فصل دوم
فعالیت ها واقدامات سیاسی آیت الله شهید قدوسی
حیات سیاسی شهید قدوسی به سه دوره قابل تفکیک است:
دوره ی اول، از ابتدای آغاز به تحصیل علوم دینی در حوزه ی علمیه قم تا آغاز مدیریت ایشان در مدرسه ی حقانی؛ دوره ی دوم، از شروع مدیریت ایشان در مدرسه ی حقانی تا پیروزی انقلاب اسلامی ودوره ی سوم ، از پیروزی انقلاب اسلامی تا زمان شهادت ایشان.
گفتار اول:
آغاز تحصیل علوم دینی درحوزه ی علمیه ی قم تا مدیریت در مدرسه ی حقانی
پایگاه خانوادگی شهید قدوسی وتولد ایشان در یک خانواده ی روحانی که از بینش سیاسی بالایی نسبت به تحولات سیاسی عصر خود برخوردار بودند در رشد بینش سیاسی شهید قدوسی نقش چشم گیری داشت. با ورود شهید قدوسی به حوزه ی علمیه ی قم حیات سیاسی ایشان وارد مرحله ی جدیدی شد. ورود شهید قدوسی به حوزه ی علمیه با پایان استبداد رضاخانی وتبعید وی از ایران مصادف شد. طی این دوره در نتیجه ی سیاست های ضد دینی رضاخان، از اقبال عمومی نسبت به مسایل دینی وسیاسی کاسته شد وبا رفع تضییقاتی که نسبت به انجام هرگونه فعالیت سیاسی وجود داشت ودر شرایطی که جانشین وی سرگرم تثبیت پایه های حکومتش بود ، جریان های سیاسی به تدریج شکل گرفتند. صحنه ی سیاسی کشور در این برهه، عرصه ی رقابت انگلیس وشوروی برای دست یابی به امتیازات اقتصادی ونیز تلاش حزب توده ی ایران برای به دست آوردن ابزارهای لازم برای اعمال قدرت در جامعه بود. در چنین شرایطی ودرحالی که غایله ی آذربایجان ، تمامیت ارضی کشور را به مخاطره افکنده بود، نیروهای مذهبی جامعه تحت رهبری آیت الله ابوالقاسم کاشانی متشکل شدند وبا نقشه های حزب توده برای دست یابی به حکومت ونیز سیاست های خائنانه ی دولت های وابسته به مبارزه برخاستند. باوجود این که مبارزات آیت الله کاشانی با قوام ودولت های مستعجل پس از او به زندانی شدن وحتی تبعید ایشان منجر شد، اما هسته ی اولیه ی مبارزه علیه استبداد حکومت پهلوی را ایجاد کرد که این مسئله در جریان ملی کردن صنعت نفت به اوج خود رسید.
تحت رهبری آیت الله کاشانی در این سال ها، توسط تعدادی از نیروهای مؤمن وجان برکف ، ازجمله مرحوم نواب صفوی، گروه« فداییان اسلام » شکل گرفت، که با اتخاذ مشی مبارزه ی مسلحانه هیأت حاکمه را به وحشت انداختند . اقدامات این گروه در وادار ساختن هیأت حاکمه جهت هم راهی با جریان ملی کردن صنعت نفت تأثیر چشم گیری داشت. شهید قدوسی تحت رهبری آیت الله کاشانی طی این سال ها در مبارزه با عوامل حزب توده واندیشه های آنها نقش فعالی در سطح قم ونهاوند داشت. بر طبق اظهاراتی که توسط چند تن از اقران ومعاصرین ایشان ابراز شده، با گروه فداییان اسلام ومرحوم نواب صفوی روابط نزدیکی داشت وگفته شده که آموزش نظامی نیز توسط این گروه دیده بود. مرحوم قدوسی طی این سال ها با جریاناتی که در صدد تضعیف روحانیت بودند به شدت به مبارزه پرداخت.
