دو نظریه تروریسم و فداکاری در ایران (1)

در این کتاب به ارزیابی این دو نوع خشونت سیاسی پرداخته شده است : آنانی که در راه رسیدن به اهداف سیاسی به اعمال خشونت آمیز تروریستی دست می زنند ؛ آنانی که در دفاع از ملت و مردم خویش در نبرد و مبارزه ای قهرآمیز فداکاری می کنند و به شهادت می رسند .

Terorism

• مقدمه :

تحولات سیاسی و انقلاب در هر کشوری با رگه های مختلفی از خشونت همراه است ؛ با وجود این که خشونت پدیده ای دهشتناک و آزار دهنده است و هیچ کس احساس خوشایندی نسبت به آن ندارد ، ابزاری است که هرازگاهی به کار گرفته می شود . جالب آن که همه کسانی که به ابزار خشونت دست می یازند خود را در انجام آن محق می دانند و دیگران را مستوجب مجازات .

خشونت سیاسی ، در همه جای جهان ، با بار ارزشی و نظام ارزش گذاری اخلاقی ارتباط وثیقی دارد ؛ هر چند ممکن است ارزش ها مورد پذیرش جمعی و مورد اعتراض جمعی دیگر باشند ، با وجود این ، خشونت سیاسی در هر کشوری می خواهد که خود را با ارزش های موجود در کشور تطبیق دهد و از منطبق نبودن آن با قواعد بین المللی واهمه دارد .

خشونت دو رویه دارد : تهاجم و دفاع ، اعمال خشونت علیه یک ملت و در طرف مقابل می دانی که یاریگر مردم خویش در برابر خشونت اعمال شده علیه ملت هستند ؛ زیرا اگر آنان در برابر نیروهای متجاوز ایستادگی نکنند آتش خصومت و خشونت همگان را فرا خواهد گرفت و برای جلوگیری از فتنه و آشوب عده ای مجبور به ایستادگی و فداکاری هستند و یا آنکه در برابر خطر سیطره خارجی دست به اعمال مخاطره آمیز می زنند که در دفاع از آب و خاک وطن ، ملت ، آیین و ارزش های حاکم خواهد بود .

چنین فداکارانی در هر جامعه ای به عنوان قهرمانان ملی مورد احترام هستند و از آنان با نام شهید یاد می شود .

در این کتاب به ارزیابی این دو نوع خشونت سیاسی پرداخته شده است : آنانی که در راه رسیدن به اهداف سیاسی به اعمال خشونت آمیز تروریستی دست می زنند ؛ آنانی که در دفاع از ملت و مردم خویش در نبرد و مبارزه ای قهرآمیز فداکاری می کنند و به شهادت می رسند .

تمییز و تفکیک این دو موضوع بسیار مهم امری بسیار خطیر است و نگارنده ، در این کتاب ، حداکثر سعی خود را مبذول داشته تا بتواند مرزهای این دو پدیده را از هم تفکیک نماید . شاید هنوز نویسنده در تفکیک قطعی و تبیین جدی این دو نظریه به قطعیت وافی نرسیده باشد ، اما طرح سوال از دو موضوع بسیار مهم در عرصه تاریخ معاصر ایران و طرح بحث در خصوص این دو موضوع می تواند به شکل گیری و گسترش گفتمان دفاع و فداکاری در ایران یاری نماید .

امید آن که در به فراموشی سپردن گفتمان خشونت تروریستی نیز ، توانسته باشد گام درخوری برداشته باشد .

• تعریف ترور و تروریسم :

واژه " ترور " (1) که واژه ای فرانسوی است معادل واژه عربی ارهاب از مصدر رهب به معنای "ترس و ترساندن" (2) ، " ایجاد وحشت فوق العاده " (3) است که در زبان انگلیسی اصل کلمه terror به فعل لاتینی ters بر می گردد که آن نیز به معنای " ترس و ترساندن " است . بیشتر مشتقات این واژه مدل همین معنا و مفهوم به کار برده می شوند و ترور و تروریسم معناهای مشابهی را به ذهن متبادر می کنند.

 

لغت نامه دهخدا تروریسم را به معنای " اصول حکومت وحشت و فشار " معرفی می کند . اصولی که در طی دوره 94 - 1793 در فرانسه حاکم بوده است . دائرة المعارف فارسی مصاحب نیز ترور را به " وضعیت وحشت فوق العاده ناشی از توسل یک فرقه یا حزب به اعمالِ شدیدِ قتل ، خون ریزی ، حبس و مصادره اموال به خاطر دسترسی به اهداف خود " بر می گزیند .

