رادمرد عرصه علم و عمل

در روز 14 شهریور سال1360 آیت‌الله حاج شیخ علی قدوسی، دادستان کل انقلاب اسلامی در واقعه بمبگذاری دفتر دادستانی تهران ترور شد به شهادت رسید.

آیت‌الله علی قدوسی در 12 مرداد 1306 شمسی در شهرستان نهاوند در یک خانواده روحانی متولد شد. پدرش آیت‌الله ملا احمد قدوسی، در محضر آیات عظام ملاکاظم خراسانی، میرزا حبیب‌الله دشتی و میرزا محمد حسن شیرازی به مقام اجتهاد رسیده بود. علی قدوسی که آخرین فرزند خانواده بود، دوران خردسالی را تحت تعلیم پدرسپری کرد. در آن زمان درس خواندن در مدارس جدید که با تحول آموزش از شکل سنتی به سبک جدید همراه شده بود، برای فرزند یک روحانی معروف کار ساده‌ای نبود اما ملااحمد با شکستن این سنت و روش، علی را به مدرسه فرستاد. او نیز توانست دروس ابتدایی را با موفقیت پشت سر گذارده و تا سال سوم دبیرستان به تحصیل ادامه دهد.

در همین دوره بود که علی تصمیم گرفت برای یادگیری دروس اسلامی به قم برود و در سال 1321 وارد حوزه علمیه گردید و مشغول فراگیری دروس اسلامی شد. وی درس خارج را نزد آیت‌الله بروجردی و امام‌خمینی و درس فلسفه را نزد علامه طباطبایی فراگرفت. او بعد از سال‌ها تلمذ نزد علامه مورد توجه وی واقع شد و پس از چندی با نجمه‌سادات دختر علامه طباطبایی ازدواج کرد. قدوسی درسال 1341 به درجه اجتهاد رسید و به تدریس در حوزه علمیه قم مشغول شد.

او با آغاز فعالیت فدائیان اسلام به صف مبارزین این گروه پیوست و در جریان نهضت ملی شدن صنعت نفت در مخالفت با حزب توده فعالیت زیادی داشت، اما پس از شکست نهضت ملی و پیروزی کودتاچیان در 28 مرداد 1332 و تا سال 1341، مشغول تکمیل دروس حوزوی شد.آیت‌الله قدوسی در کنار تحصیل علم و تهذیب نفس، از حوادث روزگار خودغافل نبود. وی به عنوان یکی از شاگردان برجسته امام خمینی رحمه الله، از نوعی پختگی و بینش سیاسی برخوردار بود. او و عده‌ای دیگر از اساتید حوزه علمیه قم، از پیش گامان نهضت امام خمینی بودند که فریاد دشمن ستیزی امام را لبیک گفته، و همواره در صحنه‌های مبارزه برضد رژیم طاغوت حاضر بودند.

آیت‌الله قدوسی با مشارکت و همراهی مستقیم شهید مظلوم آیت‌الله بهشتی و تنی چند از اساتید حوزه علمیه قم، مدرسه علمیه شهید حقانی را برای برادرانْ و نیز مکتب توحید را برای خواهران تاسیس کرد و خود ایشانْ مدیریت مدرسه را برعهده گرفت. تاسیس مدرسه حقانی در آن زمانْ حرکتی سیاسی ـ اجتماعی بود که با دعوت از استادان با تجربه حوزه، طلاب از لحاظ علمی، اخلاقی و سیاسی تربیتْ و نیروی مورد نیاز انقلاب تامین می‌شد.

شهید قدوسی در همه مراحل زندگی، به تقوای استوار و تعهد خلل ناپذیر شناخته می‌شد. او، مواظبت‌ها، دقت‌ها و موشکافی‌هایی در این خصوص داشت، و خود، به عمل کردن مستحبات و ترک مکروهات بسیار اهمیت می‌داد. شهید قدوسی، از بندگان راستینی بود که خدا را یافته و یقین به قیامتْ در زندگی و اعمالش کاملاً مشهود بود. وی با توسل به خاندان عصمت و طهارت، به حالات عرفانی بالایی دست یافته بود و بارها می‌گفت: "خدا یافتنی است، نه دانستنی و یافتنْ عنایتی می‌خواهد."

کار را تنها برای خدا انجام دادن و خلوص نیت، از فضایل، کمالات روحی و ویژگی‌های انسان‌های وارسته است که با مهار نفس سرکشْ به دست می‌آید. شهید قدوسی، نمونه انسان‌های خودساخته بود. او همیشه در راه تکامل خویش گام برمی داشت و در سخن رانی‌ها و صحبت هایش، پیوسته به اخلاص توصیه و داستان‌هایی از علما نقل می‌کرد. وی در خصوص اداره مدرسه حقانی می‌فرمود: «من از خدا خواسته‌ام و پیوسته می‌خواهم، به همه دست اندرکاران اخلاص عنایت کند و اگر در نیت من بخواهد چیزی جز رضای حضرتش راه پیدا کند، مرا از ادامه این کار باز دارد».

