چرا رای دادم
گفت‌وگو با مرتضی الویری نماینده مجلس اول و از موافقان اعتبارنامه سید حسن آیت
در مورد آقای دکتر آیت تضاد اصلی و دشمن اصلی ایشان، طرفداران دکتر مصدق به طور عام و شخص بنی‌صدر به طور خاص بودند. شاید همین عامل تبیین‌کننده دلیل مخالفت جدی نیروهای موسوم به لیبرال از جمله نهضت آزادی یا طرفداران بنی‌صدر در مجلس با آیت باشد
علی ملیحی :آقای الویری با توجه به حضور شما در اولین دوره مجلس شورای اسلامی فضای کلی حاکم بر این مجلس و همچنین جناح‌بندی‌های موجود در آن را چگونه می‌دیدید؟
در ابتدا بیاد بگویم که به اعتقاد من مجلس اول، قوی‌ترین مجلس در طول سه‌دهه عمر جمهوری اسلامی بوده است. انتخابات این مجلس در فضای آزادی برگزار گردید، کنترل‌ها و فیلترهای موجود همانند شورای نگهبان وجود نداشت،و قانون انتخابات هم به صورت بسیار موسعی به افراد و گروههای مختلف سیاسی اجازه شرکت در انتخابات را می‌داد. مثلا در انتخابات اولین دوره مجلس گروههایی مانند حزب توده و یا مجاهدین خلق نیز کاندیداهای خود را معرفی کردند و در صورت کسب رای، نمایندگان آنها وارد مجلس می‌شدند. البته با وجود چنین فضای بازی در انتخابات، اکثریت قاطع مجلس در اختیار نیروهایی بود که به نیروهای خط امام موسوم بودند و در میان نیروهای خط امام نیز جناح‌بندی‌هایی که بعدها تحت عنوان چپ و راست رایج شد،وجود نداشت. ما در مجلس اول یک اقلیت 36 نفره از افراد موسوم به لیبرال را که متشکل از اعضای نهضت آزادی ایران،نیروهای ملی- مذهبی و طرفداران بنی‌صدر بودند را نیز داشتیم.در این فضا، گروهی معتقد بودند که باید در مجلس چندصدایی باشد و گروهی معتقد بودند که حضور برخی افراد و جریانات در مجلس همانند مهندس بازرگان یا دکتر سحابی یا سلامتیان به صلاح جمهوری اسلامی نبوده است. همان طور که می‌دانید دیدگاه اخیر بعدها به صورت نظریه غالب درآمد و عملا کار به جایی رسید که بسیاری از همین نیروهایی که به خط امام موسوم بودند از سوی شورای نگهبان فاقد صلاحیت تشخیص داده شدند. در مجلس اول حتی اقلیت‌های مذهبی هم به تناسب می‌توانستند حضور جدی داشته باشند مثلا با وجود اینکه پزشکان خوبی در میان نمایندگان حاضر بودند اما دکتر بیت اوشانا از نمایندگان اقلیت‌های مذهبی مجلس رییس کمیسیون بهداری مجلس اول شد و‌ای کاش که این فضای چند صدایی ادامه می‌یافت و اگر این گونه بود قطعا امروز در وضعیت بهتری قرار داشتیم.
شاید بررسی اعتبارنامه دکتر حسن آیت و مباحثی که در حاشیه آن به وجود آمد جزو اولین چالش جدی و یکی از موارد جنجالی مطرح شده در مجلس اول باشد، مخالفت‌های صورت گرفته با اعتبارنامه ایشان را از چه جهت ارزیابی می‌کنید؟
در مورد آقای دکتر آیت باید بگویم که تضاد اصلی و دشمن اصلی ایشان، طرفداران دکتر مصدق به طور عام و شخص بنی‌صدر به طور خاص بودند. شاید همین عامل تبیین‌کننده دلیل مخالفت جدی نیروهای موسوم به لیبرال از جمله نهضت آزادی یا طرفداران بنی‌صدر در مجلس با آیت باشد. در عین حال افرادی مانند مرحوم شهید محلاتی یا مرحوم خلخالی نیز با وی مخالف بودند علت آن بود که آیت یک چهره مذهبی محسوب نمی‌شد و اگرچه آقای آیت فرد محترم و فعالی در حرکتهای سیاسی بود اما شما در قبل از انقلاب آیت را به عنوان یک چهره بارز مذهبی نمی‌شناسید. به همین دلیل برخی روحانیون حاضر در مجلس معتقد بودند که نباید تنهابا استناد به مخالفت جدی آیت با لیبرالها و یا دفاع شدید و غلیظ او از اصل ولایت فقیه و بدون توجه به سابقه وی، از آیت حمایت به عمل آید.
