پس از اینکه تروریستهای داعش خلبان اردنی را زنده آتش زدند، تعدادی از کارشناسان موسسه پژوهشی رند در واکنشی به این اقدام شنیع داعش با حضور در یک جلسه پرسش و پاسخ، این گروه تروریستی را بیتوجه به قوانین اسلامی و خارج از اسلام دانستند.
آنچه در ادامه میآید گزارش تارنمای موسسه رند از این جلسه است.
فیلم ویدیویی که دیروز توسط داعش منتشر شد خلبان اردنی، معاذ الکساسبه را نشان میدهد که زنده در قفس سوزانده میشود. طبق گزارشها الکساسبه توسط شبهنظامیان (داعش) در ماه دسامبر اسیر شد.
این اعدام وحشتناک در کمتر از یک ماه پس از آنکه حمله برخی افراد مرتبط با القاعده در شبهجزیره عربستان به دفاتر روزنامه طنز چارلی هبدو در پاریس افکار بینالمللی را بهخود جلب کرد اتفاق افتاد. بنابراین مرگ الکساسبه میتواند آخرین نمایش «تئاتر» در «رقابتی وحشیانه» میان القاعده و داعش برای رهبری حرکت جهانی جهادیون باشد.
کارشناسان موسسه رند، «برایان مایکل جنکینز» مشاور ارشد ریاست رند، «جونا بلنک» کارشناس ارشد مسائل سیاسی، «هاوارد شاتز»، تحلیلگر ارشد اقتصادی، «اندرو لایپمن» تحلیلگر ارشد مسائل سیاسی، «بنجامین بانی» پژوهشگر موقت و «دالیا داساکی» مدیر موسسه رند در زمینه سیاست عمومی آسیای میانه، کمی بعد از انتشار ویدیوی این جنایت پس از آنکه جزئیات مربوط به صحت آن و بازخورد منطقهای آن مشخص شد در یک جلسه پرسش و پاسخ شرکت کردند.
الکساسبه زنده سوزانده شد و داعش مانند اسرای قبلی سرش را از تنش جدا نکرد. دلیل تغییر در نحوه اعدام چیست؟
جنکینز: در تروریسم جدید هیچ موردی را به خاطر ندارم که در آن تروریستها گروگان خود را عمداً با آتش بکشند. پس از جادوگر سوزانی در قرن هفدهم، هیچ توجیه دینی برای این عمل وجود ندارد. تنها هدف آن ایجاد رعب و وحشت است. این عمل خشم بعضی از مسلمانان را برخواهد انگیخت.
بلنک: شایان ذکر است که در احادیث حداقل در یک مورد سوزاندن افراد منع شده است.
طبق این روایت، محمد(ص) مخصوصاً سوزاندن را بهعنوان نحوه اعدام یا شکنجه منع کرده؛ چرا که شباهت به آتش جهنم دارد. بنابراین آنهایی که این روش را بهکار میبرند خود را در جایگاه خداوند قرار میدهند که بزرگترین جنایت ممکن میباشد. (اتفاقاً این روش مجادله عربستان سعودی با داعش و محکوم کردن سوزاندن الکساسبه است.)
احتمالاً شبهنظامیان(داعش) بهجای رجوع به قرآن و احادیث، به نوشتههای ابنتیمیه استناد میکنند. ابن تیمیه که بیش از پانصد سال پس از مرگ پیامبر کتابت میکرده، سرلوحه بسیاری از تفاسیر جهادی از ارتودوکس اسلامی قرار گرفته است. نوشتههای او بههیچ عنوان جزو متون معتبر اسلامی محسوب نمیشوند.
ابن تیمیه درست زمانی دست به نوشتن برد که مغولها خلافت عباسی را سرنگون کرده بودند و از نظر او گرویدن مغولها به اسلام در آن زمان فقط برای مشروع کردن حکومتشان بود. در چنین فضایی او اصل تکفیر (صدور حکم ارتداد) را اشاعه میداد؛ اصلی که در آن یک مسلمان واقعی میتواند مسلمان دیگری را کافر و غیرمسلمان بنامد.