پس از ملی شدن صنعت نفت وانشقاقاتی که در صفوف مبارزین پیش آمد وعاقبت وقوع کودتای 28 مرداد 1332 وسقوط دولت مصدق؛ حکومت محمد رضاشاه که تمامی امکانات را در راستای سرکوب مخالفین واعمال قدرت مهیا می دید به شدیدترین شکل ممکن مخالفین خود را سرکوب کرد. تعدادی از افراد جبهه ی ملی دستگیر، زندانی واعدام شدند ودکتر مصدق نیز تبعید شد. از سوی دیگر، نیروهای امنیتی طی اقدامی هماهنگ تمام عناصر اصلی وتشکیلاتی حزب توده را بازداشت کردند وبا ضربه ای که به این حزب وارد شد، حزب توده نیز متلاشی شد. در چنین شرایطی ودر حالی که اختناق وسانسور بر فضای سیاسی جامعه حاکم بود ونیروهای امنیتی کوچک ترین مخالفتی را به شدت سرکوب می کردند؛ حکومت، حساسیت خاصی به عملکرد روحانیون ومراکز دینی داشت واجازه ی هیچ گونه عرض اندامی به آنها داده نمی شد. این وضعیت تا دهه ی چهل به طول انجامید. طی این سال ها شهید قدوسی با جدّیت هرچه تمام تر تحصیلات خود را پشت سر می گذاشت وبا ارتباط نزدیکی که با حضرت امام داشت، اوضاع سیاسی کشور را به دقّت زیر نظر داشت.
دهه ی سی، عصرانقلاب خیزی در صحنه ی جهانی بود ومنافع کشورهای استعماری ، به صورت جدی به مخاطره افتاده بود. این وضعیت مقدمه ای برای آغاز بحران و سقوط استعمار غرب به شمار می آمد وبه تدریج تب بیگانه ستیزی ومخالفت با حکومت های وابسته در کشورهای تحت سلطه همه گیر می شد. این وضعیت، آمریکایی ها را که پس از کودتای 28 مرداد ماه، نفوذ زایدالوصفی بر شخص شاه ودولت ایران پیدا کرده بودند، وادار ساخت تا حکومت ایران را برای اجرای اصلاحاتی در زمینه ی اقتصادی وسیاسی تحت فشار بگذارند. نخستین طرحی که دراین زمینه پیشنهاد شد، طرح اصلاحات ارضی بود که پیش تر به ابتکار آمریکا در آرژانتین وبرزیل اجرا شده بود ونتایج موفقی در خنثی سازی جنبش های سیاسی درپی داشت. لایحه ی اصلاحات ارضی در سال 1338 به مجلس رفت، ولی به دلیل وجود موانعی بحث پیرامون آن متوقف شد. از جمله ی این موانع نفوذ معنوی وگسترده ی آیت الله بروجردی بود که به این اقدامات روی خوش نشان نمی داد ونیز بی میلی شخص شاه بود که خود جزو بزرگترین ملاکان ایران بود. اما علی رغم آن مخالفت ها با توجه به خطری که نسبت به وقوع یک انقلاب گسترده در ایران احساس می شد ونیز همسایگی ایران با شوروی واحتمال رشد گرایشات کمونیستی ، آمریکایی ها به اجرای اصلاحات مصّر بودند. جمع بندی آمریکایی ها این بود که شاه طی 8 سال پس از کودتا نتوانسته است کشور را به خوبی کنترل وهدایت کند لذا وی را جهت انتخاب نخست وزیری مناسب، تحت فشار قرار داده بودند ، شخص مورد نظر آنها امینی بود که به حافظ منافع کمپانی های نفتی مشهور بود. در تاریخ 15 اردیبهشت 1340 امینی به توصیه آمریکایی ها به نخست وزیری رسید. حمایت آمریکا از دولت امینی وقدرت روز افزون او باعث شد تا شاه نسبت به تداوم حکومتش احساس خطر کند. به ویژه آن که زمزمه ی تغییر رژیم وریاست جمهوری امینی نیز مطرح شده بود.