شما خود موافق اعتبارنامه دکتر آیت بوده‌اید. با توجه به موارد مطروحه در بررسی اعتبارنامه ایشان و دیدگاههای کمیسیون بررسی اعتبارنامه‌های مجلس، چه دلیلی برای موافقت خود داشتید؟
من با اعتبارنامه آقای آیت یا به عبارت دیگر حضور وی در مجلس اول موافق بودم و از این نظر خود پشیمان نیستم. علت هم مبنای فکری من است چرا که معتقد بوده و هستم در برابر فردی که مردم به او رای داده‌اند و به مجلس راه یافته است باید انعطاف داشته باشیم و اختلاف سلیقه با وی را بپذیریم.بنابراین اگرچه من و آقای آیت از نظر سیاسی هماهنگ با یکدیگر نبودیم اما برای وجود تضارب آرا به او رای مثبت دادم.
آیا بقیه نمایندگان حاضر در مجلس نیز با اعتقاد به همین اصل لزوم تضارب آرا و عقاید در مجلس به اعتبارنامه آقای دکتر آیت رای مثبت دادند؟ در حالیکه این دیدگاه نیز وجود دارد که مخالفت جدی آیت با بنی‌صدر یکی از دلایل اصلی رای مثبت نمایندگان به اعتبارنامه وی بوده است؟
رای آوردن آقای آیت دو یا سه دلیل دارد که یکی از آن موارد همان اعتقاد به چندصدایی است. بله! افراد زیادی موافق اعتبارنامه آیت بودند چون او ضد بنی‌صدر و به نوعی سردمدار مخالفت شدید با بنی‌صدر بود. اما توجه کنید که انگیزه سوم و قوی‌تری نیز وجود داشت و آن دفاع شدید آیت از ولایت فقیه بود. آقای دکتر آیت شدیدا از ولایت فقیه و وجود آن در قانون اساسی دفاع می‌کرد و در مجلس نیز خود را از سینه‌چاکان ولایت فقیه می‌دانست. او مخالفت خود با بنی‌صدر را نیز در جهت دفاع از ولایت فقیه می‌دانست. اما من بر این باورم که دلیل حمایت آقای آیت از اصل ولایت فقیه به دلیل مصلحت‌سنجی‌های سیاسی وی بود. او بهترین مستمسک برای بیرون راندن بنی‌صدر و نیروهای موسوم به لیبرال را اصل ولایت فقیه دیده بود و به همین دلیل به این شکل از آن دفاع می‌کرد.
در مباحث جنجالی مطرح شده ضد دکتر آیت برخی موارد همچون افشای نوار در روزنامه‌ها یا طرح برخی اتهامات اخلاقی علیه وی در صحن مجلس از سوی مخالفین صورت می‌گیرد. آیا ایجاد چنین فضایی و توسل به این شیوه‌ها در رای مثبت نمایندگان موثر نبوده است؟
من علت را در همان سه موردی می‌دانم که ذکر شد. توجه کنید که این مساله دو طرفه بوده است و آقای آیت هم متقابلا موارد این‌چنینی در مورد آقای سلامتیان مطرح ساخت و در واقع اکثر نمایندگان مجلس معتقد بودند که این پرونده‌هایی که سلامتیان و آیت ضد همدیگر رو می‌کنند دیگر از اختلاف سلیقه سیاسی و جناحی خارج و به یک مساله شخصی بدل شده است.
در جریان رای‌گیری برای اعتبارنامه آقای آیت بیش از 30 نفر در رای‌گیری شرکت نمی‌کنند و 26 نفر نیز رای ممتنع می‌دهند با توجه به اینکه آقای آیت درخواست رای‌گیری علنی برای اعتبارنامه خود را داشت دلیل این تعداد بالای رای ممتنع را در چه می‌بینید؟
طبیعی است وقتی فردی خود را طرفدار شدید ولایت فقیه معرفی می‌کند و منتقدین اصلی او در مجلس جناح موسوم به لیبرالها بودند، افرادی که به شکل معمول با احتیاط و محافظه‌کاری عمل می‌کردند ترجیح دادند که در رای‌گیری شرکت نکنند. شاید اگر رای‌گیری غیر علنی بود بسیاری از آن افرادی که در رای‌گیری شرکت نکردند یا رای ممتنع دادند به آقای دکتر آیت رای منفی می‌دادند.
آقای هاشمی رفسنجانی در خاطراتشان تاکید می‌کنند که آقای آیت “ در مجلس خبرگان از اعضای بسیار فعال و هدایتگر بود و در اسلامی شدن قانون اساسی و به‌خصوص در اصول مربوط به «ولایت فقیه» در کنار رئیس و نایب رئیس مجلس خبرگان و سایر شخصیت‌های پیشتاز خط امام، صاحب نقشی شایان توجه بود”. تحلیل شما از این رویکرد آقای آیت در آن زمان چه بود؟
من همان دفاع و تلاش برای گنجاندن این اصول در قانون اساسی جمهوری اسلامی را هم با نگرشی می‌بینم که برایتان توضیح دادم. به عبارت دیگر چون تضاد اصلی آیت، دکتر مصدق و بنی‌صدر بود بهترین راه برای قیچی کردن ملی‌گراها از حاکمیت از این طریق می‌دید.
