بازخوانی ایدئولوژی و عملكرد گروهك تروریستی فرقان

انقلاب اسلامی ایران در سال های نخستین استقرار، وجود گروه های فكری و عقیدتی بسیاری را تجربه كرده است و شاید بتوان مذهبی بودن را یكی از نقاط اشتراك آنها دانست.

فرقان یكی از این گروه ها بود كه پس از پیروزی انقلاب اسلامی، فعالیت خود را علنی كرد. گروه فرقان یكی از گروه های فكری – سیاسی بود كه اواخر سال 1355 به رهبری روحانی جوانی به نام اكبر گودرزی در برخی مساجد تهران از جمله مسجد الهادی (خیابان شوش)، مسجد فاطمیه (خزانه)، مسجد رضوان (خیابان اتابك)، مسجد شیخ هادی، مسجد خمسه (قلهك) و مسجد اعظم به جذب نیرو اقدام می كرد.

حوزه فعالیت او مناطق نازی آباد، سلسبیل، قلهك، جوادیه و خزانه را نیز در برمی گرفت. آغاز فعالیت او با وجود اینكه 20 سال بیشتر نداشت با تدریس قرآن و تفسیر بعضی آیات و سوره های قرآنی همراه بود و در این بین به زعم خود قرائت نوینی از آموزه های دینی ارائه كرد كه به هیچ یك از مبانی دینی مستند نبود.

او از سال 56 به صدور اعلامیه و بیانیه پرداخت و وارد حوزه سیاست و مبارزه شد. البته گروه فرقان در آغاز با عنوان گروه "كهفی ها" شهرت داشت و بعدها به نام فرقان شناخته شد. فرقان بیشترین مخالفت خود را با حوزه های دینی و روحانیت اظهار می كرد و خمیر مایه اصلی ایدئولوژی این گروه، مخالفت با روحانیت و به بیان دیگر، تبلیغ اسلام "منهای روحانیت" بود.[1]

ایدئولوژی گروه فرقان

دوره تدوین ایدئولوژی گروه فرقان، كلا در زمان رژیم پهلوی بوده است و پس از پیروزی انقلاب با انجام ترورهای ناجوانمردانه به اصطلاح خودشان دست به عمل زدند. از این نظر كه زمان تكوین گروه در زمان طاغوت بود، این گروه به عنوان یك گروه ضد رژیم شاه جلوه گر شد و در آن زمان بخشی از اطلاعیه‌ها و كتابهای تفسیر خود را منتشر ساخت. رهبر گروه فرقان این نشریات را ایدئولوژی مدون معرفی كرده و معتقد بود كه محتوای آنها را از دروسی كه در حوزه علمیه خوانده، نگرفته است. بلكه جلساتی را كه از سن ۱۶ سالگی اداره كرده و مباحثی كه با اعضاء جلسه خود داشته، ایدئولوژی این گروه را تشكیل داده‌اند و آن را تا مرحله ثمردهی و اقدام مسلحانه هدایت كرده‌اند. او معتقد بود كلیه عملكردها و عقاید مدون و منسجم گروه مذكور نیز نتیجه مستقیم تدوین ایدئولوژی است، كه در جلسات مذكور تحقق یافته بود. ایدئولوژی این گره به شدت متأثر از ایدئولوژی «سازمان مجاهدین خلق ایران» (منافقین) و آثار مرحوم دكتر علی شریعتی بود به طوری كه معمولا بر روی جزوات خود جملاتی از این دو منبع به چاپ می‌رساندند.[2]

فرقان معتقد بود كه انقلاب اسلامی مشابه نضهت تنباكو ، مشروطیت و ملی شدن صنعت نفت است و اعتقاد داشت كه بعد از پیروزی انقلاب روحانیت بدون خواست مردم به شكل كودتا به قدرت رسیده و به علت نداشتن تجربه كافی در امور اجرایی، نداشتن تخصص‌های لازم در امور فنی، مدیریت و ارگان‌های كشوری از دخالت در این گونه امور خودداری خواهد كرد و قهراً قشری كه بر سر كار خواهد آمد، سازمان‌های سیاسی، ماركسیستی و احتمالا ناسیونالیستی خواهد بود. فرقان، كناره‌گیری روحانیت از مسئولیت‌ها را ضروری می‌دانست ، اما در مورد جانشینی آن، نظر خاصی ارائه نمی‌كرد.

