تحقق نهایی انقلاب شکوهمند اسلامی ایران در 22 بهمن 57 ثمره بیداری و هوشیاری ملتی آگاه به رهبری شخصیتی فرزانه و آگاه بود . این انقلاب از تحولات شگرف مردمی محسوب می شود و وقوع این حادثه در سال های پایانی قرن بیستم بسیاری از نظریه پردازان انقلاب را شگفت زده کرد . هدف انقلاب اسلامی که در 22 بهمن 57 به پیروزی رسید برپایی حکومت اسلامی و یا به تعبیر امام : " حکومت عادلانه اسلامی بود ".1
در خیزش ها و حرکت های مردمی عوامل و علل گوناگونی نقش آفرینی می کند ، در فرانسه و در دوران انقلاب 1789 نشانه های روشنی دال بر وخامت موقعیت اقتصادی از همه لحاظ وجود داشت ، شرایط اقتصادی روسیه در آغاز قرن بیستم ، قبل از تحقق انقلاب روسیه ، نامطلوب بود . جنگ های خارجی نیز بر وخامت این اوضاع افزوده بود ، رکود اقتصادی ، تورم ، بیکاری و مشکلات طاقت فرسا از عوامل اصلی شروع انقلاب روسیه بود ، حال آن که در ایران در اواخر حکومت شاه، کشور در مطلوب ترین سطح از قدرت اقتصادی در تمام سلطنت 57 ساله رژیم پهلوی به سر می برد .
با افزایش سریع و غیر قابل پیش بینی درآمد نفت ، رژیم ایران نه تنها تبدیل به یکی از دولت های ثروتمند شده بود ، بلکه جامعه ایرانی را به یک جامعه کاملاً مصرفی تبدیل کرده بود ، رژیم شاه از حداقل یک دهه قبل از سقوط خود علیرغم وجود شرایط دو قطبی در جهان ، در همزیستی مسالمت آمیز با آمریکا و شوروی قرار داشت و تحت حمایت این دو کشور بود و انقلابیون ایران از هیچ حمایتی برخوردار نبودند .
پس انقلاب اسلامی ایران در شرایطی پیروز شد که نظام شاهنشاهی خود را در اوج قدرت و استحکام و تثبیت شده می دید و در مقابل مخالفت ها و معارضه ها تا آخرین حد توان خود مقاومت می کرد و گروه های اجتماعی برای به زانو در آوردن چنین نظامی می بایست بر اساس برنامه ریزی و بسیج تمام نیروها و قربانی کردن بسیاری از انسان ها ، نظام حاکم را سرنگون می ساخت .
بی شک خیزش های مردم ایران برای به ثمر نشستن این انقلاب و پیروزی آن از دو بعد قابل اهمیت و اتکا برخوردار است ، 1) همنوایی با اسلام و اصول اسلامی ، 2) حضور گروه ها و دسته جات کاملاً مردمی .
اسلام مبتنی بر یک نظام ارزشی است که در این نظام ارزشی ویژگی ها و مشخصه های جامعه سیاسی آرمانی عرضه شده است و رهبران دینی بر اساس نظام ارزشی ، شیوه ها و راهکارهای عملی دگرگون سازی جامعه در جهت دستیابی به جامعه آرمانی را ارائه می دهند .
بی شک تاریخ سراسر مبارزه شیعه نیز الهام بخش جامعه ایرانی در خلق نمودن انقلاب اسلامی بوده است ، ارائه درک صحیح ، دقیق و سازنده از تاریخ و تحول اسلامی ، موجب دگرگونی فکر و اندیشه مردم است .
به اعتقاد بسیاری از محققان ، محرک اصلی ایجاد انقلاب در ایران روح حاکم بر تفکر و جهان بینی اسلامی بود و در انقلاب اسلامی ایران پیش از ایجاد انقلاب جمعی در عرصه اجتماع ، انقلاب فردی در درون انسان ها رخ داد و شناخت ظلم و ستم رژیم گذشته باعث شد تا انگیزه های انقلاب همگانی شکل گیرد .
از ویژگی های رهبری انقلاب ایران آن بود که مبارزه و انقلابش بر پایه دین و معنویت بود ، و عمل به وظیفه به عنوان یک اصل حاکم اصالت داشت ، قدرت رهبری با اتکاء به خداوند و پذیرش عمیق مردمی استوار بود .
پایان دادن به افسانه جدایی دین از سیاست از دیگر ویژگی های رهبری بود که در امام (ره) متبلور شده بود و مبارزه را به کانون اصلی ، یعنی شاه معطوف کرده بود و در مقایسه با نهضت های پیش از انقلاب از جمله مشروطه و ملی شدن صنعت نفت ، امتیاز انقلاب سال 57 آن بود که از موضع فقاهت و مرجعیت برخوردار بود .
رهبر کبیر انقلاب اسلامی و شاگردان فکری ایشان با ترسیم تصویری واقعی از دین ، نقش مهمی در احیای فکر دینی و انقلاب ایفا کردند ، با نگاهی به مواضع رهبری در روند شکل گیری نهضت ، مشاهده می کنیم که نخستین مخالفت ها از سوی امام خمینی (ره) که در آن قید اسلام و سوگند به قرآن کریم حذف شده بود ، در اعتراض به لایحه " انجمن های ایالتی و ولایتی " آغاز شد . 2
در جریان همه پرسی آن نیز اعتراضات وسیعی از سوی رهبری آغاز شد که منجر به اعتراضات وسیع مردم در شهرهای گوناگون گردید ، فاجعه کشتار مدرسه فیضیه در سال 1342 و قیام 15 خرداد که منجر به شهادت صدها نفر شد ، نتیجه واکنش رهبری در قبال سیاست های ضد اسلامی رژیم بود .
