روز جهانی حمایت از قربانیان شکنجه که هر ساله در 26 ژوئن برگزار می‌شود، فرصتی برای یادآوری تلاش‌های جهانی برای مقابله با شکنجه و حمایت از قربانیان آن است. این روز توسط سازمان ملل متحد در سال 1987 تصویب شد و به عنوان روزی برای تاکید بر ضرورت پایان دادن به شکنجه و سایر رفتارهای بی‌رحمانه، غیرانسانی یا تحقیرآمیز نام‌گذاری شد.
شکنجه به معنای هر عملی است که توسط آن درد یا رنج شدید، چه جسمی و چه روانی به منظور کسب اطلاعات، اعتراف یا به عنوان مجازات، ارعاب یا اجبار به فردی وارد می‌شود.
با اینکه شکنجه از دوران های باستانی وجود داشته و به عنوان ابزاری برای سرکوب و کنترل استفاده شده است اما امروزه، شکنجه به عنوان ابزاری برای نقض جدی حقوق بشر شناخته می‌شود و به طور گسترده‌ای محکوم شده است.
به عنوان یک سازمان مردم نهاد، قرار نیست از نقش دولت ها در خصوص جلوگیری از شکنجه سخن بگوییم. زیرا به اعتقاد ما سازمان‌های مردم نهاد (سمن) نقش بسیار مهمی در مبارزه با شکنجه و حمایت از قربانیان آن ایفا می‌کنند. سازمان‌های مردم نهاد به روش‌های مختلفی در این زمینه فعالیت می‌کنند:
- افشاگری و آگاهی‌بخشی: بسیاری از سمن ها در زمینه جمع‌آوری و انتشار اطلاعات درباره موارد شکنجه فعالیت می‌کنند. این اطلاعات می‌تواند به شکل گزارش‌های مستند، تحقیقات میدانی، شهادت‌های قربانیان و مستندات حقوق بشری باشد.
- حمایت و درمان قربانیان: بسیاری از سازمان‌های مردم نهاد، خدمات درمانی و روان‌شناختی به قربانیان شکنجه ارائه می‌دهند. این خدمات شامل مشاوره، درمان‌های پزشکی و روان‌پزشکی و برنامه‌های بازتوانی است.
- فشار بر دولت‌ها و نهادهای بین‌المللی: سمن ها با تعاملات و فعالیت‌های حقوق بشری، تلاش می‌کنند تا دولت‌ها و نهادهای بین‌المللی را به اتخاذ سیاست‌ها و اقدامات مؤثرتری در مبارزه با شکنجه وادار کنند.
- آموزش و ظرفیت‌سازی: سازمان‌های مردم نهاد به آموزش و ظرفیت‌سازی نیروهای رسمی و دیگر گروه‌های مرتبط با این حوزه می‌پردازند تا از وقوع شکنجه جلوگیری کنند و به حقوق بشر احترام بگذارند.
نقش سازمان ملل متحد
سازمان ملل متحد یکی از مهم‌ترین نهادهای بین‌المللی است که در زمینه مبارزه با شکنجه و حمایت از قربانیان آن فعالیت می‌کند. این سازمان از طریق تصویب قطعنامه‌ها، ایجاد نهادهای نظارتی و ارائه حمایت‌های فنی و مالی به کشورها، تلاش می‌کند تا شکنجه و سایر رفتارهای غیرانسانی را ریشه‌کن کند.
یکی از مهم‌ترین دستاوردهای سازمان ملل متحد در مبارزه با شکنجه، تصویب «کنوانسیون علیه شکنجه و سایر رفتارها و مجازات‌های بی‌رحمانه، غیرانسانی یا تحقیرآمیز» در سال 1984 است. این کنوانسیون از کشورهای عضو می‌خواهد تا اقدامات موثری برای جلوگیری از شکنجه اتخاذ کنند و عاملان آن را تحت پیگرد قانونی قرار دهند.