از جمله مهم‌ترین کارهای شهید قدوسی که اثر فراوانی بر تمام شاگردان مدرسه داشت، درس‌های اخلاق وی بود که هر هفته، به سان آبی گوارا، روح تشنه شاگردان را سیراب می‌کرد. وی در این درس‌ها، تعبّد، عزت و سرافرازی را به همگان می‌آموخت و رفتار و زندگی عملی او نیز، شاهدی بر راستی و درستی گفتارش بود. در این درس‌ها، خود اشک می‌ریخت و دیگران را به گریه می‌انداخت. وی بسیاری از خطبه‌های نهج البلاغه را از حفظ می‌خواند؛ به ویژه خطبه "همام" را که در وصف پرهیزکاران است. سخنان پر مغز او، باچشم گریان و صدای لرزان، چنان اثربخش و تکان دهنده بود که شاگردانش پس از سال‌ها، هرگز آن را فراموش نکرده‌اند.

از ویژگی‌های بارز شهید قدوسی، این معدن کمالات و فضایل، خداترسی و کوچکی دنیا در نظرش بود که این امرْ در تمام اظهارنظرها و رفتارهای وی به روشنی دیده می‌شد. او در همه حالْ خود را در محضر حق احساس می‌کرد، از جاه و مقام ظاهری بیزار بود و به شدت از این که محور گروه و دسته‌ای باشد و افرادی دور او جمع شوند، پرهیز می‌کرد. اگر به مجلسی وارد می‌شد که در آنْ مکانی برای خواص و جایی برای دیگرام در نظر گرفته بودند، سعی می‌کرد در بین افراد عادی بنشیند.

نظم دقیق و نمونه شهید قدوسی، زبانزد خاص و عام بود. شاگردانش در مدت 14 سال بهره مندی از مدیریت وی، حتی اندکی تاخیر و تخلف از وقت مقرر هم از او ندیدند. وی انضباط بسیار دقیقی داشت و معتقد بود مقررات باید کاملاً اجرا شود و تخلف از ضوابط را از هیچ کس نمی‌پذیرفت. البته شهید قدوسی در عین مدیریت قاطع و محکم، روحی لطیف و پرمعنویت داشت و در برخورد با افرادی که از سخت گیری او در رنج بودند، طوری رفتار می‌کرد که آن‌ها بیش‌تر از پدر خویش به او علاقه داشتند.

راز ماندگاری انسان‌های بزرگ هم چون شهید قدوسی را باید در ایمان و اخلاص و تقوای آنان جست وجوی کرد. آن انسان وارسته، در تمام اموال و رفتارشْ تنها خدا را در نظر می‌گرفت و به او توکل می‌کرد. دوری گزیدن از شهرت طلبی و مادیات، نام او را جاودانه کرد و تا اعصار باقی استْ یادش در دل‌ها می‌ماند. بی‌شک سیر و سلوک معنوی و ویژگی‌های انسانی ـ الهی شهید قدوسی، می‌تواند به عنوان الگو و نمونه‌ای پیش ِ روی جوانان جویای کمال و معرفت قرار گیرد.

شهید قدوسی در خصوص انتخاب افراد برای همکاری، به یک ملاک بیش از هر چیز دیگر توجه داشت آنْ مساله تقوا و نحوه ارتباط با دنیا بود. بارها افرادی برای همکاری خدمت ایشان می‌رسیدند یا از طرف بعضی معرفی می‌شدند که مسوولیت‌های حساس دادستانی را عهده‌دار شوند، ولی چون شهید قدوسی ضعف‌هایی در مورد ملاک فوق از آن فرد سراغ داشت، همکاری او را قبول نمی‌کرد.

شهید قدوسی در برخورد با مراجعه کنندگانْ از هر طبقه و پایگاه اجتماعی که بودند، حتی اگر با برخوردهای غیراسلامی مواجه می‌شد، اخلاق و آداب اسلامی را رعایت می‌کرد. از این رو، چه بسا اتفاق می‌افتاد که افرادی خدمت آن شهید بزرگوار می‌رسیدند و مدت‌ها وقت می‌گرفتند و حرف می‌زدند، ولی او چون کوهی استوار، بردبار و صبورْ مطالب و شکایات آن‌ها را می‌شنید و وقتی مورد اعتراض واقع می‌شد، می‌فرمود: " برای من سخت است که سخن کسی را قطع کنم ] به] صرف این که دیگران منتظرند؛ زیرا او با هزاران امید پیش من آمده است."

