و اما نوار
این نوار از یکی از جلساتی که در دفتر درباره بررسی هیئت دولت و نخست وزیری تشکیل شده ضبط شده است:
رشیدزاده:
سید قبلاً گفته بود من کسی را تأیید نمی کنم، معرفی هم نمی کنم، اما امروز خلاف این گفته مطرح بود، لذا پیشنهاد می کنم با توجه به آلترناتیوهای مطرح موضع جمع را مشخص کند. جعفری در مذاکره با سید و در مقابل این سؤال که چرا میر سلیم؟ (نظر سید با میرسلیم بد نبوده و در مورد حبیبی هم جعفری مخالف بوده به خصوص که به غضنفرپور هم رأی نداده اند)
گوینده مسئولیت سید را در قبال معرفی یادآوری کرده، نوبری را سید دلیل رد آورده، در مورد اسلامی هم سید معتقد بوده که در صورت رد برای جامعه سؤال پیش نمی آید. خلاصه سید معتقد بوده هر کس باید باشد که در ضدیت کامل نباشد و بشود کجدار و مریز رفتار کرد. (اعتراض عده ای از جمع)
سلامتیان:
اگر قبول کنیم علت تشکیل حزب قدرت بوده، لذا بهتر است با این قدرت مواجه شود، من معتقدم باید امور را به دست حزب داد، خود به خود مسئله حل می شود.
سؤال : چرا فکر نمی کنید در این مدت مملکت از بین نمی رود و ضمناً سید و اطرافیانش هم جاروب نمی شوند؟
جواب سلامتیان:
اگر حزب به قدرت نرسد و این جنگ با وضع قبلی تداوم یابد ، مملکت زودتر خراب می شود، لیکن مسئولیت سید نباید پشت این جریان باشد و فقط به صورت رزرو و ناظر عمل کند. در ظرف کمی سید به نیروهای مسلح چهره بین المللی انقلاب اسلامی، دفتر ریاست جمهوری بپردازد.
سؤال: اگر آمریکا از طریق حزب عمل کند چه می شود؟ جواب: بهتر است که روشن شود از طریق عمل ...
امیر حسینی:
حزب با حمایت آقا، مملکت را به بن بست قطعی دارد می برد و تنها آلترناتیو نجات سید است و تکیه اش هم فقط نیروی مردم است، این تنها راه نجات را نباید از مردم گرفت. سید یا باید نخست وزیر خودش را معرفی کند و بگذارد او را رد کنند یا بگذارد بر عهده خود مجلس که خطرش در پدیدار شدن افرادی مثل فارسی که ممکن است جو فشار تشدید و زمان انفجار را نزدیکتر کند.
راه سوم این است که چند نامزد معرفی کند و به مردم بگوید که این انتخاب آقای بنی صدر نیست و بکشد کنار، خلاصه مطلب این که آقای سید مشخص کند مسئول دولت آینده نخواهد بود.
تقی زاده:
خط آمریکا مطرح است، آیا آنچه آمریکا می خواهد اتفاق نمی افتد؟ مظفر بقایی و شاگردانش چه می کنند؟ جواب من مثبت است آمریکا حضور دارد و جو فعلی به مبارزین الهام می دهد. مسئله دیگر استالینیسم است که روزبروز رشد می کند، به نظر من سیاستی که اکنون اعمال می شود سیاست سازنده نیست، بلکه انفعالی است.
من فکر می کنم رسالت 1300 ساله خود را باید انجام دهیم و خود را نجات دهیم . مثال دانشگاه ملی که از انواع طرق ایجاد ترس برای منفعل نمودن من عمل می کنند، پیشنهاد من این است که آقای سید از همه چیز کنار بکشد.
عبداللهی:
هر آدمی که نطق امام را بشنود می فهمد که دو خط مشخص شده، همه می دانیم بنی صدر کسی را ندارد که معرفی کند و مجلس قبول کند، به نظر من خوب و بد بودن در درجه استقلال افراد نسبت به حزب است. استراتژی ما از این به بعد چه می تواند باشد؟
آیا این حرف که سید یک نفر را معرفی کند و بعد بگوید مال ... چه مقدار در جامعه می تواند اثر داشته باشد؟ چه میزان می توانیم و یا می خواهیم همکاری کنیم؟ ما با مردم نباید بازی کنیم، معرفی کردن و مسئولیت نداشتن معنی ندارد. سید باید آدم های خودش را علیرغم این که حزب نمی پذیرد معرفی کند تا مردم بفهمند.
سید باید رئیس جمهور بماند، چون ابزار و مکانیزم هایی دارد که جو را برگرداند، اگر نباشد نمی تواند کاری کند و تفرقه شدید و جنگ در جامعه به وجود می آید. نظر من این است که به هیچ وجه نباید با این کابینه همکاری کرد.
طوسی:
اگر میرسلیم نیاید و هر کس دیگر بیاید این وضع ادامه خواهد داشت.
