بني صدر بعدها در سال 1377 همچون گذشته يكي از دلايل متلاشي شدن شورا را رفتن سازمان در سال 65 به داخل خاك عراق تحت حكومت صدام برشمرد و اين واقعيت را براي بهره برداري خويش اينگونه اذعان نمود :
" نقض اصل استقلال با رفته به عراق و به خدمت جنايتكارترين و فاسدترين رژيم ها (رژيم صدام) در آمدن ، در جامعه ايران اين گروه (مجاهدين خلق) را ضد ايرانيت ، ضد انسانيت ، ضد عاطفه ملي گردانده و محكوم به انزوا كرده است ." (1)
اما مسعود رجوي در يك ديدار محرمانه با رئيس سازمان اطلاعات رژيم صدام در سال 1999 در مورد اهميت پيوند سازمان و عراق چنين گفته بود :
" ... اين روزنامه واشنگتن تایمز عكس سيدالرئيس (صدام) را با من چاپ كرده و نوشته اند كه آنها (مجاهدين) ورق هايي در دست صدام حسين هستند ... اين روزنامه هاي ارتجاع و استعمار حرف روشني دارند ، يك حرف مي زنند و آن هم اين است كه از عراق دور شويد ، فاصله بگيريد از عراق . ما مي گوييم مگر مي شود ؟ مي خواهيم از مرز عراق كشورمان را آزاد كنيم ... ما انتخاب مان مرز عراق است .
به ياد مي آوريم كه در سال 1982 وقتي كه طارق عزيز به منزل ما در پاريس آمد ، با همديگر قرارداد صلح امضا كرديم و من جلوي خبرنگاران گفتم ... كه (امام) خميني شكست مي خورد و اين مقاومت (سازمان) و مردم عراق هستند كه پيروزمندانه از اين جنگ خارج خواهند شد ... " (2)
سازمان با تأكيد بر اهميت مسئله رفتن به عراق ، شكاف بين خود و بني صدر را تا به آنجا گسترش داد كه نهايتاً به بيرون راندن بني صدر از شورا انجاميد . اما در قبال جريان اختلاف و جدايي بني صدر و رجوي تحليل هاي موجود را مي توان به اين صورت دسته بندي و ذكر كرد :
الف) اختلاف بني صدر و شورا از ديد هواداران بني صدر
براي آگاهي از موضع و ديدگاه هواداران بني صدر نسبت به اين جريان بهتر است اشاره اي نمود به مطلبي از نشريه انقلاب اسلامي (چاپ پاريس) كه تحت عنوان چرايي جدايي مجاهدين از بني صدر منتشر شد :
" 1. تنها مجاهدين بودند كه از بني صدر جدا شدند و اعضاي شورا هنوز هم هم پيمان با بني صدر مي باشند .
2. شورا وجود خارجي ندارد و اگر چيزي به اين نام وجود داشته باشد ، آلت دست سازمان است . " (3)
با اين تحليل و موضع گيري هواداران بني صدر آشكار بود كه وي هنوز گوشه چشمي به شورا داشت و در صورتي كه امكان پذير مي بود ، در قالب همان شورا يا ائتلافي ديگر مايل بود كه ساير اعضا را بر محور رهبري خود گرد آورد .
همچنين به نظر مي رسيد كه بني صدر اين موضع را از روي ناچاري و به دليل ضعف در رقابت با سازمان بيان كرده است ، چرا كه اين امر كاملاً روشن بود كه بني صدر نه مخالف ماهوي شورا بود و نه مخالف واقعي استراتژي سازمان مجاهدين .
ب) اختلاف ميان بني صدر و شورا از ديد سازمان
همچنين سازمان تحليل ها و دلايلي را كه در خصوص نهايي شدن جدايي از بني صدر ذكر مي كند ، كه اهم آنها را از نظر مي گذرانيم :
" .... گام كيفي جديدي كه روزنامه ناشر افكار آقاي بني صدر عليه مجاهدين برداشته .... و بالمال بويي جز يك گام به سوي خداحافظي با ما و شوراي ملي مقاومت نمي داد ....
... آقاي بني صدر در بهمن ماه سال گذشته سال 1362 در مصاحبه اش با ارگان حزب سوسياليست فرانسه ضمن مخالفت با قيام عمومي كه به زعم بني صدر حيات مملكت را به خطر مي افكند ، در قبال رژيم ... از راه حل هضم كردن سخن گفته بود .
