پروفسور الیور شاربروت، اسلام شناس، استاد دانشگاه و محقق انگلیسی که مدیریت مرکز مطالعات اسلامی دانشگاه چستر انگلستان را بر عهده دارد، در مصاحبه ای اختصاصی با سرویس بینالملل پایگاه خبریتحلیلی هابیلیان(خانواده شهدای ترور کشور) به پرسشهایی درباره تروریسم تکفیری و ارتباط آن با عربستان سعودی پاسخ داد.
پروفسور شاربروت در پاسخ به پرسشی درباره تمایل برخی از رسانههای غربی برای ارتباط دادن اسلام با تروریسم گفت: به طور یقین 1/5 میلیارد مسلمان در جهان، گستره وسیعی از انواع اسلام را اجرا میکنند. برای برخی، اسلام تنها مجموعهای از دستورات روحانی و مذهبی شخصی است. برخی اسلام را مجموعهای از قوانین و سنن لازمالاجرا میدانند. برای بعضی از افراد اسلام علاوه بر اینها، یک ایدئولوژی سیاسی برای مقابله با استعمار غربی نیز به حساب میآید. در مجموع برای اکثر مسلمانان، مسلمان بودن هیچ ارتباطی با ارتکاب خشونت در برابر دیگرمسلمانان یا غیر مسلمانان، ندارد. البته اقلیتی هم وجود دارند که مسلمان بودن را به معنی استفاده از خشونت علیه افرادی میدانند که آنها را ظالم به حساب میآورند.
استاد دانشگاه چستر انگلستان در ادامه با اشاره به ارتباط میان فرقه وهابیت و تروریسم افزود: وهابیت جنبشی اصلاحطلبانه است که در اواخر قرن 18 میلادی از سرزمینهای عربی آغاز شد. این جنبش، نشاندهنده سنتی مبتنی بر متون مذهبی اهل تسنن است که ضمن الهامگیری از احمدابنحنبل و ابنتیمیه، به آموزهها و فعالیتهای محمدابنعبدالوهاب باز میگردد. ابنعبدالوهاب مبلغی روحانی و حنبلی بود که اتحادش با خاندان آلسعود، منجر به ارتباط بین پادشاهی عربستان با اسلام وهابی شد. آنچه وهابیت را کاملا منحصربهفرد میکند، برداشت آن از توحید است. براساس آموزههای محمدابنعبدالوهاب، تنها اعتقاد و اقرار به یگانگی خدا کافی نیست بلکه این اعتقاد باید در اعمال نیز بروز پیدا کند. مقدمات این بروز و ظهور بهوسیله از میان برداشتن هرچیزی که به این عقیده لطمه میزند و بازداشتن دیگران از انجام اعمال غیرتوحیدی فراهم میشود. از دیدگاه وهابیها، اعتقاد به قطبها در صوفیگری و امامان در تشیع از جمله نمونههای اعمال غیرتوحیدی هستند.
این اسلامشناس انگلیسی در بخش دیگری از این گفتوگو به مسئله سلفیگری و اشتراکات و تفاوتهای آن با وهابیت پرداخت و افزود: «واژههای سلفیگری و وهابیت اغلب اوقات بهجای یکدیگر استفاده میشوند. با این حال تفاوتهایی بین آن دو وجود دارد. وهابیت تفسیر غالب از اسلام در پادشاهی سعودی و سایر بخشهای قلمرو عربی است. وهابیت همچنین به عنوان بخشی از مذهب حنبلی محسوب میشود. با وجود اینکه سلفیها نیز از آموزههای محمدابنعبدالوهاب الهام میگیرند، سلفیگری بخشی از یک جنبش اسلامی جهانی است که در سرتاسر دنیای اسلام گسترده است. سلفیها معمولا انتساب خود به مذاهب را رد میکنند و مدعیاند مستقیما از پیشینیان صالح یا همان اصحاب پیامبر اسلام پیروی میکنند. بیشتر سلفیها رفتار مسالمتآمیزی دارند و برداشتی کاملا اخلاقمحور از اسلام را رواج میدهند. تنها اقلیتی از سلفیها فعالیت سیاسی انجام میدهند و یا استفاده از خشونت را ترویج میکنند. در هر صورت، وجه اشتراک سلفیگری و وهابیت، تمایلات تکفیری آنها برای غیر مسلمان نامیدن مسلمانانی است که از تفسیر آنان از اسلام، پیروی نمیکنند. داعش نیز با قتل مسلمانانی که از فهم این گروه تروریستی از اسلام پیروی نمیکنند، گرایش تکفیری مورد اشاره را به آخرین درجه ممکن رسانده است.