در 19 دی ماه 1340 دولت امینی در فرجه ی تعطیلی مجلس شورای ملی وسنا ، لایحه ی اصلاحات ارضی را تصویب کرد، اما اجرای آن با توجه به بروز اختلاف بین شاه وامینی که در نهایت به برکناری امینی منجر شد ، به تعویق افتاد. اسدالله علم جانشین امینی که خود از خوانین بود اجرای قانون اصلاحات ارضی را به حالت تعلیق درآورد، اما در دوره ی نخست وزیری وی قانون جنجال آفرین لایحه ی انجمن های ایالتی وولایتی به تصویب رسید که تصویب این لایحه جرقه ی اصلی بروز مخالفت های گسترده ی اقشار مختلف مردم به ویژه روحانیون با حکومت پهلوی شد. حکومت پهلوی که با فوت آیت الله بروجردی مهم ترین مانع در برابر اعمال اصلاحات را رفع شده می دید، درصدد اجرای لایحه ی انجمن های ایالتی وولایتی برآمد. مهم ترین اصول واکنش برانگیز این لایحه که در وقفه ی بین انحلال مجلسین شورای ملی وسنا در هیأت دولت به تصویب رسیده بود عبارت بود از:
« الغای شرط اسلامیت وذکوریت برای انتخاب شونده وانتخاب کننده، که بر اساس آن برای اولین بار به زنان اجازه ی شرکت در انتخابات داده می شد وماده ی بعد الغای سوگند به کلام الله مجید وتبدیل آن به تحلیف به کتب آسمانی بود که در این صورت همه ی فرقه های بابی، یهودی و... که براساس بند اول می توانستند در انتخابات شرکت کنند می بایستی به کتاب آسمانی خود سوگند بخورند.»
لایحه ی انجمن های ایالتی وولایتی عکس العمل شدید روحانیت پیشرو را به دنبال داشت وامام خمینی با یکپارچه ساختن صفوف روحانیت وتلگراف هایی که به شاه ارسال شد ونیز موج حمایت هایی که از موضع آنها در سطح جامعه به وجود آمد رژیم را به عقب نشینی وادار کرد. موفقیت روحانیون تحت رهبری امام خمینی ، ایشان را با توجه به شخصیت وجایگاه علمی وشجاعتی که در بیان نظرات ومخالفت هایشان با حکومت داشتند به عنوان رهبر مبارزات ضد حکومتی مطرح ساخت وسایر اقشار جامعه از جمله دانشجویان نیز به حمایت از ایشان پرداختند. حتی سایر گروه های سیاسی نظیر افراد جبهه ی ملی نیز مبارزه تحت رهبری ایشان را پذیرفتند.
مبارزه ی امام خمینی با رژیم پهلوی انگیزه ی مبارزه را در قشر روحانیت تقویت کرد وطلاب علوم دینی وحوزه های علمیه در این راستا بسیج شدند. شهید قدوسی با توجه به این که شاگرد امام بود، از روند مبارزه ی امام با رژیم به خوبی آگاه بود ودر گرایش طلبه ها ونیز روحانیون به حمایت از قیام امام خمینی نقش فعالی را به عهده داشت. چون اطلاعاتی درباره ی جزئیات فعالیت های ایشان در خلال این دوره وجود ندارد ، از یک سو به تواضع ایشان در بازگو کردن نقشش در جریانات انقلاب واز سوی دیگر به هدف متعالی ایشان در تربیت نیروهای متعهّد برای آینده ی حکومت اسلامی برمی گردد.
پس از موفقیت روحانیت به رهبری امام خمینی در لغو لایحه ی انجمن های ایالتی وولایتی ، شاه که خود را به اجرای اصلاحات از بالا مجبور می دید، به منظور کم اهمیّت نشان دادن شکست لایحه واین که دلیل اصلی شکست آن را این می دانست که شخص عَلَم بانی آن بوده است نه شخص وی، اصول شش گانه ای را تحت عنوان « انقلاب سفید» اعلام کرد که عبارت بودند از:
« 1- الغای رژیم ارباب ورعیتی؛ 2- تصویب لایحه ی قانونی ملی کردن جنگل ها؛ 3- فروش سهام کارخانجات دولتی به عنوان پشتوانه ی اصلاحات ارضی؛ 4- سهیم کردن کارگران در منافع کارگاه های تولیدی وصنعتی؛ 5- اصلاح قانون انتخابات؛6- ایجاد سپاه دانش به منظور اجرای تعلیمات عمومی واجباری» ورفراندومی هم در سطح کشور برای جلب موافقت ملت با این اصول شش گانه برگزار شد.