افراد و یا فردی را که به این دسته از اعمال دست می زنند تروریست می نامند و عمل آنان را تروریسم می گویند .

علاوه بر تعاریف فوق ، دائره المعارف فارسی مصاحب در تعریف تروریست آورده است : " تروریست به کسی گفته می شود که برای پیش بردن هدف های سیاسی خود (معمولاً متضمن برانداختن رژیم موجود) متوسل به اعمال شدت و ایجاد وحشت و هراس می شود ." و در فارسی عبارت ترور کردن ، به معنی " قتل همراه غافلگیری " است . و تروریست قاتلی است که آگاهانه ، در عین علم به ناآگاهی مقتول ، دست به قتل وی می زند .

کلمه تروریسم ، برای اولین بار ، در زبان فرانسه و در حوزه مباحث سیاسی به کار برده شد که کلمه terreur یا terrorisme همان معانی مذکور گذشته را در بر داشته اند . نویسندگان کتاب فرهنگ علوم سیاسی ، تروریسم را به نحو نسبتاً مبسوط و ، در عین حال ، بدون حد و حصر توضیح داده اند لذا آورده اند :

" در زبان فارسی این کلمه به اصلی اطلاق می شود که در آن از کلمه های سیاسی و ترور دفاع شود . در دیگر فرهنگ های فارسی نیز تروریسم به معنی لزوم آدم کشی و تهدید و خوف و وحشت در میان مردم ، برای نیل به هدف های سیاسی و یا بر انداختن حکومت و در دست گرفتن زمام امور دولت یا تعویض آن به دسته های دیگر است که مورد نظر می باشد . این عقیده معمولاً از ابزار اصلی فاشیسم ، ماکیاولیسم و مکاتب مشابه می باشد ." (4)

در تعریف نویسندگان فرهنگ علوم سیاسی ، بین اندیشه و ذهنیت مبتنی بر اتخاذ روش های تروریستی ، استراتژی تروریستی برای رسیدن به اهداف و یا عمل خاص تروریستی تفکیک و تمییزی مطرح نشده است و تمام تعاریف به صورت ممزوج و نادقیق آورده شده اند .

هر چند تعاریف لغت نامه دهخدا و مصاحب نیز گرفتار کلی گویی بسیار نیز هست و بیشتر شامل مفهوم فعلی و عملی تروریسم می شود . بنابراین ، باید به چند مسئله اساسی در تعاریف و اطلاعات مربوط به تروریسم توجه کرد :

1. هیچ اتفاقِ نظر روشن و معینی بین کارشناسان درباره مفهوم تروریسم وجود ندارد ، در نتیجه ، آنچه برخی افراد تروریسم به حساب می آورند دیگران به عنوان یک عمل قانونی و مشروع به آن می نگرند .(1) و هر یک از طرفین یکدیگر را به ارزش گذاری در خصوص انواع تروریسم متهم می کنند .

2. مفهوم تروریسم در وهله اول ، کلمه ای را همراه با بار ارزشی (صرف نظر از مثبت یا منفی بودن ارزش) بر می انگیزد که شامل رد اعمال تروریستی و تقبیح آنها می شود. اما زمانی که موضوع مربوط به پژوهشی علمی و دانشگاهی می شود پرهیز از احکام ارزشی بسیار مهم است .

3. مفهوم تروریسم با چند مفهوم دیگر از قبیل خشونت سیاسی و جرم سیاسی تداخل پیدا کرده و در هم آمیخته اند .

4. مفهوم تروریسم ، مفهومی دینامیکی و پویاست و صورت و اشکال و شیوه ها و انگیزه های آن در جاها ، موارد و دوره های زمانی گوناگون با یکدیگر تفاوت دارند که باید به تفاوت اساسی آنها توجه جدی داشت .

نویسنده کتاب " تروریسم صهیونیستی " ، در جمع بندی تعریف های لفظی مفهوم تروریسم ، سعی نموده تا تعریف تازه تری از تروریسم ارائه دهد . لذا می نویسد :

" تروریسم عبارت است از : هر نوع استفاده یا تهدید با استفاده از خشونت غیر قانونی به منظور ایجاد جو رعب و وحشت ، برای تحت تأثیر قرار دادن یا تسلط بر فرد یا مجموعه ای از افراد یا کل جامعه . این کار برای دستیابی به هدف مشخصی است که شخص اعمال کننده خشونت در نظر دارد . (6)

