چرا رای ندادم : گفت‌وگو با‌هاشم صباغیان نماینده مجلس اول و از مخالفان اعتبارنامه سید حسن آیت
آیت از شاگردان دکتر مظفر بقایی بود و کارنامه منفی مظفر بقایی در جریان نهضت ملی برای ما کاملا روشن بود و به همین دلیل اعضای نهضت آزادی ایران و ملی مذهبی‌ها به اعتبارنامه آیت رای ندادند اما اعتبارنامه آیت در مجلس رای آورد البته بعدها بر ما معلوم شد که این رای حاصل یک توافق پشت پرده بود
آقای مهندس صباغیان شما در مجلس اول و در جریان بررسی اعتبارنامه آقای دکتر آیت به این اعتبارنامه رای مخالف دادید، می‌خواهیم بدانیم دلیل شما برای مخالفت با حضور آیت در مجلس اول چه بوده است؟
در ابتدا باید بگویم که سالها از مرگ دکتر آیت می‌گذرد و امیدواریم خداوند روح ایشان را غریق رحمت سازد. طرح این نوع بحث البته برای جوانانی که به دنبال بررسی تاریخ انقلاب اسلامی‌و آنچه در آن دوران اتفاق افتاده است به واقع مفید است. آقای دکتر آیت به عنوان کاندیدای حزب جمهوری اسلامی در انتخابات مجلس اول شرکت کرد و موفق به کسب آرای لازم نیز شد و در واقع به عنوان یک نماینده عضو حزب جمهوری اسلامی‌به مجلس راه یافت. بر حسب اطلاعات ما، آیت از شاگردان دکتر مظفر بقایی بود و کارنامه منفی مظفر بقایی در جریان نهضت ملی برای ما کاملا روشن بود و به همین دلیل اعضای نهضت آزادی ایران و ملی مذهبی‌ها به اعتبارنامه آیت رای ندادند اما اعتبارنامه آیت در مجلس رای آورد البته بعدها بر ما معلوم شد که این رای حاصل یک توافق پشت پرده بود.
چه توافقی؟
ببینید در آن زمان برای گزینه ریاست مجلس نیز لابی و توافقی صورت گرفت چرا که علاوه بر آقای‌هاشمی‌رفسنجانی چند فرد دیگر هم برای تصدی ریاست مجلس مطرح بودند، اما براساس توافق حزب جمهوری و جامعه روحانیت آقای رفسنجانی به ریاست مجلس رسید، بعدها مرحوم شهید فضل‌الله محلاتی در صحن مجلس مطرح کرد که حزب جمهوری اسلامی زیر توافقات خود زده است. آن طور که شهید محلاتی مطرح کرد روحانیت مبارز با حزب جمهوری توافق کرده بود که آقای‌هاشمی‌رفسنجانی به ریاست مجلس برسد و در عوض دکتر حسن آیت که آن زمان در دفتر سیاسی حزب جمهوری مسوولیت داشت را از این حزب اخراج کنند. از طرفی اگر اعتبارنامه آیت رای نمی‌آورد این برای حزب جمهوری اسلامی‌بسیار سنگین بود. مرحوم محلاتی گلایه‌مند بود که ما رای‌مان را داده‌ایم اما حزب جمهوری به توافق عمل نکرده است. می‌خواهم به شما بگویم که مخالفان با آیت تنها در میان ملیون نبودند بلکه جناح‌هایی از روحانیت نیز با او مخالفت جدی داشتند.
همان گونه که می‌دانید دکتر آیت نگرش بسیار انتقادی نسبت به دکتر مصدق و هواداران وی داشته است و از تمامی‌امکان خود برای حمله به مصدق و افراد نزدیک به تفکرات ملی استفاده می‌کرده است. این دیدگاه او چه میزان تاثیر بر مخالفت شما داشته است؟
همین دید بسیار منفی و تخریبی آیت نسبت به مرحوم دکتر مصدق موید این مطلب بود. مظفر بقایی در سالهای بعد از ملی شدن صنعت نفت در برابر نهضت ایستاد و یکی از دلایل اصلی از میان رفتن اتحاد در نهضت ملی و نهایتا شکست این جبهه اقداماتی بود که مظفر بقایی انجام داد. دکتر آیت هم دقیقا این تفکر را تایید می‌کرد و به پیش می‌برد. او ستونی هم در روزنامه جمهوری اسلامی‌ارگان حزب جمهوری داشت و در مقاله‌های خود به‌شدت به مصدق و هواداران او و نهضت ملی حمله می‌کرد. ما معتقد بودیم که دکتر آیت در حزب جمهوری اسلامی‌نفوذ کرده است تا از این طریق ملیون و هواداران مصدق را بکوبد و میان نیروهای ملی و سایر نیروهای فعال در عرصه اختلاف ایجاد کند این در واقع سیاستی بود که حزب زحمت‌کشان از زمان قدیم داشت و از طرفی چون آیت شخصا نمی‌توانست کاری کند و به امکانات مانند تریبون و روزنامه نیاز داشت و این امکانات از طریق حضور در حزب جمهوری اسلامی برای او فراهم شده بود. به دیدگاه من حملات او به بنی‌صدر هم از همین زاویه بود و معتقد بود با حمله به بنی صدر وضعیت ملیون تضعیف خواهد شد و لذا به شدت با بنی‌صدر ابراز مخالفت می‌نمود.
به هر حال آقای آیت در پیش از انقلاب فعالیتهای سیاسی فراوانی انجام داده است، شما به عنوان فردی که در آن دوران نیز فعال بوده‌اید چه اطلاعاتی از فعالیتهای وی داشتید؟
در آن دوران گروههای مختلفی مشغول مبارزه بودند از جمله جبهه ملی سوم از سال 39 شکل گرفته بود و نهضت آزادی ایران در سال 40 تاسیس شد یک سری گروههای مخفی و زیرزمینی نیز در آن دوران به شکل جدی فعال و مشغول مبارزه بودند. فارغ از فعالیتهای آقای آیت در حزب زحمت‌کشان در اصفهان آقای آیت فعالیتهایی را سازمان داده بود و توانسته بود با یک‌سری از امرای ناراضی ارتش شاه ارتباطاتی را برقرار کند.
مهندس سحابی در نشریه ایران فردا تاکید آیت بر طرح مساله ولایت‌فقیه را اقدامی‌تاکتیکی دانستند که گویی نیروهای ملی نهایتا زیر بار آن نخواهند رفت و بدین شکل اختلافات بسیار جدی ایجاد خواهد شد. آیا این تحلیل سندیتی دارد؟
پیش‌نویس قانون اساسی بعد از تهیه به تایید شورای انقلاب رسید و خود رهبر انقلاب نیز آن را تایید کردند اما مرحوم مهندس بازرگان به دلیل آنکه در حکم نخست وزیری ایشان مساله تشکیل مجلس موسسان آمده بود بر تشکیل این مجلس تاکید داشتند، این مجلس نهایتا تشکیل شد و در آن آقای ایت بر اصل ولایت فقیه تاکید فراوانی کرد. من به طور کلی اعتقاد دارم که آیت همان طور که مهندس سحابی مطرح کرده است در جهت ایجاد اختلاف جدی میان ملیون و روحانیت و پافشاری بر این مساله داشته است.
