|
نوشتار پیش روی محصول تدوین ، تبویت ، نگارش و بازنویسی مقالات ، سخنرانی ها و مصاحبه های استاد برجسته ی حوزه ، آیت الله مصباح یزدی است که به جنبه هایی از زندگی ، اندیشه ها و خدمات علمی و فرهنگی شهید مطهری می پردازد .
|
مقدمه ی معاونت پژوهش :
حقیقت اصیل ترین ، جاودانه ترین و زیباترین راز هستی و نیاز آدمی است که سلسله مؤمنان و عالمان صادق ، چه جانها که در راه آن نباخته اند و جاهلان و باطل پرستان ، چه توطئه ها و ترفندها که برای محو و مسخ آن نساخته اند .
چه تلخ واقعیتی است مظلومیت و چه شیرین حقیقتی است این واقعیت که در مصاف همیشگی حق و باطل ، حق سربلند و سرفراز است و باطل از بین رفتنی و نگونسار . این والا و بالانشینی حقیقت ، گذشته از سرشت حق ، وام دار کوشش های خالصانه و پایان ناپذیر حقیقت جویانی است که در عرصه نظر و عمل ، کمر همت محکم بسته و از دام و دانه دنیا رسته اند و در این میان نقش و تأثیر ادیان و پیامبران الهی ، به ویژه اسلام و پبامبر اکرم و جانشینان بر حق و گرامی او برجسته ترین است .
دانشمندان نام آور شیعه رسالت خطیر و بی نظیر خویش را بهره گیری از عقل و نقل و غوص در دریای معارف قرآن و برگرفتن گوهر ناب حقیقت از سیره آن پیشوایان و عرضه آن به آلام بشری و دفاع جانانه در برابر هجوم ظلمت پرستان حقیقت گریز ، دانسته اند و در این راه ، دیده ها سوده و جان ها فرسوده اند .
اکنون در عصر بحران معنویت که دشمنان حقیقت و آدمیت هر دم با تولید و انتشار فزون از شمار آثار نوشتاری و دیداری و به کارگیری انواع ابزارهای پیشرفته سخت افزاری و نرم افزاری ، در عرصه های گوناگون برای سیطره بر جهان می کوشند ، رسالت حقیقت خواهان و دانشمندان حوزوی و دانشگاهی ، به ویژه عالمان دین ، بس عظیم تر و سخت دشوارتر است.
در جهان تشیع ، پژوهشگران حوزوی در علوم فلسفی و کلامی ، تفسیری و حدیثی فقهی و اصولی و مانند آن ، از کارنامه ای درخشان برخوردارند و تأملات ایشان بر تارک پژوهش های اسلامی می درخشد .
اینان در زمینه علوم طبیعی و تجربی و فناوری های جدید نیز تلاش هایی چشمگیر کرده و گام هایی نوید بخش برداشته اند و به جایگاه در خور خویش در جهان نزدیک شده اند و با فعالیت های روز افزون ، می روند تا مقام شایسته خویش را در صحنه علمی بین المللی ، بازیابند .
ولی در قلمرو پژوهش های علوم اجتماعی و انسانی ، تلاش های دانشمندان این مرز و بوم ، آنگونه که شایسته نظام اسلامی است ، به بار ننشسته و آنان بیشتر به ترجمه و اقتباس دیدگاه های دیگران بسنده کرده اند .
در این زمینه کمتر می توان ردپای ابتکارات و به ویژه خلاقیت های برخاسته از مبانی اسلامی را یافت و تا رسیدن به منزلت مطلوب ، راهی طولانی و پرچالش در پیش است . از این رو افزون بر استنباط ، استخراج ، تفسیر و تبیین آموزه های دینی و سازماندهی معارف اسلامی ، کاوش در مسائل علوم انسانی و اجتماعی از دیدگاه اسلامی و تبیین آنها ، از مهمترین اهداف و اولویت های مؤسسات علمی ، به ویژه مراکز پژوهشی حوزه های علمیه است.
مؤسسه ی آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) در پرتو تأییدات رهبر کبیر انقلاب اسلامی و حمایت های بی دریغ خلف صالح وی ، حضرت آیت الله خامنه ای "مدظله العالی" از آغاز تأسیس ، بر اساس سیاست ها و اهداف ترسیم شده از سوی حضرت آیت الله محمد تقی مصباح یزدی " دامت برکاته " به امر پژوهش های علمی و دینی اهتمام داشته و در مسیر برآوردن نیازهای فکری و دینی جامعه ، به پژوهش های بنیادی ، راهبردی و کاربردی پرداخته است.
معاونت پژوهش مؤسسه برای تحقق این مهم افزون بر برنامه ریزی و هدایت دانش پژوهان و پژوهشگران ، در زمینه نشر آثار محققان نیز کوشیده و بحمدلله تا کنون ، آثار ارزنده ای را در حد توان خود به جامعه اسلامی تقدیم کرده است .
