در جهان امروز و پیچیدگی‌های آن، مفاهیم نیز دچار گستردگی و بسط شده است. این گستردگی گاها سبب ایجاد تعاریف جدید و گاه متعارض از یک اصطلاح یکسان شده است. از سوی دیگر مناسبات جهانی نیز روزبه‌روز ابعاد جدیدی پیدا می‌کند و در روابط میان دولت‌ها منافع و تعارض به وجود می‌آید که می‌تواند سبب تعریف یکسان یا متضادی را از یک مفهوم سبب شود. متاسفانه در چند دهه اخیر تروریسم به ابزاری برای رسیدن به مقصود برخی از کشورها تبدیل شده است. برای آشنایی بیشتر با این مفهوم و جایگاه آن در روابط بین‌الملل با دکتر مهدی نورائی، عضو هئیت علمی دانشگاه شهید بهشتی و مدیر گروه صلح مرکز تحقیقات و کرسی حقوق بشر به گفتگو نشسته‌ایم.
آیا صلح و مقابله با اقدامات تروریستی با هم ملازمه دارند؟ به عبارتی آیا می توان با کشوری روابط دوستانه داشته باشیم و به مقابله با جریانات تروریستی نپردازیم؟
اساسا صلح و امنیت هر دو از آرمان های دیرین بشری هستند که هم در میثاق جامعه ملل در سال 1919 و هم در منشور سازمان ملل متحد 1945 مورد توجه قرار گرفت و در رابطه با تضمین آنها تاکید شده است. برخی عوامل، تهدید کننده صلح و امنیت بین المللی هستند، تهدید صلح و امنیت بین المللی، تهدید حقوق بشر را به همراه دارد. از عوامل تهدیدکننده صلح و امنیت یکی تجاوزات مرزی و دیگری تروریسم است. یعنی تهدید و ارعاب و خشونتی که به منظور تامین مقاصد غیرانسانی است و موجب سلب حقوق مشروع انسان‌ها می شود. سیاست‌های سلطه، استکبار و استثمار از عوامل تهدیدکننده صلح و امنیت بین المللی و همچنین از عوامل برهم‌زننده نسبت به حقوق بشر است. به همین منظور در منشور سازمان ملل متحد در سال 1945 و در میثاق جامعه ملل در سال 1919 به این موارد اشاره شده است و از آنها منع شده است. در این چارچوب نگاه اسلام پیش از این در 1400 سال پیش در آیات و روایات و سایر منابع دینی قابل مشاهده است. صلح و امنیت تاکید بر این دو مهم دارد تا جایی که یکی از اوصاف و ویژگی‌هایی مهم جامعه الگو برخورداری از امنیت و ویژگی‌های آن است. ویژگی هایی که در قرآن کریم هم به آن اشاره شد است.
به عبارت دیگر بدون مقابله عوامل ایجاد کننده ناامنی، بدون مقابله با عوامل تهدیدی کننده صلح نمی‌توان این آرمان دیرپای بشری را تضمین کرد، نمی‌توان صلح را تضمین کرد. پس اینها بطور قطع با هم ملازمه دارند. به منظور حفظ و تضمین صلح به معنی همزیستی مسالمت‌آمیز و جلوگیری از تعرض به حقوق ملت‌ها باید با عوامل برهم زننده صلح و امنیت برخورد کرد که یکی از این عوامل مسئله تروریسم است.
در این چارچوب معاهدات و موازینی به‌صورت عرفی و بصورت کنوانسیون‌هایی فی‌مابین کشور ها برقرار شده از جمله کنوانسیون 1974 در مقابله با منع تجاوز و کنوانسیونی ناظر به معاهده صلح. در اسلام هم رویکرد نسبت به دولت ها و ملت ها با همین نگاه یکی از مهمترین تقسیم بندی‌های معاهده صلح است. دارالصلح یا دارالعهد، در قالب عهد صلح که در تقسیم‌بندی گروه‌های انسانی و سرزمین‌ها مورد توجه حقوق بین الملل اسلامی است. به هر حال مقابله با هرگونه عوامل تهدید کننده صلح و امنیت که از مهمترین آنها تروریسم هست تلازم با تامین صلح و امنیت دارد.
