ب) هدف از تأسیس مدرسه ی حقانی
اندیشه ی تأسیس مدرسه ی حقانی متأثر از جریان نوگرایی واصلاح طلبی در حوزه های علمیه بود که توسط مرحوم شهید بهشتی وجمعی از نخبگان فکری حوزه ی علمیه ی قم مطرح شده بود. مرحوم بهشتی در صدد تأسیس مدرسه ای در شهر قم بود که اولاً: طلاب براساس گزینش به آن راه یابند؛ ثانیاً: برنامه ی درسی آن به لحاظ کمیّت وکیفیّت حساب شده ومشخص باشد ودر راستای وصول به اهداف و رسالت حوزه در عصر حاضر تنظیم وزمان بندی شده باشد.ثالثاً: طلاب آن مدرسه در طول مدت تحصیل مشمول تزکیه ی اخلاقی وتربیت صحیح اسلامی قرار گیرند .هم فکران وهم کاران شهید بهشتی عبارت بودند از: آیت الله مشکینی، آیت الله ربانی شیرازی، مرحوم آیت الله قدوسی، آیت الله مهدی حائری تهرانی و آیت الله سید مرتضی حائری.
یکی از مهم ترین هدف های بنیان گذاران مدرسه ی حقانی ایجاد تحول در آموزش معارف اسلامی بود واین تحول ماهیت دروس ونحوه ی مدیریت در مدارس علوم دینی را شامل می شد. به اعتقاد آنها حوزه های قدیم بدون تغییر وتحول نمی توانستند جوابگوی نیازهای جامعه ی امروز باشند ودر حوزه ها می بایست روحانیونی تربیت شوند که اولاً، به علوم رایج حوزه مانند فقه واصول و علومی مانند تفسیر ،فلسفه ونهج البلاغه و...که رواج چندانی در حوزه ها نداشت مسلط بوده وثانیاً علوم ودانش های روز را آموخته باشند وبه زبان های خارجی نیز مسلط باشند تا بتوانند جامعه اسلامی را به سوی رشد واعتلا سوق دهند.
در کل این بزرگواران در نظر داشتند که طلابی را که تربیت می کنند جامع همه علوم اسلامی ونیز دانش های روز باشند وتوانایی حل مشکلات ومسائلی را که در عصر جدید ایجاد می شد داشته باشند. از سوی دیگر این افراد در برابر تفکرات غیر دینی ومکتب های فلسفی جدیدی که ایجاد شده بود ضمن دفاع از حریم تفکرات اسلامی بتوانند راه کارهای نوینی را ارایه دهند وبه اشکالاتی که به لحاظ فکری برای تحصیل کرده های دانشگاهی در رابطه با مسایل دینی پیش می آید پاسخ دهند.
علاوه بر اهدافی که ذکر شد بنیان گذاران این مدرسه از تأسیس آن انگیزه های سیاسی نیز داشتند. پیش تر اشاره شد که جریان نوگرایی که در حوزه توسط شهید بهشتی وبرخی دیگر از نخبگان حوزه به وجود آمد تا اندازه ی زیادی تحت تأثیر مبارزه ی امام خمینی با هیأت حاکمه بود ، با توجه به جریان های محافظه کارانه ای که در حوزه وجود داشت ومانع از هرگونه تغییر ماهیت حوزه در جهت مبارزه با حکومت بود این افراد در صدد بودند با تأسیس مدرسه ی مستقلی که در اختیار خودشان باشد بتوانند زمینه های برپایی جنبش اسلامی را فراهم کنند.
