1-ساواک ومدرسه ی حقانی
پس از تبعید امام خمینی مدرسه ی حقانی به عنوان پایگاهی برای مبارزات ضد رژیم درآمد. این مسأله به شدت حساسیت ساواک را برانگیخت. ماهیت صرف آموزشی مدرسه دلیلی برای مخالفت ساواک با فعالیت آن نبود، اما در شرایطی که شهید قدوسی به عنوان مدیر مدرسه وتعداد زیادی از اساتید وحتی شاگردان مدرسه دارای پیشینه ی ضد امنیتی بودند ، مدیران ساواک اطمینان داشتند که در پوشش مدرسه وامور آموزشی مبارزات ضد حکومتی سازمان دهی وانجام می شود. در شرایطی که در مدارس دیگر اساتید وطلبه ها حتی نام امام خمینی را با احتیاط می بردند در مدرسه ی حقانی عکس ایشان در پشت پنجره ی تمامی حجره ها نصب شده بود وعلاوه بر آن عکس بزرگ امام خمینی قاب گرفته شده بربالای ساختمان اصلی مدرسه نصب شده بود که به تنهایی عامل مؤثری در هجوم نیروهای امنیتی به مدرسه بود. به جز این اکثر اعلامیه ها ونوارهای سخنرانی امام به محض اینکه از عراق می رسید، در ستاد خودجوشی که توسط طلاب به وجود آمده بود تکثیر وبه نقاط مختلف کشور ارسال می شد وبا توجه به این که هراز چندی، وقتی ساواک تعدادی از طلاب مدرسه را دستگیر می کرد از این وضعیت آگاه بود ، از این رو نیروهای ساواک وشهربانی در نوبت های مختلف به هنگام روز ودر وسط برگزاری کلاس های درس ویا به هنگام نیمه شب که طلبه ها درحال استراحت بودند به مدرسه حمله می کردند وافرادی را که مظنون بودند بازداشت می کردند. در یکی از این هجوم ها ، هدف آنها برداشتن عکس های امام خمینی از پشت پنجره ی حجره های طلاب بود وزمانی که نیروهای ساواک عکس ها را جمع آوری می کردند خواستند تا عکس بزرگ امام را که بر بالای ساختمان اصلی بود بردارند ، بین آنها وطلاب درگیری به وجود آمد که در نتیجه ی آن تعدادی از طلبه ها دستگیر شدند.ثبات شخصیتی شهید قدوسی در برخورد با ساواکی ها مثال زدنی است . مرحوم قدوسی ضمن اینکه سعی می کرد بهانه ای به مأمورین ساواک برای برخورد با طلاب مدرسه ندهد، در برخورد با آنها بسیار خشک ورسمی بود. به گفته ی یکی از شاگردان ایشان:« یکی از روزهایی که مرحوم قدوسی در سر کلاس ما در حال تدریس بودند تعدادی از مأمورین ساواک به مدرسه وارد شدند ویکی از آنها به کلاس ما وارد شد واز شهید قدوسی خواست تا در دفتر مدرسه حاضر شود، اما شهید قدوسی با لحنی تحقیرآمیز اعلام نمود تا پایان وقت کلاس باید منتظر باشند به گونه ای که خود مأمور با حالتی سرافکنده مجبور شد کلاس را ترک کند.»