در همين حوالي به مناسبت سالگرد انقلاب ضد سلطنتي در يك مصاحبه با روزنامه كوتيدين دوپاري عنوان نموده بود كه چريك ها در ايران انقلاب نخواهند كرد ، كه معلوم بود منظورش عمدتاً مجاهدين هستند ....
چند هفته پس از قطع موقت (يك هفته اي) بمباران شهرها (اسفند 1362) ... توسط دولت عراق كه به درخواست مسئول شورا صورت گرفته بود ، روزنامه ناشر افكار بني صدر به بهانه دروغ هاي طارق عزيز به ناگهان قدم جديدي برداشت و آقاي بني صدر بدان وسيله با شورا و بالاخص با مجاهدين فصل نويني باز گشود .... هدف بني صدر و روزنامه ناشر افكارش قبل از هر چيز مشخصاً خالي كردن زير پاي مجاهدين و شخص مسئول شورا بود ...
بني صدر چهار ماه بعد كتباً از امام خميني تقاضاي تشكيل يك دولت لايق و نجات اسلام و ايران را نمود ، پس ما به عكس مي بايد خودمان را ... نجات مي داديم و ديگر در آن نقطه عذر آقاي بني صدر را هر چه زودتر مي خواستيم ." (4)
رجوي در گزارش خود از جريان پيوند و جدايي بني صدر چند بار تأكيد مي كند كه سازمان از ائتلاف و اتحاد سياسي با وي متأسف و پشيمان نيست :
" ... ما به هيچ وجه از ائتلاف با بني صدر پشيمان نيستيم ، يعني اگر بتوان نوار زمان را تكرار نمود ، باز هم با همان بني صدر فرداي 30 خرداد مؤتلف و متحد مي شويم ، منتها با هوشياري و محكم كاري بيشتر .... اگر چه بايد تأكيد نمود كه .... براي خود او فوق العاده متأسفيم . " (5)
" ... ما از اتحاد سياسي با بني صدر در چارچوب شوراي ملي مقاومت به هيچ وجه متأسف و پشيمان نيستيم ... ما در شرايط مشخص داخلي و بين المللي .... به تأسيس شورا و ائتلاف با آقاي بني صدر همت گماشتيم و 2 سال و 9 ماه نيز در رابطه با بني صدر با سعه صدر كامل آزمايش پس داديم ... " (6)
رجوي همچنين يادآوري مي كند كه :
" .... وقتي بني صدر به تازگي رئيس جمهور شده بود با برادر مجاهدمان عباس داوري به ديدارش رفتيم و تبريك گفتيم ... بني صدر در پاسخ گفت مي دانم كه شما (سازمان) نيروي آينده ايد ... " (7)
ج) اختلاف ميان بندي صدر و رجوي از ديد يك عضو شورا
خانبابا تهراني نماينده شوراي متحد چپ در شورا ، درباره اختلافات بني صدر و رجوي مطالبي را بيان كرده است كه در اينجا بخشي از آن را مي آوريم :
" ... پس از رفتن به اورسوراواز و تشكيل جلسه ، رجوي شروع به صحبت كرد و گفت : رفقا و برادران ، سازمان مجاهدين خلق به تصميم جديدي رسيده است ... ما ديگرنمي توانيم به همكاري با آقاي بني صدر ادامه بدهيم و اين امر را ديشب آخر وقت طي يك نامه به ايشان ابلاغ كرده ايم . اكنون اين متن نامه ما به آقاي بني صدر و اين هم جوابيه ايشان به نامه ما ...
... در نامه مجاهدين دلايلي مبني بر عدم امكان همكاري با بني صدر آمده بود . بني صدر هم در پاسخ نامه كوتاهي به عنوان جوابيه نوشته بود كه در آن آمده بود : من با شما در يك منزل و در زير يك سقف زندگي مي كنم ، اما از اموري كه در اينجا مي گذرد كمتر از مردم كوچه و بازار اطلاع دارم . چند ماه پيش از ايران به من اطلاع رسيد كه در تهران شايع است مجاهدين به زودي رابطه شان را با بني صدر قطع خواهند كرد ، چون قصد وحدت با فدايي ها را دارند .