شهید بهشتی وهم فکرانش طرح ایجاد حکومت اسلامی را در آن موقع ارایه می دادند واین موضوع از لابه لای سخنان ونوشته ها به طور کامل مشهود بود. برای نمونه، حضرت آیت الله خامنه ای در یکی از سخنرانی هایی که قبل از انقلاب داشتند می فرمایند: « الناس علی دین ملوکهم» یعنی اگر قرار باشد مردم بر دین ملوکشان باشند، پس قاعدتاً حکومت باید در دست افرادی قابل اعتماد باشد، یعنی حاکمان، حاکمان دینی باشند. این گروه به صورت تئوریک بحث ایجاد حکومت اسلامی را طرح نمود، ولی صرف بحث تئوریک برای ایجاد حکومت اسلامی کافی نبود ومحتاج به زمینه سازی مفصلی بود وتربیت افراد متخصص را برای اداره ی چنین حکومتی می طلبید. از این رو،اندیشه ی" کادرسازی " برای حکومت اسلامی یکی از مهم ترین اهداف بنیان گذاران این مدرسه بود. به اعتقاد آن ها فارغ التحصیلان این مدرسه باید توانایی اداره ی امور حکومت اسلامی در کلیه ی سطوح را داشته باشند. البته آنها حاکمیّت حکومت اسلامی را در فاصله ی زمانی چنین کوتاهی انتظارنداشتند ومعتقد بودند حداقل چندین نسل نیرو باید تربیت شود ، گروه ها وتشکل های سیاسی تشکیل شود، مبارزات سیاسی، نظامی واجتماعی صورت گیرد تا زمینه ی فکری لازم در بطن جامعه برای براندازی حکومت سلطنتی وتأسیس حکومت اسلامی فراهم شود. برای تربیت چنین نیروهایی لازم بود تا از تمام ظرفیت نیروهای فکری حوزه وحتی دانشگاه استفاده شود. ازاین رو پس از تأسیس مدرسه ی حقانی شاهدیم که تعدادی از اساتید این مدرسه افرادی غیر روحانی واز اساتید دانشگاه بودند.
ج) تأسیس مدرسه ی حقانی
مرحوم شهید بهشتی ودوستانشان برای اینکه به تفکر اصلاحی شان جامه ی عمل بپوشانند لازم بود تا مدرسه ی جدیدی را تأسیس کنند ودر ابتدا چون این کار به هزینه ی زیادی نیاز داشت، دوسه سال قبل از تأسیس مدرسه ی حقانی رئوس این برنامه را به اطلاع مرحوم آیت الله گلپایگانی رساندند وایشان نیز از این پیشنهاد استقبال نموده ومدرسه ای را که در اختیار داشتند برای اجرای این برنامه اختصاص دادند؛ اما پس از مدتی مشخص شد که یکی از شراط موفقیت این حرکت، استقلال کامل دست اندرکاران ومجریان برنامه است، لذا به فکر تهیه ی مدرسه ی دیگری افتادند. در تلاش برای تهیه ی مکان مناسب اجرای برنامه، مدرسه ی "منتظریه" که در آن زمان نیمه ساز بود وبا بودجه ی فرد خیّر ومؤمنی به نام " حاج علی حقانی زنجانی" در دست ساختمان بود شناسایی می گردد. مرحوم حقانی از این پیشنهاد استقبال نموده وچندی بعد در خواب می بیند که درختان میوه ی بسیاری در حیاط مدرسه رشد کرده اند وهمه غرق در میوه های گوناگون می باشند.
این خواب عزم وی را برای هم راهی در تأسیس مدرسه جزم تر می کند ودر مدت کوتاهی نواقص ساختمان مدرسه را تکمیل می کند.
اسم اصلی مدرسه ، مدرسه ی" منتظریة الشمس" بود ومفهوم آن این بود که طلاب واساتید این مدرسه از منتظرین ظهور حضرت مهدی(عج) می باشند، اما با وجود این اسم مدرسه به اسم واقف آن مرحوم حقانی شناخته شده ومشهور گشت.
