مروری بر یک جنجال سیاسی به عنوان «نوار آیت»

علت این اعمال دو چیز است، یکی اینکه می خواهند قانون اساسی را که من تلاش کردم در مجلس خبرگان از صورت غربی به صورت اسلامی درآوردم بی اعتبار سازند و دوم اینکه چون من باعث به تصویب رسیدن اصل ولایت فقیه هستم می خواهند از من انتقام بگیرند
«اطلاع یافتیم که دکتر حسن آیت در صحبت هایی که نوار آن به دست آمده است علیه بنی صدر به فعالیت های
مخفیانه ای مشغول است و قصد آن را دارد که بنی صدر را به هر نحو که شده ناکام کند»
اینها عباراتی است که روزنامه انقلاب اسلامی، سخنگوی مکتوب ابوالحسن بنی صدر در 28 خرداد ماه 1359 در ابتدای گزارش ویژه خود نوشت و در ادامه نیز مدعی طراحی کودتا برای سقوط بنی صدر از سوی سید حسن آیت شد. بر پایه این گزارش فردی که تحت عنوان دانشجو نزد آیت می رود، در گفت‌وگویی محرمانه اوضاع کشور را با وی در میان می گذارد و در ادامه، مواضع آیت علیه بنی صدر در این جلسه خصوصی را ضبط نموده و با در اختیار قرار دادن صدای ضبط شده او به روزنامه انقلاب اسلامی، در صدد تخطئه شخصیت سید حسن آیت برمی آید. آیت که از مخالفین اصلی و نشانه دار بنی صدر در سالهای نخست انقلاب به شمار می رفت، در این گفت وگوی محرمانه، غافل از آنکه سخنان وی ضبط می شود و بعدها به طور گسترده پخش خواهد شد مواضع جالبی را علیه بنی صدر اتخاذ می کند. مواضعی که شاید در آن برهه کمی باور ناپذیر بود اما گذشت یک سال از زمان انتشار نوار ضبط شده سخنان آیت، از عمق بصیرت و دید عمیق او در مسائل آن دوره پرده برداشت. کما اینکه شاید در سال 58 که سید حسن آیت یکی از مدافعان سرسخت گنجاندن اصل «ولایت فقیه» در قانون اساسی بود، کمتر کسی در آن برهه از عمق این حرکت و تیزبینی خاص آیت آگاه بود تا اینکه سه دهه گذر زمان پس از آن مقطع به خوبی نشان داد، رمز عبور و ضامن اجرای حفظ انقلاب، جز حاکمیت ولی فقیه و استحکام پایه های آن در قانون اساسی بدیلی نداشته و ندارد. اگرچه انتشار سخنان محرمانه آیت به صورت سانسور شده و گزینشی از سوی روزنامه انقلاب اسلامی منتشر شد اما آیت با قبول کلیت صحبت های خویش و البته اشاره به غیراخلاقی بودن حرکت مذکور از سوی حامیان
بنی صدر و انتشار گزینش شده سخنان خود، عملاً پای حرفهای خود ایستاد و شاید هیچ چیز مانند گذشت زمان نمی توانست از اوج بصیرت نافذ سید حسن آیت و سخنان وی پرده بردارد. در ابتدای این نوار، آیت از لزوم اسلامی کردن دانشگاه ها و تصفیه اساتید غیر اسلامی و نقش دانشجویان در پیشبرد این امر مهم سخن می گوید: «اینکه الان استادهای غیراسلامی باید تصفیه شوند این زمزمه ای است که باید از پایین سرو صدایش بلند شود. ما استاد غیراسلامی نمی خواهیم» آیت در ادامه از قبل انقلاب و برهه ای سخن می گوید که عده ای تصور می کردند بنی صدر و دیگر همفکران ملی-مذهبی اش انقلابی هستند و می شود با آنها همکاری داشت اما بعد انقلاب مشخص شد چنین چیزی فقط یک توهم بوده است: «حتی موقعی که داشتیم حزب جمهوری را علناً پایه گذاری می کردیم، قبل از انقلاب خب اینها فکر می کردند پیمان، بازرگان، بنی صدر، سنجابی و مدنی همه قابل همکاری هستند حتی مطرح می کردند حاج سید جوادی ... من از همان اول گفتم اینها نمی توانند با شما همکاری کنند. اگر دعوتشان کنید به همکاری بیایند، کار را از دست شما می گیرند و خراب می کنند و نمی گذارند ولی اینها قابل فهم نبود اما به تدریج یک مقداری آمدیم پیش و برای اینها روشن شد ... به گوش بنی صدر و دوستانش هم رسید که من این حرفها را زده ام یعنی حریفشان را می شناسند لذا از همان اول هم سیاستش این بود که من را بکوبد» آیت در ادامه سخنانش از نقشه های بنی صدر و همراهان وی برای تلاش جهت قطب سازی در برابر امام خمینی (ره) سخن
