تروريسم ، تشخيص و درمان

موضوع تروريسم از دغدغه مهم و اساسی روزگار ما است . تروريسم امروزه هم بر عليه ما به کار گرفته میشودو هم کسانی با بدفهمی آموزه های اسلام بدان روی آورده اند . تروريسم عامل تهديد امنيت و ثبات کشورهای ما و عامل اخلال در اصول اخلاقی و دينی به ويژه احکام شريعت نورانی اسلام و اهانت به ميراث انسانی امت اسلامی و همچنين نقض معاهدات وپيمانهای بين المللی است .

اين پژوهش در پنج فصل سامان يافته است :

1- جايگاه امنيت در اسلام ، انواع و مجازات های جرائم امنيتی ، جنگ در اسلام و شرايط و اسباب آن ، تندروی و غلو ، اعتدال و ميانه روی و خشونت

2- تروريسم : معنای لغوی و مقصود از آن در قران و سنت ؛ مفهوم تروريسم و تاريخ آن در عصر جديد ، تعاريف تروريستی ، فرق ميان تروريسم و مقاومت و ...

3- عوامل گسترش خشونت و تروريسم ؛ عوامل فکری ، اجتماعی ، اقتصادی ، روانی و تربيتی ، زيان های مسلمانان از ناحيه تروريسم و ...

4- بيان تلاش های مجمع جهانی فقه و اسلامی در جده در تبيين مواضع اسلام نسبت به تروريسم و خشونت .

5- بيان برنامه های مبارزه با تروريسم که عبارتند از تصويب و اجرای مجازات شرعی ، گفتگو و هشدار ، تقويت نقش نهادهای قضائی و امنيتی و نظارت مالی و ، تقويت نقش نهادهای قضايی و امنيتی و نظارت مالی ، تقويت نقش نهادهای دينی و آموزشی و ...

فصل اول : مباحث مقدماتی در بيان جايگاه امنيت در اسلام و جرائم امنيتی و مجازات های آن

امنيت ،نعمتی خدادادی است که لازمه استقرار و آرامش زندگی انسان هاست و در آيات فروانی از قران کريم بدان اشارت رفته است . در شريعت اسلام همانند هر نظام حقوقی ديگر برای برهم زنندگان امنيت، مجازات حدود ، مجازات قصاص و ديه و مجازات تعزير تقسيم می شود . فقهای اسلام جرائم تروريستی را به طور کامل در بحث حرابه ( محاربه ) و بغی توضيح داده اند . محاربه به معنای راهزنی است و بغی به معنای تجاوز و ستم و فساد جويی .

ارزش و شرايط جنگ در اسلام : اسلام اصل روابط بشری را بر صلح و همکاری نهاده است و جنگ حالتی استثنايی است و قصد مسلمانان از جهاد ، برتری جويی بر ديگران و به دست گرفتن سرنوشت ملت های ديگر نيست بلکه هدفشان تبليغ دعوت الهی و اعتلای کلمه الله است . جنگ در اسلام برای اسباب مشخصی مجاز است که عبارتند از :

الف . دفاع از نفس ( دين ، کشور ، مال ، جان و کرامت )

ب . جلو گيری از فتنه گری دينی و تحقيق اصل آزادی عقيده .

ج . ياری مظلومان و مستضعفان هر چند غير مسلمان باشند .

جنگ فقط با جنگجويان دشمن است و ديگران از امنيت برخوردارند و نقض پيمان ها حتی در حالت جنگی جايز نيست و در جريان جنگ، حقوق اهل ذمه و پناهجويان مراعات می شود و فرستادگان و نمايندگان و شهروندان کشوری که با کشور اسلامی درگير جنگ است ، از امنيت کامل برخوردار است .

تندروی و غلو ؛ اعتدال و ميانه روی :

تندروی به معنای خروج از حالت ميانه روی است و معنای امروزی آن اعتقاد فرد يا گروهی به مالکيت انحصاری حقيقت و حق است و باطل دانستن ديگران . غلو به معنای تجاوز از حد مشروع در اعتقاد و يا رفتار است . غلو اعتقادی رادر فرقه هايی مانند خوارج و متعز مشاهده می کنيم که از راه راست خارج شدند . در مقابل اين دو صفت ، اعتدال و ميانه روی است که از صفات اساسی و آشکار دين اسلام است . قران ، اسلام را امت ميانه و معتدل می داند که از افراط و تفريط و غلو و تندروی پرهيز می کند .

