شریعت علیه تروریسم

(دكتر لئونید سوكیاینن پرفسور انیستیتوی حقوق دولتی آكادمی علوم روسیه می باشد.*)

برخورد اسلام و شریعت با افراط توجه ویژه نه تنها رسانه‏های گروهی و محافل علمی روسیه بلكه نهادهای دولتی و مراكز علمی را به خود جلب می‏كند. در آكادمی علوم روسیه شورای مبارزه با تروریسم ایجاد شده است. پرفسور لئونید سوكاینن پرفسور معروف اسلام شناس نیز عضو این شوراست. وی گزارشی درباره جنبه‏های حقوقی اسلامی مبارزه با تروریسم تهیه كرده است. در این گزارش به مبارزه عقیدتی با تروریسم بر اساس شریعت توجه خاصی مبذول شده است. مفاد كلیدی این بخش از گزارش، اساس این مقاله را تشكیل داده است.

در پی اعمال تروریستی 11 سپتامبر در ایالات متحده درباره اسلام مطالب زیادی نوشته و گفته شده است. در میان ارزیابی‏های نقش اسلام در این رویدادها این دیدگاه عمدتا مشاهده می‏شود كه همانا اسلام مقصر توسعه تروریسم و افراط در جهان است. البته رهبران ائتلاف ضد تروریستی بین‏المللی تأكید می‏كنند كه جنگ علیه تروریستها و نه اسلام و مسلمانان جریان دارد. برخی از رهبران مسلمانان كه واقعیت را نادیده می‏گیرند، ادعا می‏كنند كه اسلام به هیچ دفاعی نیازمند نیست چرا كه ماهیتا نمی‏تواند با زورگویی ارعاب و دست درازی به جان، مال و ناموس مردم ربطی داشته باشد. ولی در حالی كه جدا كردن اسلام از تروریسم در حرف كار دشواری نیست، در عمل این موضوع خیلی دشوارتر است. رهبران سازمانهای افراطی اسلامی سعی می‏كنند نظریه جهاد و برخورد با كفار را به عنوان استدلال توجیه كننده جنایات خود جلوه دهند. كافی است به حرفهای اسامه بن لادن استناد شود كه نه تنها به ایالات متحده و تمام غرب بلكه به متحدان آنها در جهان اسلام جهاد اعلام كرد و قتل مردم عادی را از زاویه دید شریعت مشروع دانست چرا كه این افراد به حفظ قدرت دشمنان اصلی مسلمانان كمك می‏كنند.

نظریه پردازان افراطی به منظور مستدل كردن تروریسم به نام خدا، چنین آیه‏ای را از قرآن استخراج می‏كنند: «مشركین را هر جایی كه پیدا كنید، بكشید...» ای رسول خدا، با كفار بجنگ و به آنها رحم نكن (سوره 9، آیات 5 و 73). ولی آنها این واقعیت را نادیده می‏گیرند كه این آیه به مسیحیان و یهودیان اطلاق نمی‏شود چرا كه قرآن آنها را مشرك محسوب نمی‏كند. طرفداران برقراری اسلام به وسیله زور حدیثی ار حضرت محمد (ص) می‏آورند كه فرمود: «به من دستور داده شده با مردم بجنگم تا اینكه شهادت بدهند به لا اله الا اللّه و محمد رسول الله، تا زمانی كه آنها نمازگزار نشوند و زكات نپردازند». آنها همچنین از اصل «امر به معروف و نهی از منكر» كه در چند آیه قرآن پیش بینی شده است، استفاده می‏كنند. در قرآن آمده است: «از شما امتی تشكیل خواهد شد كه به معروف امر كرده و از منكر نفی خواهد نمود» (سوره 3، آیه 104). شیوه اجرای این وظیفه مسلمانان توسط پیغمبر مقرر شد: «اگر كسی از شما چیز منكری مشاهده كند، بگذار آن را با دست خود اصلاح كند اگر نتواند با دست اصلاح كند با زبان اصلاح كند و اگر اینطور هم نتواند، با قلب خود اصلاح كند». بدیهی است كه تروریستها برای توجیه اعمال خود بخش اول این حدیث را مورد تأكید قرار می‏دهند یعنی به وسیله «دست» انحرافات از شریعت را برطرف می‏كنند.