نیروهای ساواک هر از چندی با بازرسی حجره ها ودفاتر مدرسه ی حقانی تلاش می کردند نشانه هایی از انجام فعالیت های ضد حکومتی به دست آورند، که اکثر این اقدامات در نتیجه ی گزارش هایی بود که تعدادی از عوامل موجود آنها در مدرسه ارایه می کردند .یکی از اقداماتی که ساواک برای ایجاد مشکل در روند فعالیت های مدسه ی حقانی انجام داد، توقیف دستگاه پلی کپی مدرسه بود که مشکلات زیادی را در زمینه ی تکثیر اوراق امتحانی وجزوه های درسی ایجاد کرد ونامه های متعددی در این باره وجود دارد که شهید قدوسی طی آنها خواستار رفع توقیف از این دستگاه شده است.اقدامات شهید قدوسی در گمراهی مأمورین ساواک که برای دستگیری طلبه ها ی مبارز به ایشان مراجعه می کردند در نوع خود بسیار جالب بود، برای نمونه زمانی که مأمورین ساواک برای دستگیری طلبه ای که خودش در دفتر شهید قدوسی حضور داشت مراجعه کردند واز ایشان خواستند تا طلبه مورد نظر را صدا کرده وبه آنها تحویل دهد شهید قدوسی، آن شخص را به بهانه اینکه برود فلانی را صدا کند، از دفترش خارج می کرد وبه این وسیله شخص مزبور موفق می شود بگریزد. پس از مدتی ساواک از این قضیه مطلع شد وبا این مسأله برخورد کرد وبعد از این از تک تک طلبه های مدرسه اوراق شناسایی طلب می کردند وبدین وسیله چندین نفر از طلبه های مبارز دستگیر شدند.بر اساس خاطرات تعدادی از طلبه های مدرسه ی حقانی، پس از سال 1350 وبا افزایش فشار ساواک بر مدرسه ی حقانی وکنترلی که صورت می گرفت به منظور تداوم روند مبارزات ضد رژیم توسط طلبه های مدرسه ، توسط تعدادی از شاگردان سطوح بالای مدرسه تشکلی مخفی برای سامان دادن حرکت های طلاب وبرنامه ریزی درجهت فعالیت های آموزشی وسیاسی آن ها ونیز انجام هماهنگی لازم با مبارزات ضد حکومتی در خارج از مدرسه به وجود آمد. این تشکل که بدون اطلاع مدیر ومسؤولان مدرسه تشکیل شد از کمیته های 5 نفره تشکیل شده بود که هر یک از افراد کمیته اصلی به یک کمیته 5 نفره وصل بودند واین ارتباط تا پایین ترین سطح تداوم می یافت وهر تصمیمی که توسط کمیته اصلی گرفته می شد در مدت کوتاهی در مدرسه به اجرا درمی آمد. حجة الاسلام « علی فلاحیان» که از جمله اعضای کمیته اصلی بود در این زمینه می گوید: « یک روز مرحوم قدوسی به گلایه به من گفت: آقای فلاحیان این که نمی شود، که شما هر چه می گویید ، هرچه ما از زبان شما امروز می شنویم، می بینیم تا پایان مدرسه هم همین را می گویند.»
این تشکل با دستگیری یکی از طلاب توسط ساواک لو رفت وساواک با اطلاعات جزیی که به دست آورد ، به تصور این که سازمان خراب کاری پیچیده ای توسط دست اندرکاران مدرسه در حال سازمان دهی است به منزل مرحوم قدوسی یورش بردند ودر حالی که سرگرم بازرسی منزل ایشان بودند، شهید قدوسی با استفاده از فرصت توسط فرزندشان محمد حسن – که بعداً به شهادت رسید- به تعدادی از عوامل این تشکل چون حجة الاسلام فلاحیان خبر داد که هرچه زودتر فرار کنند که چند تن از آنان موفق به فرار شدند ، اما چند تن از آنان چون حجة الاسلام " رازینی" و" محمدی عراقی" توسط مأمورین دستگیر شدند.
-1اوضاع فکری- سیاسی مدرسه ی حقانی در آستانه ی پیروزی انقلاب اسلامی
دهه ی 50 دوره ی اوج قدرت حکومت پهلوی محسوب می شد وبه خاطر حضور نداشتن امام خمینی در کشور ونیز چند برابر شدن درآمد های نفتی که به خاطر جنگ اعراب واسراییل افزایش سرسام آور بهای نفت اتفاق افتاد رژیم، سیاست های خودخواهانه ای را به مورد اجرا گذاشت که برگزاری جشن های 2500 ساله ی شاهنشاهی وتأسیس حزب رستاخیز از جمله مهم ترین این سیاست ها بود. این اقدامات رژیم با افشاگری های به موقع امام ورهنمودهایی که برای ملت ایران درباره ی چگونگی برخورد با این سیاست ها ارایه می کرد نتوانست اهداف مورد نظر حکومت را تأمین کند. طی این دوره، مقاومت هایی که در برابر سیاست های رژیم توسط طرفداران امام وانقلابیون صورت می گرفت زمینه ی لازم برای ایجاد قیامی همگانی علیه حکومت پهلوی فراهم می ساخت.
