طومار تندترین گروه های تروریستی منطقه با شکست داعش در عراق و سوریه در هم پیچیده شده، ولی خطر افراط گرایی همچنان در کمین منطقه است و تروریست ها برای بازآفرینی و احیای حاکمیت خود فرصت های مناسب را رصد می کنند.
روز گذشته 21 آذر ماه، سمیناری با عنوان «تروریسم، افراط‌گرایی و امنیت منطقه‌ای در غرب آسیا» در مرکز مطالعات سیاسی وزارت خارجه با حضور سید محمود علوی وزیر اطلاعات برگزار شد؛ سمیناری در زیرمجموعه «کنفرانس امنیتی تهران» که دومین نشست آن با هدف بررسی راهکارهای ارتقای امنیت جمعی در دی ماه آینده برگزار خواهد شد.
تهدید لانه گزینی و نضج گیری دوباره داعش در منطقه، به همکاری کشورهای منطقه ضرورتی صدچندان بخشیده است. اظهارات علوی در این سمینار، بار دیگر تاکیدی بود بر این مساله مهم. به گفته وزیر اطلاعات، امروز داعش حاکمیت ندارد، ولی وجود دارد. زمین را از دست داده‌اند، ولی اسلحه را از دست نداده‌اند و به دنبال تملک زمین در افغانستان، پاکستان و آسیای میانه هستند تا از این طریق ایده خلافت اسلامی را به قول خودشان احیا کنند. بنابراین جریان‌های تروریستی را نباید پایان یافته تلقی کرد هرچند حاکمیت آن پایان یافته است.
تروریسم در کمین کشورهای غرب آسیا
شکست افراطی ترین نسخه گروه های تروریستی در عراق و سوریه و برچیده شدن بساط حکومت خودخوانده داعش در مهد خیزش آن، ضربه های سخت و جبران ناپذیری به تکفیری های تندرو زد. اگرچه حاکمیت داعش پایان یافت ولی تفکر افراطی آن هنوز زنده است و همچنان برای ترویج و تبلیغ خود تلاش می کند. این مساله زمانی خطرناک تر می شود که بدانیم برخی کشورهای منطقه به موجب شرایط اقتصادی و سیاسی خود، بستری مناسب را برای رشد گروه های تکفیری پیش روی آنها قرار می دهند.
گروه های افراطی و تکفیری در هر جامعه ای امکان بروز و رشد نمی یابند. آشفتگی های سیاسی، نبود اقتدار مرکزی، اختلافات داخلی، تنگناهای سخت اقتصادی، محرومیت های اجتماعی و فرهنگی، همه و همه بستری مناسب برای تغذیه و مضج گروه های تروریستی فراهم می کنند. به عنوان نمونه داعش در سوریه از دل اختلافات سیاسی و دخالت نیروهای غربی سر برآورد. تروریست ها در سوریه بر آتش تعارض های سیاسی دامن زدند و از قبل تشدید اختلافات، بیش از پیش در این کشور ریشه دواندند. در عراق هم شکاف های داخلی میان گروه های سیاسی و نارضایتی سنی ها از حاکمیت موجب شد تکفیری ها روی موج نارضایتی سوار شوند و از خلاءهای قدرت برای آشیان گزینی خود استفاده کنند.
این روزها که عراق و سوریه به یمن تقویت قدرت مرکزی داعش را شکست دادند، خبرهایی موثق از تلاش گروه های تروریستی برای احیا در کشورهای خاورمیانه و منطقه غرب آسیا منتشر می شود. افغانستان، پاکستان و لیبی این روزها مورد توجه جدی گروه های تروریستی قرار گرفته اند؛ کشورهایی که به موجب وجود کاستی هایی در حاکمیت مرکزی و شرایط اقتصادی و اجتماعی، مکانی مناسب برای رشد و فعالیت گروه های افراطی فراهم کرده است.
تداوم تهدید تروریست ها در منطقه لزوم ریشه کنی تفکر افراطی را ضروری می سازد. استقرار اقتدار و حکومت مرکزی، تقویت روندهای سیاسی، حاکمیت قانون، نهادینه سازی اصول مردم سالاری، افزایش مشارکت سیاسی و اجتماعی، تقویت نهادهای نظارتی و حرکت به سمت توسعه سیاسی و اقتصادی و مبارزه با نفوذ و دخالت قدرت های خارجی، خود به خود بسترهای رشد گروه های تکفیری و تندرو را از میان می برد.
در این میان همکاری های نزدیک کشورهای منطقه در راستای نیل به امنیت و پیشرفت جمعی، ایجاد امنیت پایدار و مقابله هوشمندانه با ناامنی‌هایی که اغلب از خارج ریشه می گیرد، می تواند در مقابله با افراطی گری موثر باشد. شکست داعش در سوریه درس های روشنی برای بازیگران منطقه دارد. بحران سوریه تنها زمانی به نتیجه رسید که گروه های سیاسی داخلی در این کشور در مبارزه علیه داعش با یکدیگر همکاری کردند و کشورهای ضامن صلح در آن مبارزه با تکفیری ها را در دستور کار جدی خود قرار دادند.
تروریسم خودساخته؛ بهانه دخالت غرب در منطقه
در بررسی پیشینه گروه های تروریستی منطقه در سال های گذشته، ردپای روشن و آشکار از دخالت قدرت های غربی به ویژه آمریکا مشاهده می شود. ریشه های رشد القاعده که ثبات و آرامش خاورمیانه را در سال های نخست هزاره سوم در مسلخ عملیات های تروریستی و مخرب خود قربانی کرد، را می توان در رقابت های آمریکا با شوروی در دهه های پایانی سده پیشین یافت. القاعده ای که با حمایت قدرت های غربی ایجاد شد تا منافع آمریکا را در افغانستان تامین کنند، در سال های بعد خواب و آرام را از مردم منطقه ربود.
داعش که نسخه ای به شدت افراطی از گروه های تروریستی بود، هم با هدف تامین منافع آمریکا در منطقه ایجاد شد. اذعان «هیلاری کلینتون» وزیر خارجه پیشین آمریکا در خصوص تلاش آمریکا و قدرت های غربی برای ایجاد « حکومت اسلامی عراق و شام» پرده از این واقعیت برداشت.
ایجاد بی ثباتی و ناآرامی در واقع هدف عمده ای است که غرب به ویژه آمریکا از حمایت گروه های تروریستی در منطقه دنبال می کنند. اجرای طرح خاورمیانه بزرگ مورد نظر آمریکا جز از طریق ایجاد تنازع و درگیری دائمی در خاورمیانه ممکن نخواهد بود.
ایجاد تنش و ناآرامی ضمن اینکه موضوع «فلسطین» را از مرکز توجه جهان اسلام خارج می کند، بسترها و زمینه های لازم را برای دخالت کشورهای غربی و پیشبرد سیاست های استکباری آنها را فراهم می کند.
تجربه بحران سال های گذشته سوریه و عراق و تلاش جدی آمریکا و همپیمانان منطقه ای آن برای ایجاد جای پا و حوزه نفوذ در این کشورها، برای کشورهای منطقه بسیار عبرت آموز است. آگاهی کشورهای منطقه نسبت به این گزاره مهم که بی ثباتی به نفع هیچیک از کشورهای منطقه نیست، انگیزه های لازم برای همکاری های چندوجهی برای ارتقای امنیت جمعی را به ویژه در حوزه هایی چون غرب آسیا که مستعد پرورش گروه های افراطی است فراهم می کند.