ابن تیمیه از این روش برای نامشروع خواندن حکام مغول استفاده میکرد و از مسلمانان میخواست علیه آنان به پا خیزند. تکفیریهای امروزی این شگرد را علیه سرانی به کار میبرند که زیاده از حد اعتدال دارند یا شهروندانی که به اسلام بهگونهای که باب دل تکفیریها نیست عمل میکنند.
گفته شده که ابن تیمیه سوزاندن کفار و همچنین دیگر مجازات غیرمعمول را مجاز دانسته است. تفسیر من از این جریان این است که در دفاع از اسلام هر عملی جایز است؛ اما هیچ مدرکی وجود ندارد که ابن تیمیه یا پیروان بیواسطهاش فیالواقع مخالفانشان را به آتش کشیده باشند.
شاتز: چیزی که جونا میگوید در راستای طرز کار داعش میباشد که به این صورت است: یک نکته مبهمی در تاریخ صدر اسلام یا قانونی که هیچکس با آن موافق نیست را پیدا کن وبه پیروانت بگو: «ببینید! ما بیشتر میدانیم. ما خالصتریم.»
لایپمن: نمیدانم چه مدرکی بیش از این نیاز داریم تا تأیید کنیم عملکرد داعش خارج از قوانین اسلام است. به نظر میرسد همه از روحانیون مطرح مسلمان تا اکثر شبهنظامیان القاعده این گروه را تقبیح کردهاند.
بانی: همانطور که اندروز خاطرنشان کرد، توجیه مذهبی برای سوزاندن ممکن است در رده دوم اهمیت قرار داشته باشد؛ اما شایان ذکر است که داعش ظاهراً در کشتن الکساسبه اردنی روشی جهشی را برخلاف اسرای دیگر متحدینش برگزیده است.
این اقدام چه مفهومی برای اردنیها دارد؟ عکسالعمل آنها چه میتواند باشد؟
بانی: اردن خیلی سریع واکنش نشان داد و دو اسیرکه یکی از آنها ساجده الریشاوی، زن بمبگذاری که در یک عملیات انتحاری شکست خورد را امروز قبل از سحر اعدام کرد. از دیروز برخی منابع خبری اعلام کردهاند که اردن شش اسیر را اعدام خواهد کرد؛ لذا اعدامهای بیشتری در پی خواهد بود.
در این جریان محرکهای مهم قومی نقش دارند. الکساسبه از قبیله مهمی در شمال اردن میباشد. اعدامهای مقابلهبهمثل میتواند منجر به تنشهای قومی شود و این بستگی دارد به اینکه اردن میخواهد از شر کدامیک از اسیرها خلاص شود.
احساس من این است که داعش هرگز نمیخواسته با اردن تبادل اسیر نماید. ممکن است ازاین اتفاق عامداً برای بیاعتبار ساختن دولت اردنی و تحریک تنشهای فرقهای استفاده کرده باشد. باوجودیکه زمان دقیق اعدام الکساسبه مشخص نشده بود، برای من آشکار است که مذاکرات میان داعش و اردن هرگز جدی نبوده و هدفشان فقط جلب توجه رسانهها به این اتفاق بوده است.
جنکینز: این اعدام، اردنیها بهخصوص آنهایی که از قبیله الکساسبه که اتفاقاً حامیان قوی شاه اردن هستند را به انتقام وامیدارد؛ اما دیگر اردنیها ایالات متحده و دولت اردن را بهخاطر پیوستن به متحدان ضد داعشی که رهبری آنها با آمریکا است مورد سرزنش قرار میدهند. اگر اردن به واکنش خود ادامه دهد این تفرقهها حساستر میشود. اردن و کل متحدین شکننده هستند.