کتاب پیش روی ، بخشی از مباحث گوناگون استاد فرزانه ، حضرت آیت الله محمد تقی مصباح یزدی " دامت برکاته " بوده ، که با تلاش پژوهشگر ارجمند ، آقای غلامرضا گلی زواره تدوین و نگارش یافته است .
هدف اصلی کتاب ارائه گوشه هایی از زندگی ، اندیشه و تلاش های علمی و فرهنگی شهید مطهری (ره) برای عموم خوانندگان و علاقه مندان است . معاونت پژوهش دوام عمر پربرکت معظم له و توفیق روز افزون پژوهشگر محترم این اثر را از خداوند متعال خواستار است .
معاونت پژوهش مؤسسه ی آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)
•مقدمه :
قال محمد بن علی الباقر : « عالمٌ یٌنَتَفَعُ بِعلمِهِ اَفضَلُ مِن سَبعیِن اَلف عابِد »
حضرت امام محمد باقر (ع) فرمود : " دانشمندی که مردم از دانش او بهره مند گردند ، از هفتاد هزار عابد برتر است .» (1)
شهید آیت الله مطهری از نادر دانشمندان جهان تشیع است که بر پایه بصیرت علمی و معرفتی ، همراه با اشراق درونی معنویت و فضلیت و از موضع تعهد ، تدین ، بیداری و دردمندی دینی ، در عرصه هایی پرشمار از علوم اسلامی ، آثار پدید آورد . وی در این آثار با تکیه بر منابع مستند قرآنی و روایی و براهین عقلی و با شیوه ای بدیع و شیوا و زبانی رسا ، به رفع نیازهای نسل جوان و دیگر تشنگان معارف ناب پرداخت .
آن مطهر اندیشه ها ، احاطه ای گسترده بر فرهنگ اسلامی داشت و نگرش ها ، بررسی ها ، ارزیابی ها و نقادی هایش به دور از تعصب ، احساسات و هیجانات زودگذر بود . وی مباحث اعتقادی و مبانی فکری امت مسلمان را به زبان روز عرضه می کرد و در این راه به تلاش و تکاپوی خویش ایمانی راسخ داشت .
او این اقدام را به مثابه وظیفه ای شرعی ، وجدانی و دینی ، برای پیشبرد نهضت در مسیر اسلام راستین و به دور از ترفند های تبلیغاتی که با تهمت های ناروا و بی پایه همراه بود و ریشه در نقشه های اواک و مکاتب الحادی و التقاطی داشت ، پذیرفت .
آن حکیم فرزانه به سه خصلت دانشوری ، انصاف و حق طلبی ، پیش از دیگر خصال آراسته بود و هنگام داوری درباره پدیده های گوناگون فرهنگی و اجتماعی ، خردورزی ، ایمان و تقوا را معیار قرار می داد و از هرگونه دیدگاه مغرضانه و تنگ نظرانه دوری می جست و در نقد اندیشه های مخالف و حتی هنگام افشای انحرافات و کژروی ها و ناراستی ها جانب انصاف را فرو نمی نهاد .
شهید مطهری حق طلب بود و همواره تأکید می کرد اسلام دین فطرت ، برهان و منطق است و از این روی ، در پی ایجاد رعب و هراس و استفاده از زور و خشونت برای تحمیل عقیده نیست . او در کسب دانش و معرفت دمی نیاسود و از فضلای انگشت شمار حوزه بود که با اهل دانشگاه ارتباط علمی و فرهنگی برقرار کرد و در بحث های فکری و اعتقادی با افراد تحصیل کرده از مغالطه می پرهیخت .
وی خضر راه بود و دلیل قافله ، در ظلمت تردیدها و شبهه ها ، مطلع کاروانیان بود و پیشاپیش طلیعه ی دشمن را می پاپیید و همگان را آگاه می ساخت ، از هر چیز از رگه های نفوذ ، جای پای غربزدگی ، مکاتب مصنوعی و کاذب ، خود باختگان مقهور ، التقاط مرئی و نامرئی ، و در یک سخن از همه کسانی که باورها و ارزش های الهی را نشاه می رفتند .
او بر فرضیه دوگانگی علم و دین و جدایی میان دانش و ایمان خط بطلان کشید و پیوند این دو را روشن ساخت . وی این راه را در برابر همگان گشود که می توان باور دینی را با تیزبینی اجتماعی و هوشیاری سیاسی همراه ساخت و این مدعا در آثار پرفیضش هویداست . مطهری فریاد می زد که باید پژوهش های دینی در خدمت حل معضلات فرهنگی و اجتماعی قرار گیرد ، در غیر این صورت خود پژوهش به جای گره گشایی ، دشواری آفرین خواهد شد .
