اختلاف نظر؛ چگونه ما و آن‌ها گرفتار افراط‎‌گرایی می‌شویم؟

یکی از حوزه‌های مطالعاتی که در دهۀ گذشته به طور قابل توجهی رشد کرده است افراط گرایی است. چگونه افراد به این باور می‌رسند که خشونت پاسخی مناسب به مشکلات سیاسی فعلی یا شرایط اجتماعی ناعادلانه است؟ چگونه این ایده‌ها به خشونت‌های واقعی تبدیل می‌شود؟ با توجه به این که افراد و گروه‌های غیر دولتی اخیراً تبدیل به نگرانی امنیتی ملی برخی از دولت‌ملت‌های قدرتمند شده‌اند، این پرسش‌ها اهمیت روزافزونی پیدا کرده است؛ زیرا امروزه تقریباً بر همگان آشکارتر شده است که مقابله و شکست تروریسم و جنبش‌های شورشی، صرفاً از طریق اقدامات نظامی، کاری بسیار دشوار خواهد بود.

کلارک مک کالی[3] و سوفیا موسکالنکو[4] در کتاب اختلاف نظر؛ چگونه ما و آن‌ها گرفتار افراط گرایی می‌شویم؟ مطالب ارزنده ای را در ارتباط با مطالعه افراط گرایی در اختیار ما قرار می‌دهد. مک کالی و موسکالنکو هر دو روانشناس اجتماعی هستند، و در این کتاب از مطالعات و روش‌های تحقیقاتی مربوط به رشته خود برای ارائه دوازده مکانیسم افراط گرایی بهره گرفته اند.

ساختار کتاب بسیار ساده است، و نویسندگان از نمونه‌های تاریخی خاص مربوط به هر مکانیسم استفاده کرده اند. «اختلاف نظر» مبتنی بر تحقیق دانشگاهی و بر اساس تحلیل تاریخی افراط گری است که در آن از مطالعات موردی دوران اراده خلق[5] (اولین گروه تروریستی رسمی) در طول روسیه تزاری در اواخر دهه 1880 تا سازمان‌های تروریستی امروزی استفاده شده است. بر اساس این بررسی تاریخی، نویسندگان دوازده مکانیسم افراط گرایی سیاسی را شناسایی می‌کنند که افراد را تشویق به تشکیل گروه‌های رادیکال می‌کند.

این مکانیسم‌ها در دسته بندی‌های مختلف فردی، گروهی و جمعی افراط گرایی قرار می‌گیرند که شامل اعتراضات شخصی، اعتراضات گروهی، تفکرات انتقادی، عشق، خطر و وضعیت، آزاد سازی، قطبی گرایی رقابت گروهی، انزوای گروهی، سیاست جوجیتسو، نفرت، و فداشدن است. مکانیسم‌های افراط گرایی در سطح فردی شامل اعتراضات شخصی نسبت به آسیبی است که فرد یا یکی از عزیزان وی گرفتار آن شده است. اعتراضات گروهی مبتنی بر آسیب واقعی یا تهدیدی است که به یک گروه یا هدف است که افراد را به واکنش وا می‌دارد. تفکرات انتقادی، که در آن مشارکت‌های کوچک با یکدیگر ترکیب شده و در نهایت منجر به شکل گیری اقدامات و تعهدات بزرگتر می‌شود.

توضیحات کتاب در مورد این دوازده مکانیسم به صورت مختصر، شفاف، و جذاب ارائه شده است. آن‌ها این نکته را خاطر نشان می‌کنند که مکانیسم‌های متعددی برای افراط گرایی وجود دارد که اغلب با یکدیگر تعامل دارند. مک کالی و موسکالنکو می‌نویسند: «مکانیسم‌های فردی پس از پیوستن فرد به یک گروه از بین نمی رود همانطور که مکانیسم گروهی در صورت گرویدن فرد به سازمانهای بزرگتر یا توده مردمی از بین نمی رود.»

«اختلاف نظر» نگاهی زیبا و جدید به مقوله افراط گرایی دارد به طوری که این کتاب باید در لیست تمام خوانندگان علاقه مند به مطالعه و فهم افراط گرایی قرار گیرد. مطالعات قبلی بر روی مسئله افراط گرایی بیشتر حول محور شناسایی، مراحل شناسایی یا ایجاد تحول در افراد افراطی و تبدیل آنها به افرادی عادی می‌چرخیده است. استدلال اصلی کتاب این است که افراد رادیکال، غیر طبیعی نیستند. آنها افرادی معمولی با زندگی کاملاً عادی هستند که اعتقاد و احساسات قوی دارند و در نقطه خاصی از زندگی خود (احتمالا در پاسخ به رویدادهای تحریک کننده) در پاسخ به آن تأثیرات داخلی و خارجی بر مبنای آن اعتقادات قوی عمل می‌کنند.‌