برای نظارت بر اجرای کنوانسیون علیه شکنجه، سازمان ملل متحد «کمیته ضد شکنجه» (CAT) را ایجاد کرده است. این کمیته از کارشناسان مستقل حقوق بشر تشکیل شده است که به بررسی گزارش‌های دوره‌ای کشورها درباره اقدامات آنها در زمینه منع شکنجه می‌پردازد و شکایات فردی را نیز بررسی می‌کند.
سازمان ملل متحد همچنین «گزارشگر ویژه درباره شکنجه» را منصوب کرده است که وظایف آن شامل انجام تحقیقات مستقل، بازدید از کشورها، جمع‌آوری اطلاعات و ارائه توصیه‌های لازم به کشورهای عضو و نهادهای بین‌المللی است.
سازمان ملل متحد از طریق دفاتر مختلف خود برنامه‌های آموزشی و ظرفیت‌سازی برای نیروهای امنیتی، قضایی و سایر نهادهای مرتبط برگزار می‌کند. این برنامه‌ها با هدف افزایش آگاهی و دانش این نیروها درباره حقوق بشر و تکنیک‌های جلوگیری از شکنجه طراحی شده‌اند.
سازمان ملل متحد از طریق صندوق‌های مختلف به کشورهای عضو و سازمان‌های مردم نهاد کمک‌های مالی و فنی ارائه می‌دهد. این کمک‌ها برای حمایت از قربانیان شکنجه، ارائه خدمات درمانی و روان‌شناختی و انجام تحقیقات مستقل استفاده می‌شود.
واقعیت این است که این فقط دولت ها نیستند که به منظور تحقق اهداف خود دست به شکنجه می زنند. گروه های تروریستی و فرقه ها نیز همیشه از شکنجه برای تحقق اهداف خود بهره برده اند. این گروه ها از شکنجه به عنوان یک ابزار کاربردی دوگانه استفاده می کنند. به این صورت که هم علیه مخالفان خود و حتی شهروندان عادی استفاده می کنند و هم برای ساکت کردن انتقادات و نارضایتی ها در داخل صفوف تشکیلاتی خود از آن بهره می گیرند. این گروه ها شکنجه را ابزاری برای کنترل، ارعاب و تحمیل ایدئولوژی‌های خود استفاده می‌کنند. در ایران، گروه‌هایی مانند منافقین (سازمان مجاهدین خلق) حزب دمکرات کردستان ایران، پژاک و کومله به موارد متعدد شکنجه و نقض حقوق بشر توسط قربانیان خود و همچنین گزارش های بین المللی متهم شده‌اند.
منافقین
منافقین که خود را به عنوان یک گروه مخالف حکومت ایران معرفی می کنند و در حال حاضر در فرانسه و آلبانی اقامت دارد، از ابتدای دهه 1980 به طور مداوم به انجام عملیات‌های تروریستی و فعالیت‌های نظامی علیه حکومت ایران و افراد غیرنظامی و شهروندان متهم شده است. این سازمان در طی سال‌های فعالیت خود از شکنجه به عنوان ابزاری برای حفظ نظم داخلی و کنترل اعضای خود استفاده کرده است و همچنان نیز براساس اظهارات اعضای جدا شده از آن، نارضایان را مورد شکنجه یا قتل های خاموش قرار می دهد. گزارش‌ها حاکی از آن است که اعضای ناراضی این سازمان مورد شکنجه‌های روانی و جسمی قرار گرفته‌اند.
گزارش سازمان دیده‌بان حقوق بشر در سال 2005 با عنوان "No Exit" به موارد متعدد شکنجه و سوءاستفاده در داخل سازمان مجاهدین خلق اشاره می‌کند. این گزارش بر اساس مصاحبه با اعضای سابق سازمان تهیه شده و نشان می‌دهد که اعضای ناراضی مورد شکنجه‌های جسمی و روانی قرار گرفته‌اند تا از خروج آنها از سازمان جلوگیری شود.