نواب:
سه راه حل یکی معرفی شخص مورد نظرش مثل سلامتیان یا نوبری که ممکن است امام عکس العمل نشان دهد، یکی دیگر این که بگوید من مسئول نیستم و دیگر میرسلیم است که ممکن است تمایلش بیشتر باشد. من تفاوتی بین میرسلیم و رجائی نمی بینم.
احمدی:
اگر نخست وزیر خود را معرفی کند، ضمن نامه ای به مجلس معرفی نماید، لزوماً از طرف امام عکس العمل ایجاد نمی کند. مسئله حساس مسئله فرماندهی کل قواست، اگر واگذار کند خطر خیلی جدی است و جریاناتی که مثل کردستان را می تواند دید ... اگر ول کند چه اطمینانی داریم که اگر موج های جدید ایجاد شد آیا پشتیبانی ارتش را جدا خواهد کرد. احتمال بریدن ارتش از سید و اتحاد ارتش با نیروهای مختلف تحقق می یابد، من جوابی برایش ندارم.
سودابه:
در صحبت با محیط های دیگر تحلیل ها مثل ما نیست، مثلاً با مجاهدین انقلاب اسلامی صحبت کردم و متوجه شدم که سوء تفاهم است ما از این می ترسیم که همه حکومت را آنها بگیرند و آنها هم همین طور. مبنای اختلاف ما اختلاف فرهنگی و بینشی است که الان حاد نیست و وقت مطرح کردنش نیست، ما باید قدرت را بین مجاهدین انقلاب اسلامی و حزب و اطرافیان بنی صدر و دسته محمد منتظری و اینها تقسیم کنیم.
اعتراض جمع: تفاوت دو بینش به این سادگی ها نیست!
رضا بنی صدر:
ما نمی توانیم حزب را حذف کنیم و اساس را بر تضاد نگذاریم و با سودابه موافقم.
جعفری:
تفاهم که حرف نیست، عمل است. هر چه بنی صدر در سمت تفاهم رفتته پوست خربزه زیر پایش انداختند. تقسیم قدرت هم این طورها خوشبینانه نگاه نکنید و آنها هم سهم عمده ای به ما نمی دهند، جو خفقان بیداد می کند و آیا می توانیم تمکین کنیم و به داشتن سهم قدرت دلمان را خوش کنیم. سید هم نظر به این میرسلیم ندارد، فقط مسئله دو سه ماه است.
زارع :
مردم از سید توقع دارند که با آنها هیچ مماشات نکند و هر که این کار را بکند از او دور می شوند. یعنی حرف آقا این نیست که حزبی نباشد، بنابراین بتواند کسی باشد که فقط ضعف های ظاهری نداشته باشد، هر سنگری را خالی کنیم از ما می گیرند، بنابراین نمی توان سنگری را خالی کرد و واگذاشت.
رضا بنی صدر:
میرسلیم بی عرضه نیست و انتخاب خوبی است.
مسعودی:
وضع بینش و آرمان را مورد خطر قرار داده، در حال حاضر مصلحت نیست برخورد ایجاد شود، نتیجه این که آیا آینده تضمین شده است؟ در آینده اگر این موضوع ها تکرار شود باید دنبال چیز دیگری برویم و در غیر این صورت حداقل جمع از هم می پاشد، لذا باید قاطع بود، بنابراین در کنار این مصلحت کار توجیهی باید انجام گیرد.
جامعه باید در وجدان عمومیش در موقع مطلوب ما را تبرئه کند، اگر مجبور شدیم با این وضع مقابله می کنیم ... از ضد انقلاب مستحضر شدیم و جامعه لحظه به لحظه در جریان بوده باشد و از لحاظ تاریخی هم توجیه شده باشد، هم آمادگی داشته باشد و هم دچار ابهام و تزلزل نشود.
اسلامی:
این حرف ها بی خود است و ما برای خودمان داریم لالایی می خوانیم، به هر حال سید با ما مشورت نمی کند و خود تصمیم می گیرد. ما باید تکلیف جمع خودمان را با سید مشخص کنیم و از او بخواهیم که آیا جمع ما با سید و برداشت او از اوضاع کشور هماهنگی دارد؟ من پیشنهاد کردم نخست وزیر از آنها باشد، ولی چند وزارتخانه هم سید داشته باشد، خلاصتاً تقسیم.
جعفری:
من با آقای اسلامی موافقم و متأسفانه ... می رود پیش سید و هر چه او می گوید می پذیرد در مورد افراد، پذیرش جامعه را باید در نظر گرفت، باید کسی جلو بیفتد که جامعه بپذیرد. اگر امیر حسینی معرفی شود و یا تعیین دیگر مسلم است که نه مورد پذیرش قرار می گیرد و هم این که به طور مسلم او را می زنند و نقطه ضعف هم از آنان پیدا می کنند. وضع ارتش هم هشداری است که کناره گرفتن سید خطر از هم پاشیدگی انسجام و سلب حمایت ارتش را داشته باشد.
رضا بنی صدر:
جمع باید ابتکار نشان دهد و کار کند، بعد انتظار داشته باشد.
