک تهران خواست تا با تمام امکانات موجود ، اعمال و رفتار سید اسدالله لاجوردی را تحت نظر قرار دهد و نتیجه را به طور مستمر گزارش نماید . (6)
اما به رغم تمام کنترل ها و مراقبت های انجام شده ، تا سال 1348 هیچ گزارشی درباره ی لاجوردی وجود ندارد . در نیمه ی خرداد ماه ، ساواک 316 گزارش داد که شخصی به نام لاجوردی به طور سیار در روزهای یکشنبه تشکیل جلسه می دهد و شیخ علی اکبر رفسنجانی در این جلسات سخنرانی می کند . نشانی جلسات به وسیله ی تلفن مغازه ی پوستین فروشی حاج جواهریان ، واقع در بازار بزرگ زرگرها ، به شرکت کنندگان اطلاع داده می شود و ورود به جلسات برای عموم آزاد نیست . (7)
ساواک ، رهبر عملیات یاد شده ی فوق را همان لاجوردی یکی از اعضای مؤتلفه ی اسلامی معرفی کرده بود . ناصر مقدم نیز احتمال می داد لاجوردی همان سید اسدالله لاجوردی است که دارای سوابق و فعالیت های مضره در گذشته بوده و به همین خاطر تقاضا داشت ضمن تحقیق در این زمینه ، به نحو مقتضی و با استفاده از وجود منبع 1002 نسبت به نفوذ در جلسات متشکله ی وی اقدام و نتیجه را با تعیین چگونگی استفاده از منبر شیخ علی اکبر هاشمی رفسنجانی که ممنوع المنبر می باشد ، اعلام دارند . (8)
حضور شخصیت مبارزی همانند آقای هاشمی رفسنجانی و آزاد نبودن ورود به جلسات ، نشان از فعالیت های سیاسی در جلسات لاجوردی و دوستانش داشت ، ولی ساواک احتمالاً به دلیل آن که نتوانست اطلاعات بیشتری از این جلسات به دست بیاورد ، در این باره دست به اقدامی نزد .
• فعالیت های فرهنگی
از دیگر اقدامات لاجوردی در این زمان ، شرکت در تأسیس بنیاد تعاون و رفاه اسلامی بود . این مؤسسه به منظور کمک به فقرا و امور خیریه تأسیس شد و با راه اندازی مدرسه ی رفاه به تربیت نسل جوان پرداخت . بنیاد تعاون در لفافه ی فعالیت های فرهنگی و خیریه ای خود ، در عمل به خانواده های مبارزان که در تنگنای مالی قرار داشتند کمک می کرد . (9) و به خاطر همین پوشش مناسب بود که تا مدت ها به دور از مزاحمت های رژیم به کار خود ادامه داد .
لاجوردی در بازجویی های ساواک ، تشکیل مؤسسه را برای فعالیت های عام المنفعه معرفی کرده و در مورد نحوه ی شکل گیری مؤسسه می گوید :
" وقتی رفقای من یعنی آقایان میرفندرسکی و شفیق و اسلامی و توکلی بعد از من از زندان آزاد شدند ، یک روز مرا به خانه ی حاج حسین مهدیان برای نهار دعوت کردند و موضوع کمک کردن به طور دسته جمعی به مردم مطرح شد و گفتند برای جلوگیری از گداپروری ، به جای این که یک قران یک قران به گداهای حرفه ای بدهیم ، چه خوب است اینها را روی هم بگذاریم و در راه جلوگیری از فقر و امور خیریبه به کار ببریم . بر این اساس چند نفری ... انتخاب شدند و قرار شد کارها را آنها تنظیم کنند ... قبض هایی هم به عناوین مختلف چاپ شد ... به نام صدقه ... کار برای بیکاران ... یا شب عید برای لباس فقرا ." (10)
او درباره ی عضویت خود و نحوه ی عضوگیری بنیاد نیز در بازجویی های ساواک می گوید :
" من در بنیاد هیچ نوع مسئولیتی ندارم ، فقط یک عضو ساده هستم ، حق عضویت مشخص نیست ، هر که هر قدر بخواهد می دهد و در مقابل رسید چاپی دریافت می دارد . نشانه ی بنیاد یک مثلث است که در آن آیه ی قران «و ما تنقوا من خیر فلا نفسکم» نوشته شده است و یک مأمور وصول دارد که اسم او را نمی دانم و ماهیانه قبوض را با خود می آورد ... مسئولیت مالی این بنیاد در اول قرار بود به عهده آقای محمد تقی خاموشی ، شغل خرازی فروش در بازار بزرگ باشد ، ولی الان نمی دانم به عهده ی کیست ." (11)
یکی از اقدامات بنیاد تعاون و رفاه اسلامی ، تأسیس مدرسه بود . به گفته ی لاجوردی فرش فروش ها هزینه ی عمده ی خرید مدرسه را تقبل کردند و در کوچه ای پشت مجلس شورای ملی ، مدرسه ای خریداری شد . مدرسه ی رفاه مخصوص دختران بود و سالی پانصد تومان شهریه داشت . این مدرسه با دو کلاس ابتدایی و اول متوسطه شروع به کار کرد و قرار شد در صورت افزایش امکانات ، هر سال یک کلاس به تعداد کلاس های مدرسه اضافه شود .
شهیدان رجایی و باهنر به اعتبار سابقه ی آموزشی و اجرایی در آموزش و پرورش به جلسات مدرسه دعوت شدند و مسئولیت اداره ی مدرسه به آنان محول شد . (12)
از دیگر فعالیت های فرهنگی جمعیت مؤتلفه که لاجوردی در آنها مشارکت داشت ، می توان موارد زیر را ذکر کرد : طراحی و اداره ی مجتمع های فرهنگی مردمی و حضور در جلسات و هیئت های آموزش و پرورش در مساجد و حسینیه ها ، فعالیت های هنری مانند تشکیل شرکت " فیلم در خدمت دین " ، خدمات اقتصادی مثل تأسیس شرکت قائم ، شرکت تعاونی سینا و هماهنگ و ارض ، ایجاد صندوق های قرض الحسنه ، برنامه های تفریحی سالم از قبیل اردوهای رفاه و شرکت سبزه ، رسیدگی به خانواده های زندانیان سیاسی و خانواده های شهدا ، رسیدگی به محرومان و مستضعفین ، تأمین خانه های مخفی و پناهگاه برای مبارزان فراری و سایر فعالیت هایی که نیازهای مختلف نهضت را برآورده می ساخت .
پی نوشت:
1. لاجوردی تا آن زمان در ادامه ی شغل پدر به چوب فروشی اشتغال داشت .
2. مصاحبه با سید مرتضی لاجوردی ، آرشیو مجمع فرهنگی شهید بهشتی
3. یاران امام به روایت اسناد ساواک ، شهید لاجوردی ، ص 60 – 61
4. همان ، ص 63
5. همان ، ص 67 – 72
6. همان ، ص 73
7. همان ، ص 75
8. همان ، ص 76
9. یاران امام به روایت اسناد ساواک ، شهید محمد علی رجایی ، تهران ، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات ، 1378 ، ص 22
10. یاران امام به روایت اسناد ساواک ، شهید لاجوردی ، ص 99
11. همان ، ص 101
12. یاران امام به روایت اسناد ساواک ، شهید حجت الاسلام دکتر محمد جواد باهنر ، تهران ، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات ، 1379 ، ص 16 – 17
اسدالله لاجوردی (5)