شهید قدوسی در عین حال که در انجام تصمیمات و اجرای احکام بسیار قاطع بود، اصرار داشت که مجازات باید در محدوده جرم باشد و از آثار جنبی آن جلوگیری شود. ایشان هم چنین معتقد بود در برخورد با هر جرمی، اگر چه بسیار زشت باشد، نباید از محدوده ضوابط و موازین اسلامی خارج شد و هر نوع واکنشی که در مقابل رفتار مجرم صورت می‌گیرد، باید با ملاک شرعی باشد.

شهید قدوسی از نگاه یاران

حضرت آیت‌الله خامنه ای، در بزرگْداشت مقام و شخصیت والای شهید قدوسی می‌فرماید: «چند خصوصیت در ایشان وجود داشت، یکی این بود که وی مردی صریح و صادق و صاف بود و نسبت به آن چه احساس وظیفه می‌کرد، به شدت پی گیر و علاقه‌مند بود. یک روحانی با صفای خالصی بود. خصوصیت دوم پرکاری و پشتکار داشتن ایشان بود. هم پر کار بود [و] خسته نمی‌شد، هم پشتکار داشت و این طور نبود که یک کاری را رها کند ودنبال کار دیگری برود. از خصوصیات دیگر ایشان این بود که مردی مثبت و خوش بین بود. حالت‌های منفی گرایی و منفی سرایی که در خیلی‌ها وجود دارد، در ایشان نبود."

مرحوم آیت‌الله احمدی میانجی که از بزرگان اخلاق حوزه علمیه قم بود، درباره مقام و منزلت شهید قدوسی می‌فرمود: «چند خصلت باعث موفقیت ایشان بود؛ از جمله تقید و تعهد شدید به مسائل اسلامی و تقوا و عدم انجام [کار] خلاف. در مسائل مالی احتیاط زیادی می‌کرد و به خاطر تعهدی که در کارها داشت، سعی می‌کرد که از وظیفه شرعی کوتاهی نکند. ایشان در عین حال که نسبت به طلاب سخت گیر بود، طلبه‌ها نسبت به وی علاقه‌مند بودند."

آیت‌الله هاشمی رفسنجانی در دیدار سال 1393 با اعضای بیت و بنیاد شهید آیت‌الله قدوسی در تهران و قم، عدالت‌خواهی و قضاوت‌های عادلانه، تقوی، رازداری، انضباط و تدبیر را از ویژگی‌های اخلاقی شهید قدوسی خواند و گفت: " قبل از پیروزی از استوانه‌های مبارزه و پس از پیروزی از مسوولانی بود که به خاطر صداقت کاری، مورد کینه دشمنان قرار گرفت و به شهادت رسید". آیت‌الله هاشمی رفسنجانی در این دیدار که نجم‌السادات طباطبایی، دختر علامه طباطبائی و همسر شهید آیت‌الله علی قدوسی نیز حضور داشت، تاکید کرد: وصلت شهید قدوسی با یک خانواده بزرگ، اصیل و علمی، باعث ارتقای سواد علمی، فلسفی و تفسیری مبارزین حوزه علمیه شده بود. آقای هاشمی، آیت‌الله قدوسی را در زمانه‌ای که بی‌نظمی، نظم دروس و تحصیل حوزه علمیه قم بود، نمونه نظم و انضباط دانست و تاکید کرد: وی به آموزش طلبه‌های جوان مشغول شد که هر کدام از آنها بعدها از مسوولین نظام جمهوری اسلامی شدند و از لحاظ انضباط تحصیلی نیز نقش و تاثیر ایشان در حوزه‌های علمیه جاودان است.

آیت‌الله هاشمی رفسنجانی در بیان ویژگی‌های شهید قدوسی در زمان مبارزه، تاکید کرد: در مقطعی که امام راحل را تبعید کردند، با ایشان و 9 نفر دیگر از آیات و حجج‌الاسلام مجموعه‌ای درست کردیم تا نگذاریم مبارزه در غیبت امام(ره) خاموش و فراموش شود. ایشان با تاکید بر نقش آیت‌الله قدوسی در تدوین اساسنامه آن مجموعه که با نام «اصلاح حوزه» بود، گفت: برای رعایت نکات امنیتی خط خاصی ابداع و ابتکار شده بود و آن مجموعه در زمان کوتاه فعالیت خود، منشا خدمات ارزنده‌ای بود. آقای هاشمی با تشریح اتفاقات و خاطرات چگونگی لو رفتن آن اساسنامه و افشای فعالیت آن مجموعه، گفت: در مقطعی چند تن از دوستان، مخصوصاً آیت‌الله قدوسی بازداشت شده بودند و ایشان آن قدر راز‌دار بود که پس از ایشان کسی را نگرفتند و از راه‌های مختلف به بقیه اعضا اطلاع می‌داد که رژیم پهلوی چه اطلاعاتی از فعالیت‌های آن مجموعه دارد.

