فیل گورسکی بیش از سی سال تحلیلگر سرویسهای اطلاعاتی کانادا از جمله «سرویس اطلاعات و امنیت کانادا»، «سازمان امنیت ارتباطات» و «اداره امنیت ملی» در حوزۀ افراطی گری و رادیکالیزاسیون الهام گرفته از القاعده بوده است. وی، باتوجه به این سابقه، بی شک فرد مناسبی برای اظهارنظر درباره موضوع تروریسم افراطی در غرب است. مؤلف به دقت متذکر میشود که همهی منابع به کار رفته در کتاب «عمومی» هستند؛ بنابراین هر خوانندهای که به دنبال افشاگریهای «محرمانه» یا «جدید» باشد ممکن است ناامید شود؛ اما به هر حال باید کتاب را بواسطهی ارزش واقعیاش مطالعه نمود.
این کتابِ مفصل به شش و در حقیقت هفت بخش تقسیم شده است که مؤلف به هرکدام از آن ها عنوان «کتاب» داده است. هر بخش دارای یک قسمت «نظر اجمالی» و یک قسمت «خلاصه» است. در بعضی از بخشها به منظور تأکید بیشتر «نکات کلیدی» و همچنین قسمت «نتیجه گیری» اضافه شده است. ظاهراً مؤلف در نگارش کتاب از روشی کلاسیک استفاده کرده است: «به خوانندگان اطلاع بده چه میخواهی بگویی؛ بعد برایشان بگو؛ سپس آنچه را گفته ای بازخوانی کن». در حقیقت، میتوان گفت که چند بخش از کتاب برای خود «کتابچه» به شمار میآیند یا این که میتوانند مبنای کتابهایی مفصل در آینده باشند. مؤلف به تفاوت میان مسلمان بودن، اسلام به مثابه دین (نه ایدئولوژی)، رادیکالیسم اسلامی، و تروریسم و رادیکالیسم تحت القای القاعده توجه زیادی کرده است و در واقع، این تفاوت ها مبنای نگارش کتاب را تشکیل داده است.
در همان اوایل کتاب، مؤلف مفهوم «گرگ تنها» را رد میکند؛ چرا که از نظر او امکان ندارد کسی یک روز صبح از خواب برخیزد و تصمیم بگیرد که تروریست شود؛ بلکه همیشه مجموعه ای از عوامل محیطی در فرایند افراطی سازی فرد دخیل هستند. این عوامل در «کتاب سوم» (فصل سوم) بررسی شدهاند. گرگ تنها به فردی اطلاق می شود که عملیات تروریستی را به تنهایی طراحی و اجرایی میکند.
«کتاب اول» به تفسیر «علل و محرکههای» «تروریسم الهام گرفته از القاعده در کانادا» میپردازد، و تقریباً به خوبی نشان میدهد که با بسیاری از «علل و محرکههای» نسبت داده شده عملاً نمیتوان توضیح داد که «چگونه» برخی افراطی میشوند و برخی دیگر نه. مولف معتقد است که ارزش «چرایی» رادیکالیزه شدن افراد از درک «چگونگی» رادیکالیزهشدن آنان بسیار کم تر است، که نشان دهندهی بیارزشیِ کامل «علل ریشهایِ» نسبت داده شده است.
«کتاب دوم» برخی از منابع اسلامی را که مبنای تفکر رادیکال (اسلامی/القاعدهای) هستند، به خوبی تحلیل میکند. و از برخی از مفاهیم، مانند مفهوم هجرت، که توسط به اصطلاح کارشناسان این حوزه آشکارا غلط تفسیر شده اند، ابهام زدایی می کند. با این حال منابع مختلفی وجود دارند که معنای مورد نظر مؤلف از این واژه را به چالش میکشند.
«کتاب سوم» و «کتاب چهارم» شاید مفیدترین مطالب برای خوانندگانی باشد که به طور حرفه ای مباحث امنیتی را پیگیری می کنند. «کتاب سوم» دوازده شاخص را برای «خشونت و رادیکالیسم الهام گرفته از القاعده» ی مطرح می کند. این فهرست ابزار سنجشیِ متقاعدکنندهای از شرایط «کافی»، اگر نگوییم «لازم»، برای شناسایی رادیکال های بالقوه ارائه می کند. «کتاب چهارم» سپس، بر مبنای ارزیابی چندین پروندهی داخلی و بین المللی در کانادا، مثلاً افرادی که در تلاش هستند جنگجوی خارجی شوند، ، به «آنچه افراد و گروههای رادیکالیزه انجام میدهند»، میپردازد. در این فصل همچنین تهدید افراطیون الهام گرفته از القاعده برای دیگر کشورها نیز بررسی میشود.
مؤلف دربارۀ چگونگی مواجهۀ جامعۀ کانادا با معضل تروریسم و رادیکالیسم ، به این نکته اشاره می کند که دولت کانادا و دیگر دولت های غربی عموماً از رویکردی سه مرحلهای استفاده میکنند که عبارت است از: اقدام امنیتی و انتظامی؛ مقابله با افراطی سازی؛ و بازگرداندن افراد افراطی. وی در این باره متذکر میشود که هر دولت باتوجه به ویژگی های فرهنگی خاص جامعه اش، رویکرد فوق را به شیوۀ منحصر به خود اجرا می کند و نمی توان نسخه ای واحد را برای همه جوامع پیچید.
فصل آخر (کتاب ششم) کوتاهترین بخش کتاب است و شاید بیش از بقیه خواننده را ترغیب کند که دربارۀ احتمال موفقیت در «جنگ علیه تروریسم» بیاندیشد. (سؤء استفاده عمدی از نقطه نظر مولف). برای موفقیت در جنگ با ترور، ابتدا باید «موفق بودن» را تعریف کرد و در ضمن هدف/مقصود از تلاشها را مشخص نمود. اعلام «پیروزی» در یک جنگ متعارف را میتوان قابل ارزیابی دانست؛ اما اعلام پیروزی در «جنگ» علیه یک مفهوم یا ایدئولوژی موضوعی بسیار متفاوت است.
به عنوان دانشجوی موضوعات امنیتی، از نویسنده انتظار می رفت در بررسی افرادی که افراطی شده و به اقدامات تروریستی گرایش پیدا کرده اند، دید خود را وسیع تر کند و به اعضای سایر گروه های تروریستی مانند «ببرهای تامیل» و «جنبش خالصتان» و حتی «ارتش جمهوری خواه ایرلند» نیز نگاهی بیاندازد. در کل، «تهدید از درون: بازشناسی تروریسم و رادیکالیسم الهام گرفته القاعده در غرب» کتابی بسیار جذاب است که می تواند برای علاقه مندان به این موضوعات بسیار مفید باشد.
نویسنده: برایان هی، مؤسسه مکنزی
«برایان هی» پژوهشگر و عضو هیأت مدیره مؤسسه مطالعات امنیتی مکنزی در کاناداست.