رهبران افراطیون اسلام متعقدند كه احكام مذكور قرآن و سنت نبوی اجازه می‏دهد و حتی ایجاب می‏كند كه غیر مسلمانان تعقیب و كشته شوند، به هر وسیله ممكن با قدرت آنها مبارزه شود و رژیم های اسلامی كه از شریعت منحرف می‏شوند، به وسیله اسلحه سرنگون شوند. اما این برداشتها با نظریه واقعی كلاسیك و معاصر شریعت مغایرت دارد. این امر به خصوص در مورد برداشت از جهاد صحت دارد.

برخلاف اعتقادات تروریست‏ها، جهاد به جنگ با كفار ختم نمی‏شود. فقهای معتبر اسلامی معاصر تأكید می‏كنند كه جهاد به معنی دعوت به حركت در راه خدا و تلاشها برای خود سازی و برقراری جامعه واقعی اسلامی می‏باشد كه نه تنها بر پیروی تحت اللفظی از احكام شریعت بلكه بر اصول، ارزشها و اهداف شریعت استوار باشد. دعوت از غیر مسلمانان به خدا باید بدون توسل به زور صورت بگیرد. در قرآن در این خصوص گفته شد: «در اسلام اجبار نیست» سوره 2، آیه 256) و «با حكمت و نصحیت نیك به راه خدا دعوت كن و به نحو احسن با مشركین بحث كن» (سوره 16، آیه 125).

تنها برای دفاع می‏توان به عملیات جنگی به عنوان یكی از انواع جهاد متوسل شد. به عبارت دیگر، جنگ با غیر مسلمانان نه به عنوان وسیله پایان دادن به كفر بلكه به عنوان وسیله ضروری دفع تجاوز مجاز است. علاوه بر آن، تنها آن عملیات جنگی می‏تواند بر حق جهاد نامیده شود كه با هدف دفاع از ارزشهای اسلامی یا برقراری این ارزشها صورت گیرد. شكی نیست كه اعمال تروریست‏هایی كه مدعی تنها برداشت صحیح از اسلام هستند، جوابگوی این معیارنیست. آیات قرآن درباره مرجح بودن صلح نسبت به جنگ نیز با مواضع آنها مغایرت دارد: «اگر كفار به صلح متمایل باشند، تو هم به صلح متمایل باش» (سوره8، آیه16). علاوه بر آن، خداوند زیان رساندن به مردم را اكیدا ممنوع می‏كند: «آنهایی كه به مؤمنان مصیبت بی دلیلی می‏رسانند، كذب و گناه محض رابرعهده خود می‏گیرند» (سوره33، آیه58). متعصبین وتروریست‏های مذهبی كه در قلب مردم تشویش ایجاد می‏كنندو برای آنها مصیبت به ارمغان می‏آورند، نه تنها این فرمان خداوند را نادیده می‏گیرند بلكه به حدیث نبوی ذیل نیز توجه نمی‏كنند: «برمسلمان روا نیست كه مؤمن را بترساند» و «كسی از شما نباید اسلحه را بطرف برادر خود بچرخاندچرا كه شما نمی دانیدكه شاید شیطان دست شماراگرفته باشد». علم حقوق اسلامی با توجه به این هشدارها معتقد است كه تروریسم جنایت سنگینی است كه مطابق با قرآن همانند راهزنی مجازات می‏شود: «آنهایی كه بر علیه خدا و رسول خدا می‏جنگند و روی زمین كفر می‏آفرینند، در ازای كارهای خود كشته یا متصلب خواهند شد یادست و پای آنها صلیب وار بریده خواهد شد یا از كشور اخراج خواهند شد» (سوره 5، آیه 93).