می گوید و به پیش نویس قانون اساسی که در آن سخنی از ولایت فقیه به میان نیامده بود اشاره می کند: «اگر آن پیش نویس را که آنها (سحابی) درست کرده بودند، اگر آن تصویب می شد اصلاً انقلاب از بین رفته بود. الان بنی صدر رئیس جمهور بود و رئیس جمهور هم همه کاره. هم می توانست مجلس را منحل کند هم دادگستری و قضاتش را منصوب می کرد هم ارتش را زیر فرماندهی داشت. همه چیز زیر نظرش بود (اما در تغییر پیش نویس قانون اساسی) ما آمدیم فرمانده کل قوا را داده ایم به رهبر ... بنی صدر تلاش می کند ولی چیزی (اختیاری) ندارد»
آیت در بخش دیگری از سخنانش از ریزش پایگاه اجتماعی بنی صدر در میان اقشار مختلف مردم سخن می گوید و اینکه نخبگان و توده های مردم به شدت از وی رویگردان شده اند. وی به حمایت های شدید مجاهدین خلق و گروهک های زاویه‌دار با امام (ره) از بنی صدر و حمایت متقابل رئیس جمهور از آنها نیز اشاره می کند و از اقلیت بودن آنها در میان توده های مردمی می گوید، ادعایی که همواره مورد تکذیب و عکس العمل شدید حامیان بنی صدر قرار می گرفت و حتی خود بنی صدر نیز بارها عکس این ادعا را مطرح می نمود اما با گذشت یک سال پس از صحبت های آیت در این زمینه و فرار بنی صدر از کشور، رسماً ادعاهای آیت رنگ واقعیت به خود گرفت. او در ادامه سخنانش از حماقت بنی صدر و حامیانش نیز اینطور می گوید: «آنها ضعفشان و حماقتشان اینجاست که جلوی امام ایستاده اند» و در ادامه از ضرورت میدان دادن به آنها برای نشان دادن خودشان سخن می گوید: «به اینها باید میدان داده شود ... حالا بگذارید ایشان (بنی صدر) هرچه بیشتر تاخت و تاز کند و این بهتر است اگر یکجا جلویش بایستی یکی از زرنگی هایش این است که خودش را زودتر هماهنگ می کند. فوری می پرد روی موج»
اما شاید یکی از جنجالی ترین سخنان سید حسن آیت در این نوار ضبط شده آنجایی است که وی از قریب الوقوع بودن انقلاب فرهنگی در دانشگاه های کشور سخن به میان می آورد و در ادامه مدعی می شود که «بابای بنی صدر» هم نمی تواند در این زمینه مقابله کند. آیت می گوید: «بزودی موج عوض می شود و به بچه ها (انجمن اسلامی دانشجویان دانشگاه تبریز که دانشگاه را در اشغال خود نگه داشته اند) بگویید که قرص و محکم باشند و ترس نداشته باشند. دانشگاه ها بعد از 14 خرداد (به خاطر انقلاب فرهنگی) تعطیل می شود و بعد ما برنامه ای خواهیم داشت و بابای بنی صدر هم نمی تواند روی این برنامه کار کند. حتی ترتیبی داده شده که برخلاف دفعه قبل نمی تواند بیاید مقاومت کند، ظاهراً هم همراه می شود» پس از انتشار این سخنان، روزنامه انقلاب اسلامی یک روز بعد و در 29 خردادماه 59 متن پیاده شده نوار دوم را نیز منتشر ساخت. در ابتدای این نوار، آیت از ضربات بنی صدر به پیکره ارتش و درگیر شدن سپاه در منازعات با بنی صدر می گوید. آیت در ادامه ادعایی می کند که در آن مقطع برای وی بسیار گران تمام می شود، ادعایی که البته گذر زمان صحت آن را نشان داد: «خودش (بنی صدر) زود دارد خودش را به طرف نابودی پیش می برد ... اگر بخواهد راه کج برود خودش را ساقط می کند، ما کوشش می کنیم به آن حادی نشود کارش فعلاً که ساقط بشود اما اگر هم حاد شد باید آمادگی داشته باشیم در هر لحظه که جلویش را بگیریم ... ما باید کارمان را بکنیم اتفاقاً در مجلس کاری که می کنیم که بتوانیم همین کار را بکنیم، این است که نگذاریم بنی صدر از چارچوب قانون خارج بشود. او حالا تلاش می کند تا حالا هم تلاش کرده ولی نتوانسته است» آیت در بخش دیگری از صحبت‌هایش، بنی صدر را خطری برای انقلاب توصیف می کند: «بنی صدر یک خطر است برای انقلاب و باید این خطر را یک جوری خنثی کرد ... البته این که می گویم خطر است، بنی صدر خودش آدم نقشه کش و آدم زرنگی نیست. بر خلاف تصور و دلیلش هم همین عملیاتی است که تا به حال انجام داده، اکثراً به ضررش است منتها خوب یک زرنگی دارد که زود انعطاف پذیر است و خودش را هماهنگ با جریان نشان می دهد ... اما فرصت زیادی نمی تواند دوام پیدا کند و بالاخره دستش رو می شود، من