موسسه تحقیقاتی هوور وابسته به دانشگاه استنفورد کالیفرنیا در آخرین شماره از فصلنامه خود در مقالهای به قلم «مارک مویار» و با عنوان «قلمرو تروریستها» تلاشهای داعش را برای گسترش خلافت خودخوانده اسلامی ناکام و این گروه را سکوی تروریسم جهانی خواند.
خلافت خودخوانده اسلامی ممکن است بهعنوان یک خلافت ناموفق بوده باشد؛ اما در پیشبرد تروریسم جهانی موفق بوده است.
با معرفی داعش بهعنوان یک خلافت جهانی، شیخ عراقی ابوبکر البغدادی آرزوهای جهانی و آرمانگرایانه سنیهای افراطی را در سرتاسر دنیا سوق داده است. بهعلاوه، موفقیتهای نظامی داعش به آنانی که پس از شکستهای متعدد در کشورهایی همچون عراق، افغانستان، پاکستان، مالی، سومالی، و یمن از پیروزشدن ناامید شده بودند امید تازه بخشید. همچنین پیروزیهای این خلافت آرزومند، افزایش ثروتهای مادی آن از جمله نفت و تجهیزات نظامی آمریکا را بهدنبال داشت. در حالیکه خلافت خودساختگی این گروه آن را از دیگر گروههای آرمانگرایانه اسلامگرا مجزا میکند، نوع حکومت و چالشهای آن اخیراًٌ چندین الگو داشته است. در طی دو دهه اخیر، طالبان افغانستان و شاخههای القاعده در سومالی، یمن و مالی مناطقی را اشغال کرده و حکومتهای محلی تشکیل دادهاند. در هر یک از این موارد، اقدامات آنها توسط حکومت قانونگذار و تدبیر استراتژیک خنثی شده است. داعش هم بههمین دلایل در خطر سقوط قرار دارد.
در هریک از شکستهای قبلی،آرمانگرایان اسلامگرا با تحمیل مجازات سنگین برای تخطیهای نسبتاً ناچیز از قوانین اسلامی مردم را دلسرد کردند در حالیکه نتوانستند با ارائه خدمات موثر دولتی ایجاد انگیزه نمایند. بدین طریق آنها با تضعیف حمایتهای مردمی برای خود دشمنتراشی کردند؛ دشمنانی که به قدرتهای خارجی برای براندازی این گروههای کمک کردند. داعش از این تجربیات بهره برد. در عراق و سوریه مجازاتهای ظالمانه را سبکتر کرد و بهجای آن به آموزش قوانین اسلامی به مردم و اختصاص تسهیلات مالی و نیروی انسانی برای تولید برق، جمعآوری زباله و دیگر تسهیلات پرداخت. با این حال، این گروه همچنان در مظان اتهام افراطگری در اعمال مجازات است و بنابراین همان مشکل قبلی همچنان تا حدی برقرار است. در اکثر موارد اخیر، وقتی قدرتهای خارجی زمام امور را بهدست گرفتند علیه اسلامگرایان آرمانگرا اقدامی انجام ندادند. عوامل بیگانه تنها زمانی دخالت کردند که این جنبشها سعی بر آن داشتند تا فراتر از حد خود اعمال قدرت نمایند. درباره افغانستان، سازماندهی حملات پس از 11 سپتامبر به افغانستان از سوی القاعده، آمریکا را بر آن داشت تا طالبان را از کشور اخراج کند. در سومالی اتحادیه محاکم اسلامی باعث هجوم بیگانگان در سال 2006 به این کشور شد چرا که در تلاش بود از فتوحات اولیه خود تجاوز نموده و دولت اتیوپیایی تبعید شده را ساقط نماید. بعد از چهار سال پس از آنکه الشباب کنترل را بهدست گرفت بمباران افراد محلی در کامپالا دخالت اوگاندا را برانگیخت. در سال 2012 القاعده در سرزمین اسلامی مغرب، مالی شمالی را در تسلط گرفت؛ اما سال بعد سلطه خود را از دست داد چراکه به مالی جنوبی حمله کرد و منجر به دخالت ارتش فرانسه شد.
ایدئولوژی و انتظارات حامیان داعش این گروه را به مرزگشایی تشویق نمود. داعش سعی دارد که از مرزهای عرب سنی در عراق تجاوز نموده و به مناطق شیعه نشین و کردنشین این کشور مسلط شود. آمریکا، ایران و ترکیه و دیگر قدرتها تلاش دارند به کردها و شیعیان تا سرحد پیروزی کمک نمایند. اگر داعش بتواند شیعیان و کردها را شکست دهد یک یا چند قدرت خارجی ممکن است ضدحملهای را تدارک ببینند. بنابراین اگر داعش جاهطلبیهای خود را محدود کند ممکن است بتواند باقی بماند. با توجه به اصلاحاتی که داعش نسبت به شکستهای گذشتهاش ایجاد کرده این شانس وجود دارد که مرتکب تکرار اشتباه برداشتن لقمههای بزرگتر از دهانش نشود. حتی یک پیشروی محدود هم میتواند این ریسک را ایجاد کند که قدرتهای بیگانه نیروهای امنیتی عراقی یا سوری را برای براندازی داعش تقویت کنند. شانس داعش برای جلب تأیید سنیها در دنیا بسیار کم است. از زمان برچیده شدن خلافت عثمانی در 1924 تلاشهای مکرر برای احیای نظام خلافت بهواسطه اختلافات قومی، قبیله ای، ملی و ایدئولوژی بی نتیجه ماندهاند. محققان مسلمان، روشنفکران و رهبران سیاسی و گروهی از دیگر افراطیون مثل القاعده، البغدادی و نسخه اسلام سلفیگری او را بدعتآمیز خواندهاند. قابل تصور است که احترامی که داعش از طریق پیروزیهای نظامی و صرف بقاء بههمراه عضوگیری از میان مسلمانان غیرسلفی کسب نموده شخصیتهای معروفی را در میان سنیها به خود جلب کرده است؛ اما باتوجه به تفاوتهای قومی و ملی بعید است که این افراد شهرتی فراتر از سوریه و عراق کسب نمایند.
بنابراین هر تاثیری که داعش در آینده برجا خواهد گذاشت به احتمال زیاد محدود به مرزهای عراق و سوریه است جایی که نیروهای نظامیاش مستقر هستند. این گروه با وجود محدودیتهایی که مواجه است، سکوی پرتابی برای تروریسم بینالمللی خواهد بود. قلمرو داعش فرصتهای بسیاری برای سازماندهی فعالیتهای تروریستی و آموزش شهروندان خارجی که بهواسطه گذرنامههای خود امکان ورود آسان به غرب را دارند فراهم میکند. وقتی آمریکا عملیات نظامی و عملیاتهای درجهت ایجاد ثبات را کاهش میدهد، حمایت یا تسهیل حملات تروریستی بهدست داعش الزاماً به نابودی این گروه نمیانجامد.
ترجمه: بنیاد هابیلیان