کای: من با برایان همعقیده هستم. زمانیکه فعالیت داعش شروع شد فشار داخلی افزایش یافت و با اسارت الکساسبه به اوج خود رسید. وقتی خشم و هراس ناشی از این اعدام فروکش نماید بعید است این فشارها کاهش یابد. شکافهای درون جامعه اردنی جدی هستند. منتقدین داخلی مدام میپرسند که چرا شاه عبدالله بیشتر از آنکه نگران خدمترسانی بهتر به مردم کشورش باشد بهفکر همکاری با آمریکا است.
من فکر میکنم این عقیده که این اعدام وحشیانه تصمیمات جدیدی را از سوی طرف اردنی و شرکای منطقهای در حرکت ضد داعش برمیانگیزاند زیاد دوام ندارد. فقط اینکه خشم مردمی علیه داعش با این وحشیگری بیشتر میشود به این معنی نیست که دیگر خشمی علیه آمریکا و دخالتهای نظامیاش در منطقه وجود ندارد.
این برای داعش چه مفهومی دارد؟
لایپمن: برخی مفسرین بر این عقیدهاند که این اشتباه بزرگ داعش است. فکر نمیکنم داعش اهمیتی بدهد. (این شامل افرادی که جذب داعش شدهاند هم میشود.) اکثر کشورهای دنیا از داعش بیزار هستند. فکر نمیکنم اعدام الکساسبه این نسبت را تغییر دهد.
در حال حاضر جذابیت و محبوبیت داعش میان مردم به حداقل ممکن رسیده است. این امر در نهایت منجر به از همپاشی آن بهعنوان «خلافت» میشود و به تقویت مخالفانش میانجامد. اما همانطور که جونا پیشنهاد کرد، داعش همچنان به جذب میلیونها انسان بهسوی خود ادامه میدهد – نه بهخاطر مسایل دینی بلکه به دلایل مهمتری همچون سنی بودن، ضدغرب، ضدشیعه و ضدسامی بودن.
جنکینز: آیا این اعدام نتیجه محاسبات استراتژیک یا خطای در محاسبه از سوی داعش بوده؟ آیا این سند جنون جمعی حاصل از ذوق داعش از وحشیگری و بهکارگیری کسانی است که نه بهدلیل عطش مذهبی یا ایدیولوژیکی بلکه بهخاطر خشونت بیحد و مرزش جذب این گروه شدهاند؟ داعش این اعدام را عمداً به هولناکترین وجهی اجرا کرد و عمداً آن را در معرض عموم قرار داد. این وحشیگری حساب شده چه اهدافی را برآورده میکند؟ من با اندرو موافقم: بی شک این فاجعه نفرت بسیاری را درجامعه اسلامی برمیانگیزاند اما برای داعش اصلا مهم نیست.
داعش وحشیگری خود را در معرض عموم قرار داده تا مصممترین و راغبترین افراد به خشونت را بهسوی خود جذب نماید. اکنون این اعضا شامل بخش عظیمی از کل جنگجویانی هستند که برای تغییر ساختار سازمان کافی خواهند بود. وحشی سازی با خودانتخابی داوطلبان و جنگ مداوم به ساخت یک زیرساختار فرهنگی منجر میشود که با هر قانون ضدخشونتی مخالفت کرده و بزرگترین اعمال خشونتآمیز را مجاز و حتی به آن فرمان میدهد.
بلنک: برایان به موضوع جالبی اشاره کرد: شاید داعش عمداً به قوانین اسلامی بیتوجهی میکند؛ چراکه دقیقا با این روش میتواند قاتلان خشنی مانند مأمور اجرای اعدامی که انگلیسی است و در چندین صحنه از ویدیوهای سر بریدن نقش دارد را جذب نماید. برای اعضایی مانند این فرد انگلیسی موضوعات مربوط به دین عملاً مفهومی ندارند.
ترجمه: بنیاد هابیلیان