مدیریت مدرسه را در دو سال اول پس از تأسیس آن در سال 1341 حجة الاسلام والمسلمین " محمد مجتهد شبستری" ودر دو سال دوم حجة الاسلام" محمد علی شیخ زاده" بر عهده داشتند. در نتیجه ی نارسایی هایی که وجود داشت مدیریت مدرسه در سال 1345 به آیت الله شهید قدوسی پیشنهاد شد وایشان نیز با کمال میل آن را پذیرفتند. در سایه ی مدیریت صحیحی که مرحوم قدوسی در مدرسه اعمال نمود، مدرسه ی حقانی توانست تا اندازه ی زیادی به اهدافی که به خاطر آن ایجاد شده بود، دست یابد. مدیریت ایشان تا سال 1357 وپیروزی انقلاب اسلامی به صورت مستقیم ادامه یافت وپس از آن وبا انتصاب ایشان در مسئولیت های اجرایی تا سال 1360 به صورت غیر مستقیم مدرسه را مدیریت می نمود.
بخشی از هزینه های مدرسه ی حقانی را مرحوم حقانی تأمین مینمود وبخش دیگری از تأمین بودجه ی آن را مرحوم آیت الله میلانی متقبّل شدند مشروط به اینکه دخالتی در روند اداره ی مدرسه نداشته باشند وبا اجازه ی ایشان افراد خیر وجوهات خود را به مدرسه پرداخت می نمودند. امام خمینی نیز نظر بسیار مساعدی نسبت به تأسیس این مدرسه داشتند ودر مقاطعی کمک هایی به لحاظ مالی به مدرسه انجام دادند.
د) نقش شهید قدوسی در مدرسه ی حقانی
در خرداد ماه سال 1341 شهید قدوسی به درجه ی اجتهاد نایل شد، لذا مرحوم شهید بهشتی با توجه به ویژگی ها وشایستگی هایی که در وجود ایشان می دید، سالها بعد مدیریت مدرسه ی حقانی را به وی پیشنهاد نمود وشهید قدوسی نیز با استقبال از این پیشنهاد مدیریت مدرسه ی حقانی را بر عهده گرفت. اقدام شهید قدوسی در پذیرش مسؤولیت مدیریت مدرسه کاملاً هدفمند بود. ایشان با اهداف نوگرایانه ی بنیان گذاران مدرسه به طور کامل هماهنگ بود ومدیریت خودشان را در راستای تحقق این اهداف اعمال می نمود.
در سایه ی تلاش های بی شائبه ی شهید قدوسی دو تغییر اساسی در مدرسه ایجاد شد:
اول: تغییر در سیستم آموزشی مدرسه؛
دوم: تغییر در محتوا ونوع دروس مدرسه.
یکی از اهداف بنیان گذاران مدرسه اصلاح سیستم آموزشی مدرسه بود، این موضوع اگرچه توسط مدیران قبلی مدرسه مورد توجه قرار گرفت واقداماتی در این راستا انجام شد، اما نظر پایه گذاران مدرسه را تأمین نکرد. آقایان مجتهد شبستری وشیخ زاده که مدیریت مدرسه ی حقانی را پس از تأسیس بر عهده گرفتند، با وجود این که به لحاظ علمی افراد برجسته ای بودند اما حجم تغییراتی که برای اجرای اصلاح سیستم آموزشی می بایست انجام می شد، قاطعیّت بیش تری را می طلبید.
شهید قدوسی با توجه به پشتکار وروحیه ی خاصی که داشت پس از قبول مسؤولیت اداره ی مدرسه مصمّم به اجرای سیستم آموزشی جدید شد. در اولین اقدام طلابی که قصد تحصیل در مدرسه را داشتند، باید در آزمون ورودی شرکت می کردند تا میزان معلومات وخصوصیات اخلاقی واعتقادی شان سنجیده شود. امتحان ورودی به دو بخش امتحان کتبی ومصاحبه تقسیم می شد. مواد امتحانی آزمون کتبی: ادبیات فارسی، اطلاعات عمومی ومباحث شرعی بود. در صورتی که داوطلب در امتحان کتبی حد نصاب مورد نظر را حایز می شد، در مصاحبه شرکت می کرد. به طور معمول مصاحبه را آیت الله قدوسی یا آیت الله جنتی شخصاً انجام می دادند. در این مصاحبه هیچ نوع ارفاقی قایل نمی شدند وبا سخت گیری فراوان تلاش می شد تا زوایای شخصیتی فرد داوطلب شناسایی شود. هیچ نوع توصیه ای پذیرفته نمی شد وموارد زیادی پیش می آمد که فرزندان روحانیون صاحب نام از راه یابی به مدرسه ی حقانی باز می ماندند.