بني صدر سپس اضافه كرده بود : من مي دانم تمامي موارد ديگري را كه براي عدم همكاري با من ذكر كرده ايد بهانه پوچي بيش نيست ، دليل اصلي اين است كه شما قصد داريد به عراق نزديك شويد و من با اين موضوع مخالف هستم و به چنين رابطه اي تن نمي دهم .
... مسئله به اين سادگي ها نيست ، هر دو طرف اصل و حقيقت مطلب را آشكارا به ما نمي گويند ، آنچه را هم كه مي گويند حرف ها و ادعاهايي است كه ظاهر جريان است . اختلاف بر سر يك اصل اساسي است . به عقيده من داماد آقاي بني صدر مي خواهد از اين باغ بيرون برود و سيد (بني صدر) مچ پاي او را گرفته و مي گويد : نمي گذارم در بروي ....
به باور من رجوي سفر دوري را در پيش دارد ، به زودي در عراق كنفرانس وزاري خارجه كشورهاي اسلامي برگزار مي شود و مجاهدين قصد دارند به عنوان يك مانور ديپلماتيك در اين كنفرانس شركت كنند .
عراقي ها هم مي خواهند با دعوت رجوي به اين كنفرانس و استقبال نمايشي از او در بغداد به عنوان نماينده مشروع مردم ايران و رئيس دولت موقت از يك سو راه گشاندنش به عراق را هموار كرده و از سوي ديگر با اين مانور ديپلماتيك در عرصه جهاني .... ضربه اي وارد كنند ." (8)
برآيند كل مباحثي كه درباره جدايي بني صدر و سازمان مجاهدين مطرح شده است مي تواند ما را به اين سمت سوق دهد كه اختلاف بين اين دو عمدتاً از جهت قدرت طلبي طرفين بوده و دليل اخراج شدن بني صدر از شورا مي تواند اين باشد كه او رقيبي در مقابل سازمان بود و از طرفي هم او ديگر براي شورا بهره دهي لازم را نداشت .
و بالاخره شورا طي بيانيه اي علناً جدايي بني صدر را اعلام كرد :
" .... از آنجا كه در شرايط كنوني عملاً همكاري ميان آقاي بني صدر و شوراي ملي مقاومت در چارچوب اين شورا ناميسر مي نمايد ، مصلحت بر اين قرار گرفت كه به ائتلاف سياسي في ما بين در شكل كنوني خاتمه داده شود .
آقاي ابوالحسن بني صدر و شوراي ملي مقاومت اميدوارند همچنان كه همكاري و اتحاد آنها طي دو سال و هشت ماه گذشته سنت نيكويي .... بوده است ، پايان محترمانه و دوستانه آن نيز سنت حسنه ديگري در تاريخ ائتلاف هاي سياسي ميهن ما باشد .
بديهي است آقاي بني صدر و شوراي ملي مقاومت ضمن قدرشناسي متقابل از اقدامات و مبارزات گذشته يكديگر .... دستاوردهاي مشترك فعاليت ائتلافي گذشته خود ... را مورد تأييد قرار داده و آنها را بسيار ثمربخش مي دانند . "(9) (شوراي ملي مقاومت ، 4/1/1363)
اما اين لحن محترمانه جز اندك مدتي دوام نياورد و در بيانيه هاي بعدي و اظهارات متقابل رجوي و بني صدر كه آكنده از انواع زشت گويي و خشونت كلامي بود و سال ها تداوم داشت ، هيچ نشاني از سنت حسنه ادعايي بيانيه ، جز همين چند سطر تعارف گذرا ، مصداق واقعي ديگري نيافت .
پايان
پی نوشت:
1. فراز و فرود شوراي .... ص 32
2. براي قضاوت تاريخ ، ص 114 – 115
3. نشريه انقلاب اسلامي ، چاپ پاريس ، ش 82 ، 31/6/63 ، ص 2
4. نشريه مجاهد ، ش 228 ، ص 23 – 24
5. همان ، ص 35
6. همان ، ش 233 ، ص 44
7. همان ، ص 42
8. شوكت ، نگاهي از درون .... ج 2 ، ص 591 و 595 . ضمناً آن كنفراس برگزار نشد و چنان طرحي نيز اجرا نگرديد.
9. نشريه مجاهدين ، ش 196 ، ص 1 ، نيز نشريه انقلاب اسلامي چاپ پاريس ، ش 70 ، 15/1/63
روايت جدايي بني صدر از منافقين(2)