وقتی می نگاشت ، پرتوی از روشنایی های معنوی بر افق کاغذ می درخشد ، وقتی سخنرانی می کرد ، کلماتش قطرات بارانی با برکت را می مانست که دشت های تشنه و بیابان های خشک را به طراوت ، شکفتن و رستن فرا می خواند ، بلاغت ، صراحت ، پویایی ، صداقت ، اخلاص و استواری در گفتارش موج می زد ، دریافت علمی و یافته های فلسفی را در حریر واژگان می پیچید و به قلب های عطشناک هدیه می داد ؛ راست قامت بود تا کژی ها را در هم کوبد ، در هنگامه ای که توفان های تحریف و ظلمت التقاط ، جهالت ، جمود ، ظاهر گرایی و نفاق از همه سو در حال ورزیدن بود ، مراقب بود مشعلی که رسول اکرم(ص) در غار حرای مکه افروخت و از حماسه ی کربلا فروغ گرفت ، به خاموشی نگراید .
مطهری دانشمندی والا بود که در اوج وارستگی و وابستگی به حق تعالی و آراستگی به زیور مکارم و فضایل اخلاقی سیر می کرد و گوش حق نیوش ، دیده ای حق بین و دلی پالوده از غفلت و ریا داشت . اندیشه ها وسعت بینش و دیدگاه های آن حکیم فرزانه میزان حکمت و دانایی بود ، مشفقانه و دلسوزانه و به دور از هیاهو دست سرگشتگان متحیر را می گرفت و مشتاقانه آنان را به سوی سرچشمه های اصیل و سرپناه های امن و مطمئن بصیرت و معرفت راه می نمود .
در عصر واماندگی ، از خود بیگانگی ، مسخ فکری و عقیدتی و ابتذال فرهنگی با اشارات نورانی او ، ذهن ها و دل ها تکانی می خوردند ، از خواب غفلت و خود فراموشی بیدار می شدند و به خویشتن اصیل و هویت ارزشی خویش باز می گشتند .
شخصیت چند بعدی این دانشمند فرزانه ایجاب می کند که ابعاد وجودی او بازشناسانده شود ، بدیهی است پی گرفتن این هدف و رسیدن به این شناخت و کاوش در تمام حالات ، محاسن و امتیازات کم نظیرش در این مقال و مجال نمی گنجد .
نوشتار پیش روی محصول تدوین ، تبویت ، نگارش و بازنویسی مقالات ، سخنرانی ها و مصاحبه های استاد برجسته ی حوزه ، آیت الله مصباح یزدی است که به جنبه هایی از زندگی ، اندیشه ها و خدمات علمی و فرهنگی شهید مطهری می پردازد .
نگارنده به تحمل مشقت های فراوان کوشیده است ، نخست از درج بخش های تکراری مطالب موضوعات بپرهیزد و سپس برای روشن شدن پاره ای از نکات که در متن بیایات و گفتگوهای ایشان آمده است و نیز تکمیل مطالب به ویژه برای خواننده جوان توضیحاتی را به صورت پاورقی بیاورد .
نوشتار حاضر در 9 بخش سامان یافته است ، در بخش نخست به نام دانشوری ژرف اندیش ، جنبه هایی از امتیازات علمی و اخلاقی شهید مطهری آمده است . در بخش دوم ، رازهای موفقیت این دانشمند به خواننده شناسایی شده است . در بخش سوم چهره ی مدرسی وارسته ترسیم گردیده که در حوزه ، دانشگاه و دیگر محافل علمی و فرهنگی ، به احیای تفکر دینی پرداخته است .
پاسخگویی آن شهید به نیازهای زمان ، توجه به مقتضیات اجتماعی و آسیب شناسی آگاهانه ، از جمله مطالبی است که در بخش چهارم بدان اشاره شده است . آفت زدایی از بوستان عقاید و باورها ، مبارزه با ملی گرایان ، سکولاریسم و ظاهر سازی های مخرب و نقد خودباختگی های غرب زدگان محورهای بخش پنجم است .
در بخش ششم به پاره ای از کوشش های شهید مطهری پرداخته شده که جامعه را از سیلاب تحریفات ، بدعت ها و شبهات نجات داده و کشتی نجات وی بسیاری از جوانان را به ساحل رستگاری رسانیده است . افشای گذرگاه های الحاد و قاطعیت آن دانشمند ژرف اندیش در برابر افکار التقاطی ، موضوع بخش های هفتم و هشتم کتاب را تشکیل می دهد .
در بخش نهم ، ضمن توجه به نقش شهید مطهری در تبیین مبانی فکری انقلاب اسلامی و چگونگی شهادت ایشان به دست گروهک فرقان ، حکمت تجلیل و تکریم از علامه ی شهید مرتضی مطهری ، مورد واکاوی قرار گرفته است . امید آن که این مجموعه مورد توجه دوست داران آن متفکر حق جو قرار گیرد .
در پایان معزز تدوین متون مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی ، فاضل گرانمایه ، جناب حجت الاسلام و المسلمین حسنی به دلیل این که زمینه تدوین چنین مجموعه ای را برای نگارنده فراهم ساخته اند ، نهایت سپاس و امتنان را دارم .
والسلام ، غلامرضا گلی زواره
پی نوشت:
1- اعلام الدین ، ص 83