این استدلال که افراد رادیکال انسان هایی سالم و منطقی هستند نه موجوداتی خبیث و دیوانه، نکته ای کلیدی است که بلافاصله به خواننده کتاب ارائه می‌گردد. به نظر نویسندگان: «این فرایند و مسیر روان شناختی است که در شرایط مناسب می‌تواند هر فرد، گروه یا ملتی را تحت تأثیر قرار دهد. این مسیر درست یا غلط نیست؛ بلکه ماهیتی فارغ از اخلاقیات دارد به این معنا که افراط گرایی می‌تواند برای تحقق اهداف خوب و بد شکل گیرد»(ص 4). کلارک مک کالی و سوفیا موسکالنکو می‌کوشند به خوانندگان خود بقبولانند که تغییر ذهن برای درک درست افراط گرایی ضروری است:

«... کسانی که وارد این جریان می‌شوند باید جهان منظم و راحتی را که در آن‌ مردم عادی هیچ گاه کارهای وحشتناک انجام نمی دهند فراموش کنند. پذیرش کامل نیاز به درک این مسئله دارد که چگونه ما خود مستعد ابتلا به تأثیرات افراط گرایی هستیم.» (ص 4)

در حالی که بخش اعظمی از کتاب در واقع تحلیل تاریخی شیوه‌های های افراط گرایی است، جذاب ترین بخش کتاب فصل چهارده است که در آن، نویسندگانْ تحلیلی از نحوه تاثیرگذاری مکانیسم افراط گرایی بر اسامه بن لادن ارائه می‌کنند. آن‌ها هر یک از این مکانیسم‌ها را به خواننده معرفی کرده و نحوه تاثیرگذاری یا عدم تاثیرگذاری آن‌ها بر بن لادن و تبدیل وی به یکی از نمادهای تروریستی جهان را نشان می‌دهند.

همانطور که گفته شد، هر دو نویسنده پس زمینه علمی در حوزه روانشناسی اجتماعی داشته و تحقیقات گسترده در ارتباط با محیط‌های تروریستی و سیاسی انجام داده اند. آنها درک روشنی از روانشناسی فرد و نفوذ گروه‌های اجتماعی و جامعه به طور کلی دارند. کلارک مک کالی استاد علوم و ریاضیات مرکز راشل سی. هیل و مدیر همکاری مرکز مطالعه کشمکش‌های سیاسی قومی سالمون اش[6] در کالج براین مایر هستند. تحقیق و کتاب‌های وی بر روی درگیری‌های سیاسی تمرکز دارند. سوفیا موسکالنکو، پژوهشگر در مقطع فوق دکترا در کنسرسیوم ملی مطالعه تروریسم و ​​واکنش به تروریسم (START)[7] است و به عنوان مشاور در آزمایشگاه ملی اوک ریج در اوک ریج مشغول به کار است. تحقیقات و آثار وی متمرکز بر شناسایی گروه ها، فعالیت‌های سیاسی، افراط گرایی و تروریسم هستند. هر دو نویسنده درک خاصی از مشکلات افراط گرایی در جهان در اختیار ما قرار می‌دهد.

تمام افرادی که مخالف افراطی گرایی هستند باید این کتاب را در فهرست مطالعات خود قرار دهند. این کتاب درک کلی از ماهیت افراط گرایی در اختیار خواننده قرار می‌دهد و نشان می‌دهد چگونه درک افراد رادیکال از عمل اشتباهی که در دوران کودکی یا اوایل دوران بلوغ آن‌ها اتفاق افتاده است، می‌تواند مبنایی برای افراطی گرایی در سال‌های بعدی زندگی آن‌ها باشد.

دکتر رابین ال. تامپسون[2]، دفتر ضد جاسوسی ناسا

پی نوشت

[1]‌ Friction: How Radicalization Happens to Them and Us

[2] Robin L. Thompson

[3] Clark McCauley

[4] Sophia Mosk- alenko

[5] در سال های دهه ۱۸۶۰ نچایف یک سازمان انقلابی به نام ناردونایا یا اراده خلق به وجود آورد که در آن بر اطاعت مطلق از رهبر تاکید داشت و دانشجویی به نام ایوانف را که از دستورات او سرپیچی کرد به قتل رساند. این شاید یکی از نخستین تصفیه های داخلی در سازمان های انقلابی باشد که بعدها بسیار مشاهده شد.‌

[6] the Solomon Asch Center for the Study of Ethnopolitical Conflict

[7] کنسرسیوم ملی مطالعه تروریسم و واکنش به تروریسم بیشتر با نام مخفف استارت شناخته شده و یک مرکز تحقیقاتی- دانشگاهی متشکل از یک شبکه بین المللی دانشمندان متعهد به مطالعه علمی علل و پیامدهای انسانی تروریسم در آمریکا و سراسر جهان است.