زیرا این گروه در ظاهر خواستار سقوط رژیم شاه بود و روحانیت را ضد توحیدی‌ترین عناصر جامعه می‌دانست و معتقد بود كه باید در كمترین زمان ممكن با توسل به قهر و آتش و سلاح آنان را از بین برداشت تا هم قربه‌الی الله به دستورات و احكام خدا عمل شده باشد و هم خلق تحت ستم از استعمار حاكم رهایی یابند.[3]

در جریان همه پرسی جمهوری اسلامی، گروه فرقان رفراندوم را حتی در شكل دموكراتیك آن مخالف اسلام محمدی (ص) و تشیع علوی ذكر كردند. این گروه ضمن نفی تقلید در امور شرعی، معتقد بودند با مراجعه به قرآن و سنت می توان احكام را استنباط كرد. تفاسیری كه این گروه از آموزه های قرآن می كردند، بخشی از روشنفكران مسلمان، روحانیون و گروه های سیاسی را تحت تاثیر قرار داده بود.

در این میان بیش از همه استاد مرتضی مطهری از این تفاسیر برآشفت و در مقدمه علل گرایش به مادی گری تحت عنوان، ماتریالیسم در ایران سخت به آرای تفسیری و تعابیری كه آنان در ترجمه مفاهیم و آیات قرآن آوردند حمله كرد و از آنان تحت عنوان ماتریالیسم منافق یاد كرد كه همین یكی از دلایل ترور وی توسط گروه فرقان شد.[4]

ترورهای گروهك فرقان

سازمان اصلی فرقان روی دوش اكبر گودرزی بود كه كسانی مانند سعید واحد، محسن سیاهپوش ، حمید نیكنام، علی اسدی و بهرام تیموری مستقیم زیر نظر او بودند.[5]

در تاریخ 11 اردیبهشت 58، استاد مرتضی مطهری هدف گلوله این گروه قرار گرفت و شهید شد. در اطلاعی گروه فرقان پس از ترور وی آمده است: " فكر به قدرت رسیدن روحانیت و آماده سازی تشكیلاتی آن، مدت ها قبل حتی قبل از خرداد 42 از طرف او طرح شده است."

در كمتر از یك ماه بعد از ترور شهید مطهری در چهارم خرداد، آیت الله هاشمی رفسنجانی مورد حمله قرار گرفت كه جان سالم به دربرد. در اطلاعیه فرقان آیت‌الله هاشمی رفسنجانی به طراحی سیاست های دیكتاتوری در قبال جنبش توحیدی خلق مستضعف ایران متهم و به اعدام انقلابی محكوم شده بود.

در 17 تیر همان سال نیز، تقی حاج طرخانی بنیانگذار مسجد قبا ترور شد. در بیست و پنجم همان ماه آیت الله سید رضی شیرازی رئیس كمیته منطقه سه ترور شد كه این عملیات ناموفق بود. در فاصله زمانی 30 تیر تا 16 آذر سال 59 نیز ترورهای گروه فرقان ادامه یافت كه می توان به موارد زیر اشاره كرد:

ترور بهبهانی، حاج مهدی عراقی رئیس مالی موسسه كیهان و پسرش حسام، آیت الله قاضی طباطبایی، نماینده امام و از روحانیون مبارز تبریز، دكتر مفتح عضو شورای انقلاب و رئیس دانشكده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران و همچنین ترور ناموفق آیت الله موسوی اردبیلی.

گودرزی در بازجویی های خود درباره ترورها گفته است: "مساله ترور به موضع گیری های ما در برابر نظام برمی گردد و افرادی كه هدف ترور قرار گرفته اند ار نظر ما یا در قشر سرمایه دار و صاحبان زر بوده اند یا در قشر روحانی و صاحبان تزویر یا در قشر نظامی و صاحبان زور.[6]

پایان گروه فرقان

فرقانی‌ها مصداق كامل خوارج بودند، با همان شیوه برخورد و تفسیر ناصحیح از قرآن. گروه برای صدور حكم اعدام، برای هركس كه تشخیص می‌داده مشكل چندانی نداشته و با تشكیل جلسات مختصری به نتیجه می‌رسیده است. فرقان نمونه كاملی از جهل، تحجر و برداشت‌های سطحی از دین بود. این گروه پر بود از جوانان احساسی كه بر اساس تعریف‌هایی جاهلانه از دین به ترور چهره‌های تأثیرگذار انقلاب پرداختند.