در سال 1354 وبه دنبال صدور اعلامیه ی امام خمینی مبنی بر تحریم شرکت در حزب رستاخیز ودرخواست از روحانیون وطلاب برای بزرگ داشت هرچه باشکوه تر خاطره ی قیام 15 خرداد 1342 تظاهرات سیاسی مهمی علیه رژیم شاه در مدرسه ی فیضیه سازمان داده شد که به یورش کماندوها به مدرسه ی فیضیه در 17 خرداد 1354 منجر شد که در نتیجه ی آن تعداد زیادی از طلبه ها مجروح وحدود 500 نفر از شرکت کنندگان در این تظاهرات دستگیر شدند که در بین مجروحین ودست گیر شدگان تعدادی از طلبه های مدرسه ی حقانی وجود داشتند.
از جمله تصمیماتی که در این دوره توسط رژیم وبه منظور ضربه زدن به مبانی اسلامی جامعه اتخاذ شد، تغییر سال هجری شمسی به سال شاهنشاهی بود که با عکس العمل شدید امام خمینی روبه رو شد که در این راستا اعلامیه ای نیز توسط جمعی از روحانیون حوزه ی علمیه ی قم تحت عنوان " زنگ خطر" منتشر شد که مرحوم قدوسی از جمله عوامل اصلی تهیه وتوزیع این اعلامیه بودند.
سال 1356، مبارزات ضد رژیم شدت گرفت . شهادت حاج آقامصطفی فرزند برومند امام وبازتاب گسترده ای که در سطح جامعه ایجاد کرد همراه با مقاله ی توهین آمیز منتشر شده در روزنامه ی اطلاعات درباره ی امام خمینی جرقه ی لازم را برای شعله ورشدن اعتراضات مردمی فراهم ساخت. در این زمینه نقش طلبه های مدرسه ی حقانی در راه اندازی تظاهرات وسازمان دهی اعتراضات در قم قابل توجه بود. در مراسمی که در مسجد اعظم برای بزرگ داشت حاج آقا مصطفی ترتیب داده شده بود اولین شعار " درود بر خمینی" ، که باعث تحریک جمعیت شرکت کننده در مراسم شد توسط یکی از طلبه های مدرسه ی حقانی سر داده شد. باز در مجلس ختمی که برای حاج آقا مصطفی برگزار شده بود طلبه های مدرسه ی حقانی جنب وجوش زیادی از خود نشان دادند. جمعی از طلبه های مدرسه ی حقانی پارچه نوشته ی بزرگی را که در آن تأسیس حکومت اسلامی خواسته شده بود در یکی از حجره های مدرسه آماده کرده وبا ترفندی خاص بر روی داربست هایی که برای تعمیر مسجد اعظم کار گذاشته شده بود نصب نمودند. پس از واقعه ی 19 دی ماه 1356 وشهادت جمعی از مردم وطلبه هایی که در قم در اعتراض به توهین به امام دست به تظاهرات زده بودند دامنه ی اعتراضات در این شهر گسترده تر می شد. شاگردان مدرسه ی حقانی در این زمینه وبه خصوص در راه اندازی تظاهرات شبانه ونقض حکومت نظامی اعلام شده بسیار فعال بودند ومردم را برای شرکت در تظاهرات تهییج می نمودند.
هم زمان با گسترده شدن دامنه ی قیام علیه رژیم وخشونتی که رژیم در مقابله با معترضین از خود نشان می داد با بالا رفتن آمار شهیدان ، انگیزه ی مبارزه ی مسلحانه علیه رژیم در بین تعدادی از گروه های مذهبی تقویت شد از جمله تعدادی از طلبه های مدرسه ی حقانی در مراجعه به شهید قدوسی اجازه ی لازم را برای تهیه ی اسلحه از ایشان گرفتند. با وجود این که شهید قدوسی مبارزه ی فرهنگی را بر مبارزه ی علنی ومسلحانه مقدم می دانستند ولی در شرایط جدید وبرای پیروزی انقلاب ونیز مرعوب ساختن عوامل رژیم از ارتکاب اعمال خشونت آمیز بیش تر توسل به مبارزه ی قهر آمیز را جایز می دانستند. در این راستا چند تن از طلبه های مبارز سلاح هایی را تهیه کردند اما به خاطر سرعت تحولات انقلاب ودر نهایت پیروزی آن فرصتی برای استفاده از این سلاح ها پیش نیامد.