تروریستها همچنین مشمول حكم اعدامی هستند كه شریعتی در ازای فتنه علیه حكومت مشروع برقرار كرده است. آنها بر اساس مستدل كردن توسل به زور علیه یك دولت به یك حدیث از پیغمبر اسلام (ص) متوسل می‏شوند: «نباید از حاكم گناهكار فرمان برد». اما تعبیر افراطی این اصل با مواضع اسلام معتدل راستین كه نه بر فرمولهای تحت اللفظی شریعت بلكه بر ارزشها و اولویتهای حقیقی شریعت تأكید می‏كند، مغایرت پیدا می‏كند. این بر خورد را مختصرا می‏توان این طور تعبیر كرد: هر حكومتی برای مسلمانان نعمت است. از پیغمبر (ص) چنین حدیثی هم نقل شده است: «امام مستبد از فتنه بهتر است».

شریعت راستین از مسلمانان می‏خواهد كه حكامی را كه از شریعت عدول می‏كنند، نصحیت كنند و ازآنها اصلاح سیاست نادرست را بخواهند. این برخورد جوابگوی آن فرمایشات پیغمبر است كه خداوند از مسلمانان می‏خواهد «آنهایی را كه امورتان را بر عهده آنها گذاشته است، نصحیت كنید». چطور می‏توان به قیام مسلحانه علیه قدرت قانونی دست زد در حالی كه رسول خدا هشدار داد: «كسی كه در كارهای امیر خود چیز منكری ببیند باید صبر به خرج دهد؛ كسی كه حتی به اندازه یك وجب از زیر قدرت او در رود، مثل یك مشرك خواهد مرد. بنابراین، تروریست‏های انتحاری نه به بهشت بلكه به جایی در كنار مشركین خواهند افتاد. این سرنوشت كسانی است كه جنایات خود را جهاد می‏نامند و معنی و مفهوم واقعی این فرمایشات پیغمبر (ص) را نمی‏بینند: «بهترین جهاد، كلام حق در برابر حاكم ظالم است».

همه مراتب فوق گواه بر آن است كه دیدگاه‏های تروریست‏ها از اصول شریعت بسیار دور شده است. همچنین می‏توان نتیجه گرفت كه اقدامات و مواضع ایدئولوژیكی افراطیون نه نتها غرب بلكه خود اسلام را تهدید می‏كند. به همین دلیل علاوه بر تشكیل ائتلاف ضد تروریستی بین المللی همكاری برای دفاع از ارزش‏های اسلامی واقعی هم لازم است. عملیات جنگی برای پیروزی بر این شر كافی نیست. اصول بنیادین و اهداف اساسی شریعت سلاح نیرومندی علیه آن است.

متأسفانه، جواب مستدلانه به افراطیون بر اساس احكام شریعت هنوز داده نشده است. جامعه روسی با ارزیابی ترروریسم توسط علمای نامدار مسلمان تقریبا آشنا نیست. رهبران مسلمان روسیه هم تا كنون كمتر كاری انجام داده‏اند تا شریعت واقعی را در برابر تروریسم قرار دهند. برخی ار آنها ادعا می‏كنند كه برنامه ویژه مقابله با افراط و تروریسم اسلام نما لازم نیست. ولی این برخورد قابل قبول نیست. حرفهایی كه تروریستها «بچه‏های زشت خانواده اسلامی» هستند، كفایت نمی‏كند. البته، بر سر راه حل این مسأله موانع زیادی حفظ می‏شود كه مهمترین آنها، فقدان مركز واحد مسلمانان روسیه و تفرقه رهبران آنان است. و این در حالی است كه فقط با تشریك مساعی می‏توات با خطری مقابله كرد كه تروریسم و افراط به بهانه اسلام به ارمغان می‏آورند.

________________________________________

1- این مطلب توسط رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در مسكو ترجمه و در نشریه غرب در آئینه فرهنگ / شماره 19 به چاپ رسیده است.