پیام تسلیت حضرت امام رحمه الله

انا للَّه و انا الیه راجعون‏

با کمال تاسف و تاثر حجت‌الاسلام شهید قدوسى به دوستان شهید خود پیوست. شهیدى عزیز که سالیان دراز در خدمت اسلام بود؛ و اخیراً مجاهدات او در راه انقلاب بر همگان روشن است. این جانب سالیان طولانى از نزدیک با او سابقه داشتم، و آن بزرگوار را به تقوا و حسن عمل و استقامت و مقاومت و تعهد در راه هدف مى‏شناختم. شهادت بر او مبارک و وفود الى‌الله و خروج از ظلمات به سوى نور بر او ارزانى باد. ‏

راهى است که باید پیمود و سفرى است که باید رفت. چه بهتر که در حال خدمت به اسلام وملت شریف اسلامى شربت شهادت نوشیدن و با سرافرازى به لقاء‌الله رسیدن. و این همان است که اولیاى معظم حق تعالى آرزوى آن را مى‏کردند و از خداى بزرگ در مناجات خود طلب مى‏کردند. ‏گوارا باد شربت شهادت بر شهداى انقلاب اسلامى، و خصوص شهداى اخیر ما، که با دست جنایتکار منفورترین عناصر پلید به جوار رحمت حق شتافتند، و افتخار براى اسلام و ننگ و نفرت براى دشمنان دژخیم ملت شریف آفریدند.

این جانب شهادت دادستان کل انقلاب و سرهنگ وحید دستجردى، که در راس شهربانى و قواى انتظامى در حال انجام وظیفه بودند و بدین تحفه الهى نایل شدند، را به ملت ایران و به حوزه علمیه قم و به قواى مسلح تبریک و تسلیت عرض مى‏کنم؛ و از خداى تعالى رحمت براى آنان و صبر و شکیبایى براى خانواده محترمشان خواستارم. ‏

ننگ و خسران بر کسانى که گمان مى‏کنند با این شرارتها ملت شریف ایران را که براى اقامه عدل اسلامى قیام نموده‏اند از صحنه مبارزه با کفر خارج مى‏نمایند و تن به عار و ذلت ابرقدرتهاى جنایتکار مى‏دهند. این کوردلان شکست خورده نمى‏بینند که مادران و پدران و فرزندان و همسران این شهدا چون قهرمانان صدر اسلام به شهادت اینان افتخار مى‏نمایند و چون کوهى در مقابل حوادث ایستاده‏اند. گویى اینان از شدت یاس به جنون کشیده شده‏اند؛ و چون خود را مطرود ملت مسلمان مى‏بینند، از ملت ایران انتقام مى‏کشند. ‏

از خداوند تعالى هدایت براى جوانان گول خورده، و خذلان براى سران از خدا بیخبر آنها خواستارم. ‏سلام و درود بر شهیدان راه حق. رحمت بر شهداى اخیر اسلام. و السلام على من اتبع‌الهدى. ‏

روح‌الله الموسوی الخمینى‏‏

(صحیفه امام، ج‏15، ص: 173و 174)

سرانجام پس از سال هاخدمت، زمان خروج از ظلمات به سوی نور، و شب سیاهِ دوری از معشوقْ به صبح رسید و شهید قدوسی، این رادمرد عرصه علم و عمل، با صلابت به شهادت گاه خویش رفت و در صبح شنبه 14 شهریور 1360، با بمبی که منافقان در دادستانی کار گذاشته بودند، به شهادت رسید.

* آیت‌الله قدوسی با مشارکت و همراهی مستقیم شهید مظلوم آیت‌الله بهشتی و تنی چند از اساتید حوزه علمیه قم، مدرسه علمیه شهید حقانی را برای برادرانْ و نیز مکتب توحید را برای خواهران تاسیس کرد و خود ایشانْ مدیریت مدرسه را برعهده گرفت.

* از ویژگی‌های بارز شهید قدوسی، این معدن کمالات و فضایل، خداترسی و کوچکی دنیا در نظرش بود که این امرْ در تمام اظهارنظرها و رفتارهای وی به روشنی دیده می‌شد. او در همه حالْ خود را در محضر حق احساس می‌کرد، از جاه و مقام ظاهری بیزار بود و به شدت از این که محور گروه و دسته‌ای باشد و افرادی دور او جمع شوند، پرهیز می‌کرد.

* شهید قدوسی در برخورد با مراجعه کنندگانْ از هر طبقه و پایگاه اجتماعی که بودند، حتی اگر با برخوردهای غیراسلامی مواجه می‌شد، اخلاق و آداب اسلامی را رعایت می‌کرد.

منبع: روزنامه جمهوری اسلامی