ترور و تروریسم عناوینی هستند که تمام کشورها با آن مواجه هستند و این پدیده در دنیای امروزی که به سمت گفتگو ترغیب شده است و کشورها به دنبال صلح و روابط دوستانه هستند را چگونه ارزیابی می کنید؟
همان‌گونه که در پاسخ به پرسش قبل بیان شد، یکی از عوامل تهدیدکننده امنیت و صلح بین‌المللی تجاوز است که در 14دسامبر 1974 طی قطعنامه ای برای این منظور توسط مجمع عمومی سازمان ملل به‌تصویب رسید. یکی دیگر از این موارد نیز مسئله تروریسم است. عوامل سالب امنیت در سطح بین المللی در این رابطه با این چالش بزرگ، منافع برخی قدرت ها در حمایت از تروریسم است. منافع برخی قدرت ها در حمایت از تجاوز است. منافع برخی قدرت ها در پیگیری و استفاده از همین ابزارهایی است که به‌صورت نامشروع صلح و امنیت بین المللی را به خطر می اندازد. در این رابطه تولید سلاح هسته‌ای، ایجاد رژیم‌های سرکوب گر و وابسته، تبلیغات سازمان یافته و تحریم های اقتصادی سالب حقوق انسان ها و ملت ها و مواردی از این قبیل بخشی از قالب های تهدید و ارعاب و تروریسم است. در این خصوص رویکرد اسلام برای تضمین امنیت، تحریم هرگونه تروریسم است، تحریم تهدید و ارعاب است و در فقه سیاسی عوامل تهدید آمیز که به این نحو باشد جرم انگاری شده و سلاح کشیدنی که منجر به تضعیف امنیت جامعه و بشر می شود با مجازات های سنگینی مواجه می شود. به سوره مبارکه مائده آیه 33 در این خصوص می توان رجوع کرد. همچنین در اسلام مقابله با تروریسم و ارعاب مسئولیت همگانی دانسته شده است، حتی اگر ظالم مسلمان و مظلوم غیرمسلمان باشد بر اساس نامه 47 نهج‌البلاغه حسب فرمایش حضرت امیرالمومنین (ع) وظیفه مسلمان ها ایستادن در کنار مظلوم است حتی در شرایطی که ظالم مسلمان و مظلوم غیر مسلمان باشد سایر مسلمین باید در کنار مظلوم بایستند و با ظالمی که هرچند مسلمان باشد مقابله کنند و این نگاه اسلام است به مسئله مواجه و برخورد با تروریسم و هرگونه تهدید و ارعابی که سالب امنیت است.
کشورها و دولت مردان چه اقداماتی را برای زمینه چینی روابط دوستانه در نظر گرفته‌اند که می تواند اقدامات مقابله کننده با تروریسم نیز باشد؟
دولت های اسلامی از حیث تاکیداتی که در قرآن کریم بر تعاون است حول بِر و تقوا که در آیه دوم سوره مبارکه مائده و همچنین در دیگر منابع دینی است و همچنین با استفاده از اصل تفاهم بین المللی و تکیه بر قدر مشترک ها که جزء ضمانت اجرای حقوق بین الملل اسلامی است بایستی برای دفع تروریسم و به طور کل دفع هر نوع عنصر از بین برنده صلح و امنیت بین المللی اقدام کنند.
اساسا اصل تفاهم بین المللی با تکیه بر قدر مشترک ها یکی از قواعد حقوق بین الملل اسلامی است. در این راستا طبیعتا باید به دنبال شناسایی قدر مشترک ها و مسائل مورد اتفاق رفت و در این خصوص هم مقابله با تروریسم و عناصر و عوامل تهدید کننده صلح و امنیت بین المللی جزء قدرمشترک‌ها و مسائل مورد اتفاق کشورها است. دولت های اسلامی ضمن اینکه باید به دنبال تشکیل شخصیت‌های حقوقی بین المللی، نهاد های بین المللی متشکل از دولت های اسلامی و همچنین دولت های غیراسلامی که متفق هستند باشند، باید برای این موضوع یعنی مسئله مقابله با تروریسم و عوامل تهدیدکننده صلح و امنیت بین المللی اقدام فعال کنند.
مسئله تروریسم مصادیق مختلفی می تواند داشته باشد. تولید سلاح های هسته ای و کشتار جمعی و ایجاد رژیم های سرکوبگری مثل داعش و تحریم های اقتصادی که برخی قدرت های بزرگ علیه ملت‌ها و دیگر کشورهای مستقل اعمال می کنند بخشی از قالب های تروریسم است و متاسفانه منافع برخی دولت‌ها در حمایت از عوامل تهدید کننده صلح و امنیت بین المللی است که دولت های اسلامی و کشورهای مستقل با تشکیل و انسجام حول محور شخصیت حقوقی بین المللی و تشکیل نهادهای بین المللی و با استفاده از اصل تفاهم و تکیه بر قدر مشترک ها می توانند با این موضوع مواجهه فعالانه و درستی داشته باشند.