فصل دوم : تعريف تروريسم

معنای لغوی « ارهاب » در عربی ، ترساندن و دهشت افکنی است و مقصود از ارهاب در قران کريم و به طور مشخص آيه 60 سوره انفال ( واعدوا لهم ما استطعتم من قوه و من رباط الخيل ترهبون به عدوالله و عدوکم ) به معنای فراهم آوردن ساز و برگ و توان نظامی جهت ترساندن از حمله و هجوم است .

مفهوم تروريسم در دوران جدید:واژه(ارهاب)در زبان عربی تنها در دوره اخیر در معنای تروریسم به کار رفته است و پيشتر از اين بدين معنا به کار نمی رفته است اصطلاح تروريسم terrorism اولين بار در سال 1759 ميلادی به معنای دهشت افکنی و در وصف روش هايی که گروه سياسی فرانسوی جاکو بين کلوب gacobin club پس از انقلاب در پيش گرفتند و مخالفان خود را دستگير می کردند به کار رفت . در دهه چهل قرن بيستم اصطلاح جنگ با تروريسم terroeism war on) ) برای اولين بار از سوی نيروهای قيمومت بريتانيا که فلسطين راتحت الحمايه داشتند در جريان مقابله با دو سازمان ارگون و شتيرن که سلسله حملاتی را عليه مردم غير نظامی فلسطين به راه انداخته بودند به کار رفت . اما رواج گسترده اين اصطلاح به اواخر دهه هفتاد بر می گردد. تا کنون ده ها تعريف از مفهوم تروريسم از سوی لغت نامه ها و سازمان ها و کشورها ارائه شده است که در همه ی آنها به گونه ای عنصر تهديد و اجبار و دهشت افکنی و تحميل گنجانده شده است . برخی از اين تعريف ها تنها به تروريسمی که از ناحيه فرد يا مجموعه ای از افراد در درون سرزمين بيگانه اعمال می شود معطوف است . برخی تعريف ها نيز ميان تروريسم و اسباب منجر به تروريسم ربط ايجاد می کنند که تعريف کشورهای عرب و گروه ها ی اسلامی از اين دسته تعريف ها است . در اين تعريف ها سعی شده است مبارزه مسلحانه با دشمن اشغالگر به هدف آزادی و تعيين سر نوشت از تحت شمول تروريسم خارج شود . در حالی که در تعريف کشور های غربی نسبت به خارج کردن تمام اقدامات جنبش های آزادی بخش ملی از تعريف تروريسم رعايت تحفظ شده و ايالات متحده تاکيد کرده که شرافتمندانه بودن انگيزه ها و اهداف، به کار تروريستی – به ويژه اگر متوجه بی گناهان باشد – مشروعيت نمی بخشد . بنابراين بر سر تعريف تروريسم توافق وجود ندارد .

تفاوت جهاد و تروريسم

اسلام ، جهاد را به عنوان دفاع از دين ، سرزمين و مقدسات واجب کرده است . اما تروريسم و خشونتی که برخی جماعت های منتسب به اسلام در پيش گرفته اند ، فاقد نگرشی روشن به اهداف و ابزارها و و ضوابط شرعی است و غالبا از سوی جوانان متعصب و پرشور اعمال می شود که نه به فقه شرع مسلح اند و نه از فقه (فهم) واقعيت بهره ای برده اند .

تحليل جرائم تروريستی

شکل ها، روش های مختلفی در عمليات های تروريستی به کار می رود که ده ها مورد از آن را می توان برشمرد . از آن جمله است : کشتن و ترور افراد و شخصيت های بی گناه ، انفجار انتحاری ، تعدی به ديپلمات ها و شهروندان و بيگانگان ، گروگان گيری و تهديد به قتل آنان ، هواپيما ربايی و ... مهم ترين نشانه های اقدامات تروريستی عبارتند از : سری بودن برنامه ريزی و اجرا ، تجاوز به شهروندان بي دفاع ، ايجاد موج ويران گر ترس و رعب ، اعنقاد به توجيه داشتن اين اقدامات و ريشه داشتن در ايدئولوژی با اهداف و برنامه ها و مناطق کاری معين .