فکر می کنم با مجلس هم خواه ناخواه درگیری خواهد داشت. اول نه، ممکن است که اول مجلس زیاد مخالف نباشد چون حالا رئیس جمهور است ماها هم حمایت کنیم ولی آنقدر کج سلیقه است که درگیری قطعی است.» آیت در ادامه به هم‌نشینی‌های بنی صدر و مجاهدین خلق اشاره می کند و همین امر را موجب «خرد شدن بنی صدر» در آینده می داند. وی به ناکارآمدی های بنی صدر و دشمنی های عریان او با خودش نیز اشاره کوتاهی می‌کند و از لزوم آگاه ساختن مردم نسبت به خطر شخصیت بنی صدر سخن می گوید. اما در ادامه تعبیری تاریخی از فضای آن روزگار دارد. تعبیری که نه تنها 3 دهه قبل که شاید در هر مقطعی از تاریخ انقلاب عینیت داشته و بکارگیری این تعابیر از سوی سید حسن آیت جز دقت وی در تحلیل اوضاع آن روزگار، پیام دیگری ندارد: «من یک چیزی اخیراً شروع کردم به نوشتن که باید تمامش کنم. تا بنویسم کمی وقت می گیرد تا شما عمل کنید و آن این است که ما یک خطوط اصلی داریم که مال استعمار است که خط مشی مشخص امریکایی دارد و معلوم است که آنها که وارد سیاست هستند می دانید، آنها در خط امریکا کار می کنند، یک خط مشخص هم، انگلیسی داریم یک خط مشخص هم روسی داریم، اما در ازای هر کدام از این خطهای مشخص، هفت هشت، ده تا خط بدلی انقلابی داریم. این خطهای بدلی را باید بر ملا کنیم و فرمولش را بگذاریمُ (مردم) بفهمند که بنی صدر هم خط بدلی است یا نمی دانم فلان شخص بدلی است. این را اتفاقاً من تهیه کرده و فکر می‌کنم که چندتا سخنرانی هم در آن هست منتها بدون اسم بنی صدر، بدون اسم بازرگان. باید اول این مفهوم را ایجاد (کنیم) که ما خطوط بدلی داریم» همانطور که اشاره شد، سید حسن آیت با شهامت تمام حرفهای خود در این زمینه را پذیرفت اما از مشی غیر اخلاقی مخالفینش در این زمینه و تقطیع و تحریف گسترده سخنان منتشره شده اش به شدت گلایه کرد. آیت چندی بعد در مصاحبه ای مطبوعاتی که در محل حزب جمهوری برگزار شد ضمن اشاره به برخی تحریف های سخنان وی در متن پیاده شده از نوار، گفت: « بسیاری از قسمت های این دو نوار تحریف شده است، سانسور شده و به طور ناقص در روزنامه انقلاب اسلامی که کینه ای دیرینه با من دارد منتشر شده است» اما در ادامه، سخنانش در این رابطه را «سند افتخار خویش» دانست: «این نوارها سند افتخار من است» آیت در ادامه به نکته بسیار مهمی اشاره می کند و علت تمام کینه توزی های علیه خویش را تلاش وی در مجلس خبرگان اساسی جهت اسلامی کردن قانون اساسی و گنجاندن اصل ولایت فقیه در آن می داند: «علت این اعمال دو چیز است، یکی اینکه می خواهند قانون اساسی را که من تلاش کردم در مجلس خبرگان از صورت غربی به صورت اسلامی درآوردم بی اعتبار سازند و دوم اینکه چون من باعث به تصویب رسیدن اصل ولایت فقیه هستم می خواهند از من انتقام بگیرند» در نهایت، گذشت یک سال زمان برای اثبات بسیاری از ادعاهای آیت کفایت نمود. خرداد ماه 1360 فرا رسید و بنی صدر و مجاهدین خلق رسماً در برابر امام و مردم ایستادند و پس از اردوکشی های خیابانی و به قتل رساندن تعداد زیادی از نیروهای سپاه، بسیج و مردم بیگناه و آتش زدن ده ها دستگاه اتوبوس، مینی بوس، موتوسیکلت و ... وارد فاز مبارزه مسلحانه با جمهوری اسلامی گشتند.
ابوالحسن بنی صدر نیز به همراه مسعود رجوی در 7 مردادماه با لباس زنانه از کشور فرار کردند و دقیقاً 7 روز بعد، یعنی در 14 مردادماه، روزی که قرار بود میرحسین موسوی جهت تصدی وزارت امورخارجه از مجلس رأی اعتماد بگیرد، سید حسن آیت با بیش از 60 گلوله ترور شد.بدین ترتیب با گذشت 29 سال از شهادت سید حسن آیت و تمامی ابهامات موجود پیرامون اسناد به سرقت رفته از وی در روز ترور، آنچه که همچنان خود را نشان می دهد بصیرت نافذ و شخصیت استثنایی اوست. نکته ای که خود وی نیز تا پیش از شهادتش از آن خبر داده بود: «آنها شاید بتوانند جسم مرا ترور کنند ولی هرگز نمی‌توانند شخصیت مرا ترور کنند»