داعش و انحراف از آموزه‌های اصیل دینی

هدف از توصیه به ایمان و عمل صالح، تربیت یافتن انسان صالح است، به عبارت دیگر، هدف ازایمان به خداوند و انجام کارهای نیک آن است که انسان های صالح پدید آیند و از آنجا که جامعه متشکل از انسان هاست، درنهایت جامعه ای صالح تشکیل شود اما سوال اصلی ان است که چرا امروزدر میان داعش گروهی که خاستگاه ایدئولوژی خود را اسلام معرفی می کند.

داعش و انحراف از آموزه های اصیل دینی

ظهور و بروز گروه افراطی داعش درسال های اخیر، فضای سیاسی سنگینی را درجوامع اسلامی به وجود آورد به گونه ای که در پس این فضا، پندارهای انحرافی ایدئولوژیک آنان کمتردرمعرض بررسی قرارگرفته است.داعش، دشمنان نزدیک خودرا ازمیان مسلمانان برگزید و درکنار مرزهای اسرائیل که دشمن دیرین مسلمانان است، به مسلمان کشی روی آورد.و تمام این اقدامات را درسایه قرائت نا صحیحی از ایدئولوژی اسلامی انجام داد.

همه ادیان بر ایمان و عمل صالح درکنار هم تاکید کرده اند، درقرآن کریم، نیز ترکیب ایمان و عمل صالح برای 70 مربته در کنار هم ذکر شده است. دراغلب این آیات به مومنانی که عمل صالح انجام می دهند وعده‌های نیک داده شده است.(1) ریشه واژه ایمان و مشتقات آن 723 مرتبه و مشتقات واژه عمل نیز 313 مرتبه در قرآن ذکر شده است.این نشان می دهد که دین اسلام بر مؤمن بودن و عمل صالح بسیار تاکید دارد.

روشن است که منظور از ایمان، صِرف معرفت نیست، چرا که معرفت هم با ایمان می سازد، هم با بی ایمانی و اساسا ملازمه ای بین معرفت داشتن وباورداشتن وجود ندارد. اما درمقابل، باید گفت که برای داشتن ایمان وجود نوعی و مرتبه ای از معرفت ضروری است، زیرا ایمان به چیزی که بدان معرفتی نداریم معقول نیست. تصدیق بدون معرفت معنایی ندارد. همچنین ایمان مسبوق به اراده و اختیار انسان است و تا انتخابگری در کار نباشد ایمان شکل نمی گیرد ومعنا نمی یابد. بنابراین مومن کسی است که آگاهانه حقیقتی را که شناخته و پسندیده برمی گزیند و بدان باورمند وملتزم می شود.در نتیجه می توان گفت ایمان ترکیبی است از معرفت والتزام قبلی و مکمل آن و گواه جدی و صادقانه بودن آن پایبندی عملی است، هرچند که بنا به تعالیم اسلامی ما باید به همان اظهار زبانی بسنده کنیم و حق نداریم درون افراد را بکاویم تا بفهمیم که ایمان آنها واقعی است یا خیر، اما ثواب و مراتب بهشت و رضوان الهی که ازبهشت والاتر است در گرو ترکیبی از ایمان و عمل صالح است.(2)

هدف از توصیه به ایمان و عمل صالح، تربیت یافتن انسان صالح است، به عبارت دیگر، هدف از ایمان به خداوند و انجام کارهای نیک آن است که انسان های صالح پدید آیند و از آنجا که جامعه متشکل از انسان‌هاست، درنهایت جامعه ای صالح تشکیل شود اما سوال اصلی ان است که چرا امروز در میان داعش گروهی که خاستگاه ایدئولوژی خود را اسلام معرفی می کند، این همه انحراف از آموزه های اصیل اسلامی وجود دارد.

در پاسخ به این سوال می توان بر سه علت مهم تاکید کرد:

الف)توجه وافر به ظاهر دین و غفلت از باطن آن

در منطق قرآن کریم غفلت ازباطن دین(3) به عنوان علت عدم توجه و پایبندی به دین و در نتیجه عدم ارتکاب اعمال صالح ذکر شده است. انسان ازدنیا از همه چیز غفلت می کند جز خودش که همواره نسبت به خودش دایم الذکر است و به هر میزان که از یاد خود بکاهد و دوام ذکر را متوجه خداوند سازد رفتارهای صالح از او سر خواهد زد.ازسوی دیگر انسان ها به جای شدن و بودن ترجیح می دهند که داشته باشند و متاسفانه توجه به داشتن، انسان ها را از طی مسیر منتهی به بودن بازداشته است.(4)

فضیلت انسانی به جای آنکه دردرون قلب انسان ها جای بگیرند بر زبان ها می نشینند و با آنکه شیوه ها و ابزارهای تبلیغی بسیار متنوع و گسترده ترشده است، اما آثار عملی مثبت درافراد و جوامع، کمتر بروز یافته است. بنابراین انسان باید از طریق انجام شعائر و مناسک به عمق معنوی، اخلاقی وانسانی ظواهر و مظاهردینی راه یابد.

ب)دوری انسان از هویت حقیقی خود(جهالت مدرن)

به نظر می رسد بشر امروز در یک نوع جهل نوینی به سر می برند: جهل مدرن! منظورم از جهل، جهل در برابر علم نیست. بلکه جهل در برابرعقل است.درست است که علم توانسته انسان ها را به زندگی راحت تری سوق دهد و سرعت را به زندگی انسان هدیه کند اما تکنولوژی در عین حال، او را ازخودش دور کرده است و رفته رفته کیان خانواده را نیز به گسستگی سوق خواهد داد. گاه در یک خانواده و در زیر یک سقف، انسان‌‌ها بسیار ازهم دور هستند و زبان مشترک ندارند.و به همین دلیل دوری از خود شکل می گیرد و انسان رفته رفته ازخود دورشده و در هویت خود شک می کند.