در لیست ترورهای فرقان، نام‌های ارزشمند زیادی دیده می‌شود: «شهید مطهری، شهید مفتح، حاج مهدی عراقی و فرزندش حسام، سپهبدقرنی، سید محمدعلی قاضی‌طباطبایی و...». قاتل شهید مطهری، محمدعلی بصیری بود. وی پس از دستگیری اظهار كرد كه هیچ‌گونه شناخت قبلی نسبت به شهید مطهری نداشته است و تنها دلیلی كه وی را به این كار ترغیب كرده، كینه شدید وی نسبت به روحانیت بود و بعد از این كه در بین افراد گروه مطرح شد كه می‌خواهیم یكی از روحانیون مهم شورای انقلاب را ترور كنیم، خود را داوطلب این كار كرد.

در محل ترور استاد مطهری، برگه‌ای زرد گذاشته بودند كه با خط قرمز روی آن نوشته شده بود: «فرقان» و در زیر آن با خط سیاه تایپ شده و نوشته بود: «خیانت شخص مرتضی مطهری در به انحراف كشاندن انقلاب توده‌های خلق بر همه روشن بود. لذا اعدام انقلابی نام برده، انجام پذیرفت.» این گروه برای رفع نیازهای اقتصادی و تأمین هزینه عملیات تروریستی‌اش، اقدام به سرقت چندین بانك كرد تا بتواند پول‌های سرقتی را صرف خانه‌های تیمی و خرید اسلحه نماید. این اقدامات به درستی، انحراف این گروه و رهبران آن را نشان می‌دهد. در 18‌‌/‌‌10‌‌/‌‌1358 گودرزی رهبر این گروهك دستگیر شد.

وی كه طراح بسیاری از ترورها و عملیات این گروه بود و به طور مستقیم در ترور شهید قرنی شركت داشت در 3‌‌/‌‌3‌‌/‌‌1359 اعدام شد. در روز دستگیری گودرزی، تعداد دیگری از اعضای این گروه با نام‌های علی حاتمی، سعید مرآت، عباس عسگری، علیرضا شاه بابیك و حسن اقرلو نیز دستگیر و اعدام شدند.

بقایای فرقان تا اوایل سال 1360 ه.ش. همچنان به انتشار برخی از جزوات می‌پرداختند و حتی از ترور‌های مجاهدین خلق نیز به نوعی سوءاستفاده كرده، آنها را با اندیشه‌های خود پیوند می‌دادند. گروهك فرقان كه چندان از نظر ساختاری قوی نبود و اعضای آن تنها دلخوش به افكار و ایدئولوژی‌های گودرزی رهبر گروه بودند، بعد از اعدام وی و دستگیری اعضای اصلی آن از هم فروپاشید.

پی نوشتها

[1] - ر.ك: نشریه مثلث، بخش دین و تاریخ، شماره 31، مورخ 12/2/89

[2] - محمدحسین واثقی، مصلح بیدار، انتشارات صدرا، تهران ۱۳۷۸، صص ۱۹۴-۱۹۳.

[3] - غلامرضا خواجه سروی، رقابت سیاسی و ثبات سیاسی در جمهوری اسلامی ایران، مركز اسناد انقلاب اسلامی تهران ۱۳۸۲، صص ۲۳۱-۲۳۰.

[4] - ر.ك: نشریه مثلث، پیشین.

[5] - رسول جعفریان، جریان‌ها و سازمان‌های مذهبی ـ سیاسی ایران (از روی كار آمدن محمدرضا شاه تا پیروزی انقلاب اسلامی) سال‌های ۱۳۲۰-۱۳۵۷ ، انتشارات مركز اسناد انقلاب اسلامی و پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، تهران ۱۳۸۳، صص ۵۶۹-۵۶۸

[6] - ر.ك: نشریه مثلث، پیشین.

عاطفه امینی