علاوه بر تعریف فوق عبدالناصر حریز ، از دیگر نویسندگان معاصر عرب ، درباره تروریسم تعریف دیگری دارد . خشونت از ماهیت سمبولیک برخوردار است ، به عبارت دیگر ، عمل خشونت بار و یا تهدید به انجام آن ، پیامی (یا تأثیر روانی خاص) دارد که یک گروه یا مجموعه ، و یا کل جامعه را مورد هدف قرار می دهد و (محیط یا افراد) پیرامون قربانی مستقیم یا هدف مستقیم عمل تروریستی هستند که ممکن است هیچ ارتباطی با مسئله تروریست ها نداشته باشند ." (7)

بنابراین ، عمل تروریستی شامل عناصر اصلی خشونت هایی می شود که باید این عناصر به قرار ذیل فراهم شوند :

1. استفاده و یا تهدید به استفاده از خشونت به صورت غیر قانونی و نامأنوس ؛

2. عمل تروریستی توسط فرد یا گروه و یا خود دولت انجام می شود ؛

3. هدف از عمل تروریستی ایجاد جو رعب و وحشت است ؛

4. عمل تروریستی بر ضد فرد ، گروه یا خود دولت انجام می شود ؛

5. انتشار یک پیام و ایجاد تأثیر روانی معین که باعث می شود افرادی که هدف عمل تروریستی واقع شده اند تحت تأثیر آثار روانی آن قرار گیرند .

• تروریسم و آنارشیسم

به لحاظ مفهومی و کارکردهای اجتماعی ، ارتباط بسیار نزدیکی میان برداشت و عمل تروریستی به همراه تجزیه و تحلیل و اندیشه و عمل آنارشیستی گرایانه وجود دارد . به عبارت دیگر ، بین آنارشیسم و تروریسم نوعی رابطه و به هم پیوستگی وجود دارد .

البته ، گاهی نیز ممکن است که هدف از ایجاد آنارشیسم و تروریسم ، هر دو ، برای برقراری و نظم جدید دیگری باشد که راه خود را از میان خشونت و بحران سازی و اغتشاش و بی نظمی اجتماعی در مسیر تحول انقلابی می یابد .

بنابراین ، مقوله آنارشیسم (8) در پاره ای از فرهنگ ها به عنوان دکترین " ضرورت از بین رفتن تمام تشکیلات اختناق و فشار و در صدر آنها حکومت " بیان شده و تروریسم به صورت "یک اقدام خشونت بار سازمان یافته بر ضد گروه های قدرتمند و برجسته فشار و اختناق از نظر اقتصادی و یا سیاسی " (9) تعریف شده است . اشکال اساسی در این تعریف آن است که تروریسم دولتی را از شمول خارج می کند.

 

با وجود تعریف فوق ، باید توجه داشت که با توجه به نوع انتخاب عمل تروریستی ، که توضیح خواهیم داد ، هر گونه عمل تروریستی لزوماً عمل آنارشیستی نیست .

داشتن یک مخرج مشترک لزوماً به معنای داشتن ارزش واحد و یکسان نیست ، چرا که بسیاری از گروههای آزادی بخش ناچار از اقدامات تروریستی هستند که دارای شکل و کاربردها و نتایج عملیات تروریستی نیز هست ، اما دارای ارزش متفاوتی از عملیات آنارشیستی است .

 

پی نوشت:

1. terror

2. محمد فواد الباقی ، فرهنگ الفاظ قرآن کریم ، داراحیاء التراث العربی ، بیروت 1945 ، ص 3025

3. غلام حسین مصاحب ، ص 636 . ذیل واژه ترور

4. غلامرضا علی بابایی و بهمن آقایی ، فرهنگ علوم سیاسی ، کتاب اول ، نشر ویس ، تهران 1365 ، ص 178

5. Morris – Eric , etal , Terrorisme : Thereat and Respense Houndmills : Mc Millan Pares , 1987 : p.27 .

6. تاج مجید صفا ، تروریسم صهیونیستی ، جمعیت دفاع از ملت فلسطین ، تهران 1381 ، ص 35

7. عبدالناصر حریز ، النظام السیاسی الارهابی الاسرائیلی ، مکتبه مدبولی ، 1997 ، ص 26

8. anarchisme

9. عبدالرحمن دیلیاک ، تروریسم ، ترجمه سازمان تبلیغات اسلامی ، ص 12

 

 


دی 1402
شنبه 1 شنبه 2 شنبه 3 شنبه 4 شنبه 5 شنبه جمعه
1
2
3
5
6
7
8
9
10
11
12
14
15
16
17
18
19
21
22
23
28
29