شهادت فرزند برومند امام در سال 1356 و ادامه اعتراضات ایشان به شاه در همان سال نیز از نقاط عطف حوادثی به شمار می رود که در نهایت منجر به سقوط رژیم شاه در سال 57 شد ، همانگونه که قبلاً گفته شد در انقلاب اسلامی ایران بینش اسلامی الهام بخش حرکت بود .
بزرگترین اعتراضات مردمی در طول تاریخ انقلاب در تاسوعا و عاشورای حسینی شکل گرفت ، قیام 15 خرداد نیز مصادف با ایام عاشورا بود ، در سال 1357 بیش از دو میلیون نفر در تهران در راهپیمایی این روز شرکت کردند که موجب شگفتی ناظران خارجی شد . 3
حضرت امام (ره) با توجه به نقشی که محرم و صفر در تکوین و تداوم انقلاب داشت بر حفظ سنت های آن تأکید فراوان داشتند و آن را ضامن حفظ و تداوم انقلاب می شمردند ، حمید عنایت نیز در این زمینه معتقد است : " امام خمینی شاید بیش از هر متأله شیعه که دارای منزلتی قابل قیاس با وی باشد ، خاطره کربلا را با احساس جاری از ضرورت سیاسی به کار گرفت ." 4
می توان نتیجه گرفت که نقطه آغاز انقلاب موقعیت ها و ایامی بود که در آن انقلاب شتاب فزاینده ای به خود می گرفت ، ایام و موقعیت های مذهبی متعلق به اسلام نظیر تاسوعا و عاشورا و اربعین امام حسین (ع) از این قبیل بود .
به لحاظ تاریخی ، نمونه بارز شهادت طلبی را می توان در زندگی و شهادت مظلومانه امام حسین (ع) ، پیشوای سوم شیعیان یافت ، بسیاری از حرکت های انقلابی و جنبش ها و نهضت های اسلامی الهام گرفته از قیام عاشورا است .
در طول انقلاب شهادت برخی از انقلابیون موجی از تحرک و قیام ایجاد می کرد ، شهادت فرزند امام خمینی (ره) در سال 56 یکی از همین موارد است ، یکی از کارگزاران رژیم پیشین نیز در تحلیل انقلاب اسلامی به عنصر شهادت طلبی اشاره کرده است .
وی می نویسد : " توجه به آمیخته ای که از مذهب و نیروی جوانان در ایران به وجود آمده سر اصلی سقوط شاه را مکشوف می کند ، در این میان اگر کسی به اهمیت نقش شهادت طلبی در مذهب شیعه نیز آگاهی داشته باشد حتماً به خوبی می داند که در این مذهب اگر کسی کشته شود قدرتش از کسی که او را کشته به مراتب فزون تر خواهد بود . " 5
بی شک انقلاب اسلامی ایران انقلاب تمام گروه ها و افراد بود ، انقلابی همه جانبه و یک جنبش اسلامی تمام عیار ، در انقلاب اسلامی ایران آنچه باعث پیروزی شد به استثناء اقلیت محدود و بخشی از ارتش که وابسته به نظام بود ، همه اقشار مردم از همه طبقات و گروه های اجتماعی و در سراسر کشور اعم از شهرها و روستاها ، کارگران ، کارمندان ، کشاورزان ، اصناف و ... همه و همه چرخ های اقتصادی و اداری کشور را از کار انداختند و در مقابل رژیم شاه با دست خالی ایستادند و آن را ساقط کردند .
شعارها همواره برخاسته از باورها و آرمان های والای این انقلاب بود ، می توان گفت : شعارهایی که در طول درگیری با رژیم ارائه می شد حکایت از ماهیت فکری انقلاب داشت ، یک تحلیل آماری که از دیوار نوشته های سال 57 تهیه شده است ، نشان می دهد که از مجموع 1077 مورد ، بیش از 90% شعارها در حمله به رژیم پیشین و کارگزاران آن ، حمایت از امام (ره) ، تأیید اسلام ، حکومت اسلامی ، شهدای اسلام و تلاش در وحدت مردم برای تداوم مبارزه است ، از 10 % بقیه 8/5 درصد شعارهای متفرقه است که محور خاصی ندارد و با این وصف، از سویی در جهت تخریب رژیم است . 6
بی شک عامل پیروزی انقلاب اسلامی ایران در 22 بهمن نتیجه تلاش و خواست مردمی بود که از نقش اسلام ، رهبری و خواست دینی و اجتماعی خود در طول این حرکت عظیم غافل نشدند و امروز پایداری این انقلاب در طول 28 سال گذشته حکایت از اصول پایدار آن برای تداوم داشته است .
منابع :
___________________________
1. امام خمینی ، صحیفه نور ج 2
2. سید حمید روحانی ، بررسی و تحلیلی از نهضت امام خمینی ، تهران ، انتشارات راه امام ، ص 7
3. کلربرید و پیر بلانشه ، ایران ، انقلاب به نام خدا ، ترجمه قاسم صنعوی ، تهران انتشارات صحاب ، ص 41
4. حمید عنایت ، اندیشه سیاسی در اسلام معاصر ، تهران ، خوارزمی ، ص 245
5. فریدون هویدا ، اسرار سقوط شاه ، ترجمه مهران ، تهران ، اطلاعات ، ج 1 ، ص 110
6. مهران حسینیان ، بررسی دیوار نوشته های دوران انقلاب ، فصلنامه رسانه ش 4 ، زمستان 69 ، ص 24