بگذارید داستانی ازداستایوسکی نویسنده مشهور روس نقل کنم.داستایوسکی در جایی می گوید که یک رزو کارمند یک اداره ای بسیار علاقه مند بود از خیابانی مخصوص اشراف عبور کند و لذت عبور از این خیابان را بچشد. اما فقیر بود.کوشید تا از آشنایانش قرض گرفت و لباس نو و کلاه سیلندری خرید و درشکه ای اجاره کرد و با تبختر بر این درشکه تکیه زد تا لذت عبور از خیابان اشراف را بچشد درهمان ابتدای خیابان رئیسش را دید، می دانست که رئیس به فقر او آگاه است وحتما برایش بسیار جای تعجب خواهد بود که او را در این خیابان ببیند به همین دلیل از جای خود برخاست و کلاه خود را به نشانه احترام ازسربرداشت و رو به رئیس گفت:« قربان! من، من نیستم» و نفی هویت کرد.

به نظر من بشر امروز در همین نوع جهل به سر می برد، جهلی که منجر به نفی هویت او می شود. از همین رو در فرهنگ اسلامی تاکید شده که هرکس خود را شناخت قطعا خداوند را نیز خواهد شناخت(5)، زیرا وقتی انسان خود را بشناسد باورکند که وجود هبه ای الهی به اوست وسخت به وجود نیازمند است و تنها خداوند می تواند وجود را به او ببخشد، به سوی خداوند روی می آورد.

ج)بت پرستی نوین

گرچه دوران بت پرستی گذشته و بیشتر انسان ها به خداپرستی روی آورده اند، اما باید به این نکته توجه کرد که در دوران جاهلیت هرکسی یک بت را می پرستید اما امروزه انسان ها بت های مختلفی را می‌پرستند، بی آنکه ظاهر مخصوصی داشته باشد و نام بت را بر خود گرفته باشد! اگر در گذشته، کسانی از خدایان ساختگی از سنگ و چوب را پرستش می کردند، اما اکنون از سنگ و چوب، برای خود خدا نمی‌سازند. بلکه خدایان موهوم ساخته خود را می پرستند.

به همین دلیل می توان گفت دوران چند خدایی نوین پدید آمده که راه انسان را از توحید و یکتاپرستی منحرف کرده و خدایانی را که خودی برای خود ساخته اند، پرستش می کنند.(6) و برخی از انسان ها حتی تمایلات نفسانی خود را به عنوان خدا تلقی کرده و از آن تبعیت می کنند. این تبعیت تا جایی پیش رفته که حتی از میان بردن همنوع را نیز به پای عمل به تکلیف دینی می نویسند. قاتل و مقتول هر دو نام خدا را بر زبان جاری می کنند.

این نشان می دهد که باور به خدایان به جای خدای واحد پدید آمده است و همین امرجوامع را به سمتی سوق می دهد که این شکاف بیشتر شود و اگر امروزبرای چنین کج اندیشی هایی چاره اندیشی نشود؛ درآینده فجایع بیشتری رخ خواهد داد زیرا انسانی که از خود دور شده  گرفتار جهل مدرن است، به یقین با سرعت بیشتری با تکیه برتکنولوژی های پیشرفته به سمت ارتکاب اعمال غیر صالح پیش خواهد رفت. داعش و گروه های تکفیری نه اینکه صاحب پندارهای جدید و قرائت های جدید ازدین هستند، بلکه این کج اندیشی ها از ابتدای اسلام وجود داشته است فقط اینان زنگی مستی هستند که تیغ دردست دارند.

1-الَّذِینَ کَفَرُوا لَهُمْ عَذَابٌ شَدِیدٌ وَالَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَهُم مَّغْفِرَةٌ وَأَجْرٌ کَبِیرٌ (سوره فاطرآیه 7)

2-مَن کانَ یُریدُ العِزَّةَ فَلِلَّهِ العِزَّةُ جَمیعًا ۚ إِلَیهِ یَصعَدُ الکَلِمُ الطَّیِّبُ وَالعَمَلُ الصّالِحُ یَرفَعُهُ( سوره فاطره آیه 10)

3-یَعْلَمُونَ ظَاهِرًا مِّنَ الْحَیَاةِ الدُّنْیَا وَهُمْ عَنِ الْآخِرَةِ هُمْ غَافِلُونَ)سوره روم آیه 7)

4-اریک فروم رواشناس آلمانی کتابی دارد با عنوان to have or to be که به این موضوع به تفصیل پرداخته است.

5- حدیث شریف« من عرف نفسه فقد عرف ربه» هم از پیامبر اکرم(ص) نقل شده و هم از حضرت علی(ع) یکی از مصاد آن موسوعهّ اطراف الحدیث النبوی الشریف،ج 8، ص 359

6- وَاتَّخَذُوا مِن دُونِهِ آلِهَةً لَّا یَخْلُقُونَ شَیْئًا وَهُمْ یُخْلَقُونَ( سوره فرقان آیه 3)

أَفَرَأَیْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلَهَهُ هَوَاهُ

از: دکتر ابوذر ابراهیمی ترکمان، استاد دانشگاه

منبع:ماهنامه خبری، تحلیلی مثلث، شماره سیصد و پنج، 4اردیبهشت1395