3. تعريف ترور
ترور در لغت به ترساندن و تروريسم به ارعاب و تهديد ، ايجاد ترس و وحشت در مردم و تروريست به طرفدار ارعاب و تهديد ، طرفدار حكومت زور ، ارعاب و تهديد معني شده است.(1)
اما تا كنون تعريف اصطلاحي جامعي از ترور و تروريسم كه مورد قبول همه كشورها باشد ، ارائه نشده است . به همين جهت سازمان ملل در قطعنامه 3034 در تاريخ دوم نوامبر 1972 م ، تحقيق و بررسي پيرامون تروريسم را ضروري دانسته و در پي تصويب قطعنامه بالا ، سه كميته ايجاد شد : 1) كميته تعريف تروريسم . 2) كميته موجبات تروريسم . 3) كميته طرح تدابيري براي جلوگيري از تروريسم .
متأسفانه كار كميته ها به علت اختلاف نظر كشورها به نتيجه مورد نظر نرسيد . بعد از حادثه 11 سپتامبر آمريكا و به وجود آمدن اجماع جهاني در مبارزه با تروريسم ، تلاش در جهت ارائه تعريفي جامع از تروريسم افزايش يافته و تعريف هاي گوناگوني از تروريسم ارائه شده است كه اين كتاب گنجايش طرح و بررسي يكايك آن تعريف ها را ندارد .
ما براي رعايت اختصار چند تعريف ارائه شده را نقل مي كنيم و سپس به جمع بندي آنها مي پردازيم :
قطعنامه شماره 3034 سال 1972 تروريسم را چنين تعريف كرده است :
" تلاش ها با هدف ايجاد تحولات در حكومت ، اخلال در ارائه خدمات عمومي ، مسموم ساختن روابط بين الملل ، قتل رؤساي دولت ها يا نمايندگان حكومت ها ، تخريب ابنيه ، تسهيلات و ارتباطات عمومي ، ايجاد آلودگي در غذا يا آب و تحريك بيماري هاي واگير ."
كميسيون حقوق بين الملل در ماده 24 مقررات مربوط به جرائم بين المللي ، تروريسم را چنين تعريف كرده است :
" تروريسم عبارت است از روا دانستن اقداماتي كه داراي يك ماهيت براي ايجاد وحشت در اذهان عامه و گروه هاي انساني است ."
وزارت دفاع آمريكا " كاربرد يا تهديد به كاربرد غير قانوني زور يا خشونت توسط يك سازمان انقلابي ، ضد اشخاص يا اموال و به قصد مجبور ساختن يا ارعاب حكومت ها يا جوامع ، كه غالباً با اهداف سياسي و ايدئولوژيك همراه باشد " را تروريسم دانسته است .
يكي از حقوقدانان در تعريف تروريسم نوشته است :
" طبق كنوانسيون پيشگيري و مجازات تروريسم سازمان ملل ، تروريسم با اعمال جنايي اطلاق مي شود كه با هدف مقابله با نظام سياسي كشورها و ايجاد رعب و وحشت در اشخاص يا گروه هاي معين يا عامه مردم ، توسط گروه هاي تروريستي ارتكاب يافته مي شود ." (2)
در قطعنامه 1984 م ، مجمع عمومي سازمان ملل درباره تعريف تروريسم چنين آمده است :
" فعاليت هاي مجرمانه و خشونت آميزي كه گروه هاي سازمان يافته براي ايجاد رعب و وحشت انجام مي دهند تا به اين ترتيب نيل به اهداف به اصطلاح سياسي را ميسر سازند ." (3)
در ادامه در تعريف تروريست آمده است :
" طبق بند 1 ماده 2 كنوانسيون بين المللي سركوب بمب گذاري تروريستي مصوب دسامبر 1997 م ، مجمع عمومي ، تروريست عبارت است از آدم كشي ، قاتل ، كسي كه با توسل به اعمال جنايتكارانه به ايجاد رعب و وحشت در مردم يا اشخاص يا دسته جات معين مي پردازد . هر گاه كسي عمداً و به طور غير قانوني يك وسيله انفجاري يا كشنده را در اماكن عمومي ، تأسيسات دولتي يا حكومتي ، سيستم حمل و نقل عمومي يا در تأسيسات زير بنايي ، جاسازي ، منفجر يا شليك كند ، تروريست محسوب مي شود ." (4)
ولف ، فيلسوف آمريكايي نوشته است :
" تروريسم عبارت است از به كار بردن غير مشروع زور و خشونت براي رسيدن به اهداف خاصي ، استفاده مشروع از قدرت و زور داخل در مفهوم ترور نيست . " (5)
در فرهنگ علوم سياسي ، تروريسم چنين تعريف شده است :
" ترور به معني وحشت و ترس زياد است . اصطلاحاً به حالت وحشت فوق العاده اطلاق مي شود كه ناشي از دست زدن به خشونت و قتل و خونريزي از سوي يك گروه ، حزب يا دولت به منظور نيل به هدف سياسي ، كسب يا حفظ قدرت است ." (6)
جمع بندي :
تعريف هايي كه ارائه شد ، بخشي از تعريف هايي است كه براي تروريسم انجام گرفته است . اين تعريف ها را به سه بخش مي توان تقسيم كرد :
• تعريف فهرستي : بعضي به جاي تعريف تنها به ذكر تعدادي از موارد و مصاديق تروريسم بسنده كرده اند ، مانند قطعنامه 1972 .