مقابله با تروریسم چه میزان برای کشورها با اهمیت است و چه اقدامات موثری در برقراری امنیت در محدوده سرزمینی خود انجام داده اند؟ آیا قوانینی را وضع کرده اند که شمول قوانین بازدارنده را فراتر از مرزهای خود بداند؟
یکی از مهمترین تدابیر وضع قوانین لازم در این خصوص است که بایستی مراجع قانون‌گذار در کشور ها نسبت به این موضوع اقدام کنند. در جمهوری اسلامی ایران هم قوانینی در این خصوص وضع شده است. همچنین قانون مبارزه با پولشویی و تامین مالی تروریسم که در سال 1394 به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید و بعدهم آیین نامه آن توسط دولت به تصویب رسیده است.
قوانینی دیگری که در این خصوص قابل توجه است مقابله با اقدامات یک‌سویه دولت ایالات متحده آمریکا در تحریم اقتصادی کشور ایران است که سعی شده در قوانین اقدامات لازم پیش‌بینی شود. که نتیجه آن کاهش آثار اقدام تروریستی علیه مردم ایران است. از طرف دیگر هم بایستی سایر سازوکارهای لازم در این خصوص و تدابیر لازم از حیث فرایند های اجرایی و قضایی و مسائلی از این دست در کشور ها پیش بینی شود. در جمهوری اسلامی ایران برای این موضوع نهادهایی شکل گرفته و اقداماتی صورت پذیرفته است. ستاد حقوق بشر قوه قضاییه در این خصوص اقداماتی انجام داده و گزارش‌هایی را تقدیم شورای حقوق بشر سازمان ملل داشته و اطلاعات لازم را در اختیار دبیرکل سازمان ملل متحد قرار داده و همچنان هم در این رابطه فعالیت می کند و تلاش کرده از طریق دیگر نهاد های بین المللی حقوق حقه مردم ایران را دنبال کند. وزارت خارجه جمهوری اسلامی ایران و دیگر نهاد های مرتبط با این حوزه هم سعی کرده اند اقدامات لازم و تدابیر لازم را برای مقابله با اقدامات خصمانه و تروریستی دولت آمریکا بکار بگیرند.
از دیگر اقدامات می توان عدم به رسمیت شناختن دولت جعلی و رژیم جنایت کار صهیونیستی اشاره کرد. این کار یکی دیگر از اقدامات جمهوری اسلامی ایران و بسیاری از کشور های مستقل و آزادیخواه است. این موضوع نیز جزء وظایف دولت‌ها و ملت‌ها است تا با عدم شناسایی این رژیم جعلی در خصوص جلوگیری از اشاعه عوامل تروریستی که یکی از آنها دولت تروریستی اشغالگر سرزمین های فلسطینی است بتوانند این موضوعات را مقابله با تروریسم از نوع تروریسم دولتی، دنبال کنند.
سمن ها چگونه می توانند در مقابله با تروریسم و برقراری صلح و روابط دوستانه بین کشورها اثربخش باشند؟
سازمان‌های مردم نهاد می توانند در مقابله با تروریسم در مقابله با هر نوع عامل تهدید کننده صلح و امنیت بین المللی نقش آفرینی کنند. با آگاهی بخشی جامعه با نظارت بر اعمال دولت و استفاده از ظرفیت های مردمی و ایجاد کمپین ها در سطح بین المللی، مواجه فعالانه را در مسائل اینچنینی داشته باشند و در خصوص محکوم کردن عوامل تهدید کننده صلح و امنیت بین المللی گام بردارند. در این خصوص دولت باید از این انجمن ها، نهاد ها و سازمان های مردم نهاد حمایت و پشتیبانی لازم را داشته باشد.
سازمان های مردم نهاد می توانند از طریق تشکیل کمپین ها و نظارت بر اعمال دولت‌ها در داخل ساختار قدرت در کشور ها و از طریق فعالیت هایی که در سطح بین الملل داشته باشند و با ارتباطی که می توانند با نهاد های بین المللی از جمله سازمان ملل متحد و دیگر نهاد های بین‌المللی برقرار کنند به دنبال پیگیری این موضوع و تلاش در کاستن از این عوامل و عناصر تهدید و تضییع کننده صلح و امنیت بین المللی اقدام کنند. و طبیعتا دولت ها بایستی در این راستا حمایت های لازم را از این سازمان های مردم نهاد داشته باشند.
/