مهم ترين خصوصيات گروههای تروريستي

بسته بودن ، ديکتاتور بودن رهبر و بهره مندی از سلاح های پيشرفته از مهم ترين اين خصوصيات است . اساس تروريسم، ساخته و محصول کشور معين يا دين و جنسيت مشخص نيست و فقر هم تنها انگيزه تروريسم نيست ، چرا که پديده تروريسم در امريکا و ژاپن که از پيشرفته ترين اقتصادهای جهان هستند ، وجود دارد . تروريسم در بسياری از نقاط جهان جريان دارد : ارتش سرخ ژاپن ، جنبش باسک ، ببرهای تاميل ، ببرهای سياه در امريکا و ده ها گروه تروريستي ديگر و اينها هيچ ارتباطي با اسلام ندارند و از اين رو نسبت دادن تروريست های مسلمان به خود اسلام ، صرفا خدعه و نيرنگ است .

تروريسم دولتي

گذشته از تروريسمي که از سوی افراد و گروهها و سازمان ها مانند گروه های تندروی

يهودی ، گروههای مسيحي راستگرای صهيونيست و گروههای مخفي شده پشت نام اسلام به راه مي افتد و گاه منشا تروريسم، دولت هايي هستند که غير مفسدان را مي ترسانند و مي آزارند و يا در مجازات افراد از حد مي گذرند و يا امنيت ملت ديگری را برهم مي زنند . نمومنه کامل اين دولت ها اسراييل است .

تعريف پيشنهادی تروريسم

تروريسم ، اعمال ستم يا ارتکاب جرائم و يا تلاش برای آن و يا تهديد به ارتکاب جرائم به هدف تحقق مقاصد سياسي است .

اسباب تحريم تروريسم

اسلام مردم را به همکاری و برادری و تسامح دعوت مي کند و از خشونت و دهشت افکني نهي مي کند و قرآن کريم و پيامبر اسلام (ص) مسلمانان را از در پيش گرفتن روش اجبار و اکراه و هر شکل از اشکال دهشت افکني - چه فکری و چه فيزيکي - بازداشته اند .

مجازات تروريسم

هيات علمای طراز اول در عربستان سعودی اعلام داشته اند که هر کس به يکي از کارهای خرابکاری و فسادبرانگيزی عليه امنيت و تعدی به افراد و اموال خصوصي و عمومي مانند انفجار مساکن ، مساجد ، مدارس ، بيمارستان ها ، پل ها ، انبار مهمات ، آبها ، منابع عمومي بيت المال مانند لوله های نفت و انفجار و يا ربودن هواپيما و مانند اينها دست بزند به استناد آيه حرابه ، مجازاتش اعدام است .

فصل سوم : عوامل گسترش خشونت و تروريسم

کارشناسان معتقدند که نمي توان پديده تروريسم را به عاملي واحد نسبت داد. مجموعه ای از عوامل داخلي و خارجي و انگيزه های اقتصادی ، سياسي ، اجتماعي ، ديني ، تبليغاتي ، روان و ... در اين قضيه دخالت دارند .

عوامل تغذيه کننده خشونت و تروريسم جماعت های اسلام گرا

مهمترين اين عوامل عبارتند از :

1-ارزيابي نادقيق از وضع دولت ها و اين که دولتهای ( حاکم بر جهان اسلام ) اسلامي اند يا خير ؟ و کار در نهادهای دولتي جايز است يا خير ؟ آنان فتوا صادر مي کنند که اين دولتها اسلامي نيستند و حاکمان غير مسلمانند و بنابراين خروج بر آنان و تغيير نظام واجب است .

2-نگاه فقهي اين جماعات به امر به معروف و نهي از منکر ؛ که تغيير منکر را حق افراد مي داند و در اين مسیر قتل رجال سياسي را جايز مي داند .

3-اطاعت کور سازماني از رهبران جماعت ؛ چنان که خروج برخي اعضا از جماعت را مصداق شرعي خروج از جماعة المسلمين مي دانند و فرد بريده از سازمان را مي کشند .

4-قصور فهم برخي مسائل تغذيه کننده خشونت ؛ مانند اصل عدم قبول ديگران که مبتني بر اصل دارا بودن حقيقت مطلق است و زماني که ادعا مي کنند تمام حق و حقيقت نزد آنان است ، همه ديگران را خوارج و مردود مي دانند .