• تعريف كلي : بعضي نيز با ارائه تعريف كلي از تروريسم پرداخته اند ، مانند تعريف كميسيون حقوق بين الملل يا تعريف وزارت دفاع آمريكا ، تعريف قطعنامه 1984 مجمع عمومي .
• تعريف تركيبي : بعضي ديگر از تعريف ها تركيبي از تعريف كلي و تعريف فهرستي است ، مانند تعريفي كه در معاهده 1927 آمده است و نيز تعريفي كه در بند 1 ماده 2 كنوانسيون بين المللي سركوب بمب گذاري تروريستي آمده است .
علاوه بر حقوقدانان و جامعه شناسان ، متخصصان علوم سياسي نيز تحليل هاي گوناگوني از مفهوم ترور ارائه داده اند . الكس اشميت در مورد تروريسم بيش از صد تعريف را گردآوري كرده و در بررسي اين تعريف ها به چهار عنصر مشترك در تعاريف رسيده است كه به ترتيب خشونت ، جنبه سياسي پديده ، وحشت و ترس و سرانجام واكنش هاي رواني پديد آمده در اولويت قرار گرفته اند . (7)
ژلبرگيوم حقوقدان فرانسوي بر اساس تحقيقات اشميت عقيده دارد يك اقدام مجرمانه را نمي توان تروريست قلمداد كرد ، مگر سه شرط در آن جمع باشد :
1. ارتكاب برخي افعال خشونت آميز به نحوي كه قتل يا صدمات جسماني مهم به وجود آورد .
2. قصد معين يا طرح هماهنگ فردي يا جمعي براي ارتكاب افعال مذكور .
3. قصد غايي ، ايجاد رعب و وحشت نزد شخصيت هاي معين ، گروه ، اشخاص يا در بين عموم مردم . (8)
آنچه ذكر شد قسمتي از تعريف هايي است كه از ترور شده است و بعضي ديگر از تعريف ها در فصل ترور در حقوق بين الملل خواهد آمد ، اغلب اين تعريف ها در بيان دو ركن مادي و معنوي جرم تروريستي اتفاق نظر دارند :
1. ركن مادي : اعمال زور و خشونت .
2. ركن معنوي : در مورد ركن معنوي بعضي تعريف ها تنها به ذكر قصد ايجاد رعب و وحشت اكتفا كرده و در بعضي ديگر انگيزه و هدف تروريسم نيز افزوده شده و اهدافي مانند اهداف سياسي و ايدئولوژيكي براي تروريست ها ذكر كرده اند .
در يكي از تعريف ها ، افزون بر دو قيد فوق ، قيد غير مشروع بودن نيز اضافه شده ، هدف از ذكر اين قيد تفكيك ميان ترور و دفاع مشروع است و اين نكته بسيار مهمي است كه در بيشتر تعريف ها از آن غفلت شده است ، مگر اين كه گفته شود با قيد قصد ايجاد رعب و وحشت كه در اكثر تعريف ها آمده است ، دفاع مشروع از تحت تعريف ترور خارج مي گردد .
4. عناوين فقهي قابل انطباق با ترور
چند عنوان فقهي هست كه بگونه اي با ترور قابل انطباق است ، توضيح مختصري از هر يك از اين عناوين را در اين قسمت مطرح كرده و در فصل ترور از ديدگاه فقه به تفصيل درباره حكم هر يك بحث خواهيم كرد .
1 _ 4 . فتك
فتك در لغت حمله غافلگيرانه را گويند . جوهري در تعريف آن نوشته است : " فتك آن است كه شخص ديگري را در حال غفلت به چنگ آورده و به قتل برساند ." (9) بعضي قيد امان را بر تعريف افزوده و گفته اند : " فتك كشتن حيله گرانه كسي است كه از طرف قاتل در امان به سر مي برد ." (10)
در بعضي عبارت ها ، كمين ، مخفي كاري ، حيله گري بر مفهوم فتك افزوده شده است . (11) فتك از عناويني است كه در روايات و كلمات فقيهان به كار رفته و از آن منع شده است ، بر اساس تعريفي كه در لغت از فتك شده و كاربردهايي كه در روايات و فقه دارد ، مي توان گفت كه بر بسياري از مصاديق ترور تعريف فتك قابل انطباق است .
پی نوشت:
1. دكتر عباس آريانپور ، فرهنگ كامل انگليسي _ فارسي ، ج 5 ، ص 5709 . مصطفي مصباح دباره ، الارهاب منشورات جامعه بنغازي ، ليبي ، چ اول ، 1990 م ، ص 44 . علي آقا بخشي ، فرهنگ علوم سياسي ، ص 563 . محمد حسين شاملو احمدي ، فرهنگ اصطلاحات و عناوين جزائي ، ص 130 . علي اكبر دهخدا ، لغت نامه دهخدا ، واژه ترور .
2. فرهنگ و اصطلاحات و عناوين جزائي ، ص 131
3. آندرو بوسا ، بزهكاري بين المللي ، ترجمه نگار رخشاني ، ص 20
4. فرهنگ اصطلاحات و عناوين جزائي ، ج 1 ، ص 1380
5. الارهاب ، ص 44
6. فرهنگ علوم سياسي ، ص 584
7. تروريسم و دفاع مشروع ... ص 119
8. همان
9. جوهري ، صحاح اللغة ، ماده فتك ، ابن منظور ، لسان العرب ، ج 10 ، ص 472
10. سبيل الهدي و الرشاد ، ج 4 ، ص 332
11. النهاية ، ج 3 ، ص 301
ترور و دفاع مشروع (2)