علاوه بر آن موارد و شواهد متعددی از شکنجه های این گروه علیه شهروندان ایرانی به ویژه در دهه 80 میلادی منتشر شده است. ربایش و سوزاندن زنده زنده افراد برای کسب اطلاعات در موارد متعددی توسط این گروه علیه شهروندان ایرانی استفاده شده است.
حزب دمکرات کردستان ایران
حزب دمکرات کردستان ایران (PDKI) نیز یکی دیگر از گروه‌هایی است که در مناطق کردنشین ایران فعالیت می‌کند. هر چند که تشکیلات و کادر رسمی آن در نقاط مختلف اروپا حضور دارند. این حزب به موارد متعددی از نقض حقوق بشر از جمله شکنجه مخالفان و افرادی که به همکاری با دولت ایران متهم می‌شوند، متهم شده است. گزارش‌های متعدد از اعمال خشونت‌آمیز و شکنجه توسط این گروه در مناطق فعالیت آنها حکایت دارند.
این گزارش‌ها نشان می‌دهند که افراد متهم به همکاری با دولت ایران و مخالفان داخلی این حزب، تحت شکنجه و سایر رفتارهای غیرانسانی قرار گرفته‌اند و مخالفان سیاسی و افراد منتقد به شدت مورد آزار و اذیت قرار می‌گیرند.
پژاک و کومله
پژاک (حزب حیات آزاد کردستان) که به عنوان شاخه‌ای از حزب کارگران کردستان (PKK) شناخته می‌شود و همچنین گروه کومله نیز در مناطق کردنشین ایران و عراق فعالیت می‌کند. این دو گروه به انجام عملیات‌های مسلحانه و تروریستی علیه نیروهای دولتی و غیرنظامیان متهم شده است. گزارش‌های مختلف از شکنجه و رفتارهای غیرانسانی توسط این گروه ها علیه افراد متهم به همکاری با دولت ایران و مخالفان داخلی حکایت دارند.
گزارش های بین المللی به موارد شکنجه و بدرفتاری توسط پژاک اشاره دارد. این گزارش‌ها نشان می‌دهند که افراد متهم به همکاری با دولت ایران و مخالفان داخلی پژاک تحت شکنجه و رفتارهای غیرانسانی قرار گرفته‌اند. این گزارش‌ها حاکی از آن است که افراد متهم به همکاری با دولت ایران و مخالفان داخلی پژاک به شدت مورد آزار و اذیت قرار می‌گیرند.
جمع‌بندی
شکنجه یکی از جدی‌ترین ابزارهای نقض حقوق بشر است که تاثیرات ویرانگری بر فرد و جامعه دارد. ایجاد محدودیت برای گروه های تروریستی و افراطی، از جمله محاکمه رهبران این گروه ها و عاملان آزار و شکنجه، می تواند یک اقدام عملی جدی، فارغ از همه شعارهایی باشد که همه ساله در سالروز 26 ژوئن سرداده می شود و در عمل نیز هیچ دستاوردی برای قربانیان و خانواده افرادی که شکنجه شده اند ندارد.
روز جهانی منع شکنجه فرصتی برای تاکید بر اهمیت مبارزه با این رفتارهای غیرانسانی و حمایت از قربانیان آن است. سازمان‌های مردم نهاد و سازمان ملل متحد نقش بسیار مهمی در این مبارزه ایفا می‌کنند و با فعالیت‌های خود به افشاگری، حمایت از قربانیان، فشار بر دولت‌ها برای محدود سازی گروه های تروریستی که در خاک آنها مورد حمایت قرار گرفته اند و آموزش و ظرفیت‌سازی می‌پردازند. امید است که نهادهای بین المللی مرتبط، سازمان ملل و سایر نهادهای وابسته ورود جدی تر و عملی به دغدغه های قربانیان شکنجه داشته باشند.