جمال:
خطر آمریکا و بختیار و غیر، جدی و اساسی است و در مقابل آنها ما فقط ارتش و تا حدودی سپاه را داریم، مردم هم منفعل شده اند و در مقابله کودتای اخیر حالت بی تفاوتی مردم نگران کننده بود، ارتش را دارند هی توی سرش می زنند ... و تولید نگرانی و ایجاد ترس در ارتش نگران کننده است.
در مقابله با این خطرات تنها راه نگاه داشتن حمایت مردم و جلوگیری از انفعال آنهاست. سید باید با مردم بیش از پیش رابطه برقرار کند و تمام حقایق را به آنها بگوید، امام هم وقتی حمایت نیروی عظیم مردم را ببیند ناچار به حمایت می شود.
اسلامی:
در دنباله پیشنهاد قبلی بیاییم روی سه چهار وزارتخانه بحث کنیم، آدمهایش را هم تعیین کنیم و به سید پیشنهاد کنیم.
امیر حسینی:
اگر قرار باشد سید مسئولیت را مستقیم نپذیرد، به هر حال سه چهار وزارتخانه را که از اهمیت خاصی برخوردار است یکی وزارت کشور، یکی اقتصاد و دیگر دفاع. من پیشنهاد می کنم کشور جعفری یا اسلامی، خارجه تقی زاده یا سنجابی، اقتصاد و دارایی صراف، سازمان برنامه رشید زاده و عبداللهی، دفاع داریوش فروهر، ارشاد جعفری.
این بود خلاصه نواری که از یکی از جلسات دفتر رئیس جمهور ضبط شده بود. در چنین جود عدم اعتماد که بین بنی صدر و مجلس و حزب و نهادهای انقلابی به وجود آمده می باید نخست وزیر را رئیس جمهور حسب توصیه قانون اساسی به مجلس معرفی نماید.
در اولین حرکت در همان اوایل تشکیل مجلس که هنوز جلسات به وسیله دکتر سحابی مسن ترین نماینده اداره می شد، آقای بنی صدر در بیست و نهم تیر ماه 1359، آقایان حبیبی، رجائی، غروی، میرسلیم، کلانتری را به مجلس پیشنهاد نمود که از میان این افراد نخست وزیر انتخاب گردد.
روز بعد امام در یک سخنرانی پرشور و تعیین کننده در مورد تعیین دولت فرمودند:
«ما با هیچ کس قوم و خویشی نداریم، چون مطیع اسلام هستیم و احکام اسلام را می خواهیم. وزیران جمهوری اسلامی باید کارآمد، انقلابی و قاطع باشند، باید اشتباهات را با کمال قدرت به طور انقلابی جبران کنیم. از اول می باید دولتی قاطع و جوان انتخاب می کردیم، ولی منتها آن وقت فردی را نداشتیم و آشنا نبودیم که انتخاب کنیم.
باید یک دولت متدین تمام عیار صد در صد اسلامی و قاطع تعیین شود، این اشخاص که انقلابی نیستند باید در رأس وزارتخانه ها نباشند و آقای بنی صدر باید امثال اینها را به مجلس معرفی نکند و اگر کرد مجلس رد کند و هیچ اعتنا نکند.»
بعد از سخنان امام، یعنی درست روز اول مرداد ماه، بنی صدر جهت جلوگیری از فشار فزاینده ای که به وی روی آورده بود، برای نخست وزیری از حجت الاسلام سید احمد خمینی نام برد، که این مانور بنی صدر نیز موفق نبود و این امر مورد موافقت امام واقع نگردید و بلافاصله پس از دریافت نظر حضرت امام، میرسلیم از طرف بنی صدر به مجلس پیشنهاد شد.
بنی صدر این پیشنهاد را با نامه ای به مجلس فرستاد و عنوان کرد برای معرفی نخست وزیر خودم به مجلس نخواهم رفت، اگر دولتی مورد تفاهم همه انتخاب نشود مسئولیت آن را نمی پذیرم. در تاریخ دوم مرداد، بنی صدر به اتفاق میرسلیم به حضور امام شرفیاب شدند و این ملاقات نخست وزیری میرسلیم را قطعی تر نمود و آقای میرسلیم تلاش خود را برای انتخاب وزراء و همکاران خویش شروع کرد و در مصاحبه ای در این زمینه عنوان نمود:
«انتخاب افراد شایسته و لایق وقت می خواهد، برای دریافت رأی تمایل در مجلس حاضر خواهم شد، انتخاب کابینه را موکول به بعد از رأی تمایل می نمایم.»
و دیدیم که نخست وزیری آقای میرسلیم رد شد. اختلافات مجلس و بنی صدر بر سر تشکیل دولت به روال مکتبی و غیر مکتبی بود و این اختلافات روزبه‌روز شدیدتر و حالت فرساینده تری می یافت و در نهایت بنی صدر به تشکیل هیئتی جهت تشخیص صلاحیت نخست وزیر که نمایندگان مجلس و رئیس جمهور و امام در آن شرکت کرده بودند گردن نهاد.