برای رسیدن طلاب به مرحله ی اجتهاد دوره ی تحصیلی 18 ساله ای در نظر گرفته شده بود . با توجه به تغییراتی که در دروس مدرسه ایجاد شده بود مدت تحصیل در این مدرسه تا اندازه ای کمتر از مدت تحصیل در حوزه ی علمیه بود ودوره ی سطح بین 8 تا 9 سال طول می کشید. برای نخستین بار در مدرسه ی حقانی نظام حضور وغیاب اجرا شد وشاگردان واساتید ملزم به حضور در سر کلاس بودند.
شهید قدوسی در سیستم مدیریت خود به نظم اعتقاد خاصی داشت، ایشان با این شعار مرسوم در حوزه ها که« نظم حوزه در بی نظمی است» شدیداً مخالف بودند ونظم را در تمام ارکان مدرسه حاکم ساخته بودند وسخت گیری فراوانی را در این زمینه اعمال می کردند وبا کسانی که با تأخیر در سر کلاس حاضر می شدند برخورد می کردند، البته همین برخورد ایشان نیز درس اخلاق بوده وبا رفتارشان آن فرد را شرمنده می کردند ومعمولاً در این گونه موارد می گفتند: « آقای ...شما چرا؟» یا « آقای ...از شما دیگر انتظارش را نداشتم» شهید قدوسی کلاس بندی را در مدرسه ی حقانی متداول کرد، چیزی که تا آن زمان در حوزه ها سابقه نداشت وتعیین شده بود که هر روز چه درسی در چه ساعتی با چه استادی است.
برگزاری امتحان نیز یکی از برنامه هایی بود که شهید قدوسی بر آن تأکید می کرد. هرهفته پنج شنبه ها، از مبحثی که تدریس شده بود امتحان می گرفتند ونمرات این امتحانات ثبت می شد ودر امتحان نهایی منظور می شد؛ هم چنین در نیمه ی سال تحصیلی امتحان می گرفتند ونمرات آن با نمره ی امتحان آخر سال جمع می شد. به منظور تلاش بیشتر شاگردان مدرسه حد نصاب نمره ی قبولی 14 تعیین شده بود واگر طلبه ای یک درس را پایین تر از این حدنصاب نمره می گرفت، سال بعد دوباره در این درس باید شرکت می کرد واگر طلبه ای در چند درس نمره ی کمتر از حدنصاب را می گرفت از مدرسه اخراج می شد. با امتحانات زیادی که هر سال برگزار می شد، طلاب مدرسه پایه ی علمی قوی ای داشتند واز این رو در آزمون هایی که برای تعیین تعلّق میزان شهریه در حوزه ی علمیه برگزار می شد، به ندرت موردی پیش می آمد که طلاب مدرسه ی حقانی نتوانند موفق شوند. با وجود نوآوری هایی که در سیستم آموزشی مدرسه حقانی صورت گرفت، شهید قدوسی اهتمام خاصی به حفظ بعضی از رسوم رایج در حوزه ها، چون "مباحثه " داشت، یعنی هر درسی که خوانده می شد بلافاصله بعد از پایان جلسه ی درس دونفر با هم می نشستند ومطالب درس جدید را نقد می کردند؛ قرآن را آن قدر حلاجی می کردند تا مطالب جدید را براحتی درک کنند.
زندگی نامه شهید آیت الله قدوسی(2)