روحانیت پیشرو به رهبری امام خمینی که از ماهیت ضد دینی وملی این اصلاحات آگاهی داشتند به شدت با آن به مقابله برخاستند وامام خمینی ضمن تحریم رفراندوم، عید نوروز 1342 را عزای عمومی اعلام کرد. به دنبال این موضع گیری اعتراضات گسترده ای در سطح کشور علیه اصول شش گانه به وقوع پیوست . رژیم که مصمم بود اصول مزبور را به هر قیمتی اجرا کند، درصدد سرکوب حرکت های مردمی برآمد ودر این راستا مجلس عزاداری ای که در مدرسه ی فیضیّه برای این منظور ترتیب یافته بود مورد هجوم نیروهای نظامی واقع شد وتعداد زیادی از شرکت کنندگان از جمله طلاب علوم دینی به شهادت رسیدند. این اعتراضات تا 14 خرداد 1342 که مصادف با روز عاشورا بود ادامه پیدا کرد. امام خمینی در سخنرانی افشاگرانه ای که در این روز علیه رژیم ایراد کرد، شخص شاه ودستگاه حاکمه را به شدت مورد حمله قرار داد. نیمه شب 15 خرداد رژیم ، شبانه امام را دستگیر وبه تهران انتقال داد. پس از اطلاع یافتن مردم از دستگیری امام خمینی اعتراضات گسترده ای در شهرهای تهران وقم به وقوع پیوست که به شدت توسط رژیم سرکوب شد. دستگیری امام خمینی وقساوتی که رژیم در سرکوب قیام مردم از خود نشان داد برای مدتی روند مبارزات ضد رژیم را تحت تأثیر قرار داد. طی این مدت تعدادی از شاگردان امام خمینی ویاران ووفاداران به ایشان از طریق انتشار اعلامیه ها ونشریات ضمن اعتراض به بازداشت امام ، مردم را برای مبارزه تحریک می کردند، شهید قدوسی نیز در این عرصه فعالیت زیادی داشت، در این زمینه حجة الاسلام هاشمی رفسنجانی اظهار می کنند:« اولین هم کاری همه جانبه وجدی ای که با مرحوم قدوسی داشتیم، در انتشار یکی از نشریات مخفی حوزه بود که در زمان بازداشت امام در قیطریه منتشر می شد.»
رژیم در نهایت در 15 فروردین ماه 1343 تحت فشار مراجع ومردم حضرت امام را از زندان آزاد کرد، اما در نتیجه ی افشاگری های ایشان درباره ی لایحه ی کاپیتولاسیون وحرکت های مردمی که متعاقب آن پدید آمد رژیم مجدداً امام را دستگیر کرد واین بار ابتدا به ترکیه وسپس به عراق تبعید نمود. شرایط جدیدی که در صحنه ی سیاسی کشور پدید آمده بود نیروهای سیاسی ومبارز را به اتخاذ راه کارهای متناسب با شرایط جدید وادار کرد. طرف داران امام خمینی وگروه های ضد رژیم راه کارهای متفاوتی را از تشکیل شاخه های نظامی گرفته تا فعالیت های زیرزمینی برای همه گیر ساختن مبارزات ضد رژیم در پیش گرفتند. در چنین شرایطی شاگردان ویاران نزدیک امام با اعتراض شدید به تبعید امام واعتراض به دولت ترکیه از طریق سفارت آن دولت در تهران با انتشر اعلامیه ها ونشریات مخفی حرکت خود رادر خط مبارزه ای که به وسیله ی امام ترسیم شده بود ادامه دادند.
زندگی نامه شهید آیت الله قدوسی(5)