گفتار سوم:
حیات سیاسی شهید قدوسی پس از پیروزی انقلاب اسلامی
پس از پیروزی انقلاب واستقرار نظام جمهوری اسلامی نیروهای انقلابی وپیروان حضرت امام برای سامان دادن به اوضاع پرآشوبی که پس از سقوط حکومت پهلوی به وجود آمده بود بسیج شدند. در این راستا با توجه به این که سیستم مدیریتی کشور به خاطر فروپاشی نظم سیاسی از هم پاشیده شده بود، ضرورت داشت افرادی دلسوز ، مدیر ومتعهد بر مصدر امور قرار گیرند. از این رو تعدادی از یاران نزدیک امام پست های مهم را در اختیار گرفتند. شهید قدوسی یکی از این افراد بود.
شهید قدوسی که تا این دوره مدیریت مدرسه ی حقانی را برعهده داشت پس از پیروزی انقلاب مجبور شد وارد ساختار مدیریتی کشور شود. در آستانه ی ورود امام خمینی به ایران ، شهید قدوسی یکی از اعضای فعال کمیته ی استقبال بود وبه دلیل سابقه ی مدیریتی وتوانی که در این کار داشت بعضی از مسؤولیت های حساس به وی سپرده شد. از جمله وی مسؤولیت پیدا کرد تا نیروهای مناسب ومستعد را برای اداره ی مراسم استقبال از میان طلاب وروحانیون قم انتخاب کند واین کار را به بهترین شکل انجام داد. نقش شهید قدوسی با توجه به قاطعیتی که در ایفای مسؤولیت داشت در باشکوه برگزار کردن مراسم استقبال از امام تعیین کننده بود، این مسأله با توجه به تنوع افکار ، دیدگاه ها وگروه هایی که درابتدای پیروزی انقلاب وجود داشت وهرکدام نیز خود را صاحب سهم در این پیروزی می دانستند ودر امور مختلفی مداخله می کردند بسیار مهم بود. پس از برگزاری مراسم استقبال از امام خمینی؛ شهید قدوسی از طرف امام در مورخه ی 4 اسفند ماه 1357 به عنوان قاضی دادگاه های انقلاب منصوب شد. متن حکم امام خطاب به آیت الله قدوسی به شرح زیر است:
« جناب حجة الاسلام آقای قدوسی- دامت افاضاته بدین وسیله به جناب عالی مأموریت داده می شود که در دادگاه های انقلاب اسلامی که در تهران تشکیل می شود حضور به هم رسانده متصدی مقام قضاوت شرعیه گردید. از خدای تعالی ادامه ی توفیقات همگان را خواستارم.
روح الله موسوی خمینی»
در شرایطی که هنوز هیچ گونه تشکیلات منظمی برای دادگاه های انقلاب وجود نداشت وبیشتر زندانیان در روزهای اول پس از پیروزی انقلاب در زیرزمین مدرسه ی رفاه که محل اقامت امام بود، نگهداری می شدند ونظم مشخصی نیز در رفتار با زندانیان وجود نداشت شهید قدوسی با تلاشی پیگیر درصدد برآمد تا به وضعیت محاکمه ها چارچوب مشخصی ببخشد. در جریان محاکمه های متعددی که در این دوره برگزار شد تعدادی از عناصر اصلی رژیم پهلوی، محاکمه وبه اعدام محکوم شدند. آیت الله قدوسی در مدت حضور خود در دادگاه انقلاب تهران منشأ خدمات زیادی گردید. اما از آنجا که شهر قم به یک مدیر قوی احتیاج داشت، جامعه ی مدرسین وروحانیون به دنبال فردی می گشتند که بتواند این کار را انجام دهد وهمگی شهید قدوسی را بهترین فرد می دانستند. در آن موقع چون مرکزیت قوی در کشور وجود نداشت وبی نظمی بر بسیاری از مسایل حاکم بود اکثر این مسایل به شهر قم و روحانیون مبارزی که در آنجا وجود داشتند فرستاده می شد واین امر مشکلات را افزون می کرد. از این رو امام خمینی، 11 روز پس از حکم مرحوم قدوسی برای قضاوت در دادگاه انقلاب، طی حکم دیگری ایشان را در تاریخ 15 اسفند ماه 1357 به مسئولیت اداره ی امور ستاد انقلاب اسلامی ودادگاه ها ورسیدگی به امور زندان قم ودفتر تبلیغات وروابط شهرستان ها در شهر قم منصوب نمودند.
زندگی نامه شهید آیت الله قدوسی(8)