وی در ادامه در پاسخ به پرسشی درباره موفقیت یا شکست تلاش داعش برای جذب جوانان اروپایی و دلایل این موضوع عنوان کرد: داعش موفقیتهایی را در بین جوانان مسلمانی که در اروپا زندگی میکنند بهدستآورده است؛ اما با این حال تعداد بسیار کمی از این افراد جذب داعش میشوند یا برای پیوستن به آن به سوریه میروند. دلایل جذب برخی از جوانان مسلمان اروپایی که به داعش میپیوندند بسیار پیچیده است. یکی از عواملی که نقش مهمی را در افراطگرایی برخی از جوانان مسلمان اروپا ایفا میکنند، عقبهای طولانی از بهحاشیه رانده شدن اقلیتهای مسلمان در اروپا در زمینههای مختلف اجتماعی، فرهنگی و مذهبی است. آن دسته از جوانان مسلمانی که به داعش ملحق میشوند اغلب اوقات در محیطی سلفیجهادی رادیکالیزه شدهاند و یا پیشزمینهای از ارتکاب جرم دارند که در اولین فرصت از خشونت جنایی به خشونت مذهبی تغییر وضعیت میدهند. دلایل دیگری نیز وجود دارند: بمباران تبلیغاتی داعش در اروپا به شدت پیچیده است و از ابزارآلات و زبان جوانان اروپایی بهره میبرد. آرمانگرایی جوانان و نوستالژی برپایی خلافت نیز انگیزه دیگری برای حمایت برخی جوانان از داعش است.
مدیر مرکز مطالعات اسلامی دانشگاه چستر انگلستان درباره راهحل جلوگیری از گسترش تفکرات افراطی مانند وهابیت گفت: تفسیرهای متفاوت از اسلام همیشه وجود داشتهاند و با یکدیگر رقابت کردهاند. این اصل توقفناپذیر است. درحالیکه هماکنون دولتهای اروپایی منابع بسیاری را به مبارزه با تفسیرهای افراطی از اسلام اختصاص دادهاند، بهنظر میرسد بسیاری از این اقدامات نتیجه عکس دادهاند و بهطور بالقوه جوانان مسلمانی را که در اروپا زندگی میکنند بیش از گذشته رنجانده و بهحاشیه میرانند. با در نظر داشتن این موضوع که تفکرات افراطی همیشه وجود خواهند داشت و برخی از مردم نیز به آنها گرایش پیدا میکنند، برای مقابله با جذابیت تفسیرهای افراطی از اسلام برای جوانان مسلمان اروپا، جوامع اروپایی و دولتهایشان باید بیش از گذشته این حس را در مسلمانان ایجاد کنند که بخشی از اروپا هستند و دینشان نه تنها پذیرفته است بلکه جایگاهی مانند سایر ادیان در اروپا دارد.
پروفسور شاربروت دربخش دیگری از این گفتوگو درباره امکان شورش تروریستهایی مانند داعش علیه حامیان سعودی خود افزود: عربستان سعودی حداقل از زمان تصرف کعبه در سال 1979، با مخالفان داخلی که انگیزهشان برگرفته از تفسیری افراطی از سلفیگری است، دست و پنجه نرم میکند.
این محقق برجسته غربی در بخش پایانی این گفتوگو با اشاره به برخی از شباهتها و تفاوتهای تفکر گروه تروریستی داعش و وهابیت رایج در عربستان سعودی گفت: تفاوتهای بسیاری بین این دو تفکر وجود دارد. داعش مشروعیت حکومتهای خاورمیانه و حاکمان آنها را قبول ندارد، ادعا میکند خلافت را احیاء کرده و تظاهر میکند تنها «دولت اسلامی» مشروع و واقعی است. در حالیکه تشکیلات مذهبی عربستان سعودی مشروعیت حکومتها و خاندان حاکم در عربستان را میپذیرد و به دنبال احیاء خلافت و تخریب مرزهای فعلی بین کشورهای خاورمیانه نیست. شباهتهای بین داعش و وهابیت در گرایشات مذهبی آنان و تبعیتشان از سلفیگری نهفته است. با این حال این تفکرات، در مفهوم کاربرد دکترین سلفیگری در فضای سیاسیاجتماعی و ابزار ضروری برای دستیابی به آن نیز تفاوت دارند.