جماعت های خشونت گرا و تروريست اسلام گرا، مفهوم جديدی از جهاد ارائه مي کنند که عليه افراد و حکومت های مسلمان هم به کار مي رود . آنان به کفر جوامع مسلمان از افراد گرفته تا حکومت ها ، معتقدند و همکاری با حکومت ها را جايز نمي دانند و نماز خواندن در مساجد را هم به دليل آنکه امامان و موذنان از دولت حقوق مي گيرند ، جايز نمي دانند و جنگي همه جانبه و بدون اعلام و بدون پرچم و بدون تعيين گروههايي که آماج حملاتشان است ، آغاز کرده اند ، زيرا معتقد به جواز قتل بي گناهاني هستند که کفار پشت سرشان سنگر گرفته اند . کاستي و ناراستي نگرش و رفتار اين جماعت ها ناشي از درک فقهي نادرست از جهاد و جايگاه غير مسلمانان و نوع رابطه با اهل ذمه و درک نادرست از تغيير منکر از راه قدرت و مساله خروج بر حاکم است . آنان بيشتر بر آيات متشابه و جزئيات و ظواهر تکيه مي کنند و به محکمات و کليات و مقاصد توجه چنداني نشان نمي دهند و ادله را در غير جايگاه و چارچوب مناسبش به کار مي گيرند و در تحريم ، زياده روی مي کنند .

زيان های جماعت های تروريست اسلام گرا بر مسلمانان

1-توجيه اقدامات تروريستي عليه مسلمانان و بهانه دادن به دست اسراييل و ديگر کشورها اشغالگر

2-بدنام کردن چهره اسلام

3-ايجاد مشکل برای موسسات خيريه و مدارس ديني که متهم به تغذيه مالي و فکری و ديني اين جماعت ها هستند .

فصل چهارم : بيان تلاش های مجتمع جهانی فقه اسلام در جده در تبيين موضع اسلام نسبت به خشونت و تروريسم

اين مجمع اهتمامی عميق به شکل خشونت و تروريسم داشته و همايش ها و سخنراني ها و بيانيه های متعددی در جهت حل آن سامان داده است . جلسه چهاردهم اين مجمع در قطر در سال 2003 موضوع « حق انساني و خشونت بين المللي » را از اولويت های خود قرار داد و برخي اعضا مانند دکتر محمدالد سوقي ، دکتر جعفر عبدالسلام ، شيخ محمد علي تسخيری و دکتر عبدالعزيز الخياط مقالات خود را ارائه کرده اند . بيانيه های متعددی از جمله در محکوميت انفجارات شرم الشيخ (2005) هتک حرمت به قبر امام علي (ع) امام هادی (ع) و امام حسن عسگری (2006) و انفجارهای کراچي صادر کرده است . سخنراني های علمي متعددی هم از سوی اين مجمع برگزار شده که به برخي از آنها اشاره مي شود :

1-روابط بين المللي ميان روش اسلام و روش تمدن معاصر از سوی شيخ صالح عبدالرحيم الحصين ، رئيس کل امور مسجدالحرام ، مسجدالنبي در سال 2005 .

2-تروريسم ، تشخيص و درمان ، از سوی شيخ عبدالله بن بيه وزير دادگستری سابق موريتاني در سال 2005 .

3-تروريسم از ديدگاه اسلام ، تجاوز به بشريت ، از سوی ديگر مطيع الله بن دخيل الله الصر هيدالحربي ، مشاور امير منطقه مکه مکرمه .

فصل پنجم : بيان برنامه های پيشنهادی مبارزه با تروريسم

برای مبارزه با تروريسم بايد گام هايي برداشته شود که به مهم ترين آنها اشاره مي شود :

1-تصويب و اجرای مجازات شرعي اقدامات تروريستي که در خقيقت محاربه با خدا و رسول خدا و مردم است .

2-بهره گيری از شيوه گفت و گو و هشدار دادن ؛ زيرا اسلام منادی گفت و گو و جدال نيکو – نه فقط ميان مسلمانان بلکه با غير مسلمانان - است .

3-تقويت نقش نهادهای قضايي و امنيتي و نظارت مالي ؛ زيرا وضع قانون به تنهايي در مبارزه با تروريسم کافي نيست ، بلکه بايد سرچشمه تغذيه مالي تروريسم را خشکاند و قدرت عضوگيری جديد و بسيج منابع گروههای تروريستي را تضعيف کرد و راه را برای توبه و بازگشت فريب خوردگان باز گذاشت .

4-تقويت نقش نهادهای ديني و آموزشي و استفاده از ظرفيت موجود در اين نهادها در جهت مبارزه با تروريسم .