اينترنت عامل اصلي موفقيت سازمان القاعده در حملات يازده سپتامبر بهشمار مي رود؛ چراکه اين سازمان در طرحريزي حمله «منهتن»، بهطورعمده و اساسي بر اينترنت تکيه کرده بود. «جماعت اسلامي»، از نخستين حرکتها و جنبشهاي اسلامي بود که اينترنت را به خدمت گرفت و در ميانههاي دهه 90، سايتها و شبکههاي اينترنتي را در فضاي اينترنت طراحي کرد؛ اما گسترش واقعي حرکت هاي جهادي در اين فضا با جنگ آمريکا عليه تروريسم آغاز شده است و درحالحاضر ميتوان از دهها سايت که به شکل هاي مختلف با مقوله جهاد مرتبط است، بازديد کرد.
در اين ميان برخي سايتها بهطورمشخص به سازمان هايي مثل القاعده وابستهاند و برخي سايتها که با فعاليتهاي پنهاني خود متمايز ميشوند، بهطور غيرمستقيم براي حرکتهاي جهادي مختلف تبليغ ميکنند.
دنياي مجازي تروريسم
اول: کساني که در حوزههاي به اصطلاح جهادي در فضاي اينترنت حضور دارند
- رهبران: تلاش ميکنند نوعي تأثيرگذاري عقيدتي را اعمال کنند و از طريق برنامه هاي صوتي يا تصويري که در فضاي اينترنت قرار مي گيرد با پايگاه هاي مردمي ارتباط برقرار کنند، مانند القاعده؛
- شيوخ سلفيه جهادي: از طريق صدور فتاوي و انتشار محتواي ديني مثل فقه جهاد در اينترنت، مشروعيت جهاد مدنظر خود را توجيه ميکنند؛
- گروههاي مسلح: در زمينه انتشار پيام ها و اطلاعات مربوط به گروه، فعاليت ميکنند تا از طريق اينترنت آنها را به گوش جهانيان برسانند؛
- پايگاه مردمي تندرو: بيشترين جمعيت را در ميان عناصر و عوامل مختلف به خود اختصاص داده و از طرفداران فعال و غير فعال جهاد تشکيل ميشود. اين اشخاص براي بهروزرساني اطلاعات خود درباره مسائل جهاد، از بسياري از سايتها و شبکههاي اجتماعي بازديد و آنها را بررسي ميکنند؛
- زن: اينترنت فضاي زيادي را به زن اختصاص ميدهد تا از بازيگران افراطگرايي باشد؛ چرا که در نظر اهل جهاد، تصوير سنتي زن فعاليت او را کاهش ميدهد اما دنياي مجازي به زن فرصت حضور فعال را ميدهد و در اين صورت، نقشش به تربيت فرزندان محدود نميشود بلکه خود زن به طور مستقيم ايفاي نقش ميکند.
دوم: طرحها و برنامههاي وسيع سايتهاي جهادي
تمرکز اصلي اين سايتها بر آيات قرآني است؛ بهخصوص آياتي که مشوق جهاد است و پاداش مجاهد را در قيامت نشان ميدهد. اين سايتها با يک بيان عاطفي و موثر، جهان را به دو سنگر تقسيم ميکند: سنگر مومنين. اين سنگر، مومنين را با نژادها و مليتهاي مختلف زير يک پرچم براي مبارزه با سنگر ديگر، دشمنان خدا و پيامبر، متحد ميکند. در اين مبارزه، اين سايتها انواع روشهاي سمعي و بصري را براي تأثير بر روان انسان بهکار ميگيرد تا عواطف انسان را برانگيزد و براي جهاد در راه خدا آماده کند. به طور مثال از سرودههاي ديني که به پيروزي و نصرت وعده ميدهد و انسان را براي يک درگيري بزرگ تحريک ميکند و از کليپهايي که عمليات آنها را به نمايش ميگذارد، استفاده ميکنند. همچنين اين سايتها مهمترين مسايل خبرگزاريهاي عربي و بينالمللي را پيرامون جهاد و تروريسم عرضه ميکنند و پاسخ کاربران سايتها به اين نوع خبرگزاريها را هم نشان ميدهند. (مثلاً؛ تلاش براي کاهش تأثير جريانهاي اسلامي معتدل و يا باطل کردن بازتابهاي فکري رهبران پيشين در جريانهاي تندرو)
سوم: انواع سايتهاي جهادي در اينترنت
- سايتهاي رسمي:
نمونه آن، سايتهاي سازمانهاي جهادي و سايتهاي رهبران سلفي جهادي در اينترنت است. اين سايتها از طريق ارائه کتابها و مقالات به انتشار انديشههاي صاحب سايت ميپردازند (چه شخص باشد و چه سازمان) همچنين عکسها و کليپهاي عمليات مختلف جهادي را با کيفيت زياد عرضه ميکنند. از ديگر مسايلي که در اين سايتها مشاهده ميشود: تاريخ گروه، علت تأسيس و مهمترين عمليات آن است. اين سايتها ثابت نيستند و بهسختي رديابي ميشوند از جمله: «جماعت سلفي براي تبليغ و مبارزه» است. (قبل از پيوستن اين گروه به سازمان القاعده و تغيير نامش به «القاعده در سرزمين مغرب اسلامي» در سال 2006). اين سايت شامل اقدامات سازمان القاعده است.
سايت «منبر التوحيد و الجهاد» متعلق به «ابومحمد المقدسي» که از سايتهاي مهم رهبران سلفيه جهادي است. همچنين اين سايت کتابخانهاي مملو از کتابهاي افرادي همچون «ابن تيميه» تا نامههاي «ايمن الظواهري» را درباره جهاد دارد.
- فرومها(انجمن هاي گفتگو) و وبلاگهاي شخصي:
پديدهاي جديد بهشمار ميرود که کاربرد اصلياش انتشار محتواي جهادي است. شامل موضوعات عمومي مثل سياست، اقتصاد و خانواده از ديدگاه جهاديها ميشود. از مهمترين اين فرومها در حال حاضر «الحسبه» و «البراق» است.
- سايتهاي توزيع:
شامل سايتهاي مختلفي است که هدف واحدي دارند و آن حفظ زيرساختهاي جهادي در شبکه است. اين سايتها يک راهنماي هميشه در حال بهروزرساني از لينکهاي صوتي و تصويري را فراهم ميکنند. نمونه اين سايتها «دليل مشاور» و «القاعدون» است که توسط گروهي از هواداران تروريستها تأسيس شده و منشورات سازمان القاعده را در اينترنت باز نشر ميدهند.
چهارم: اهداف اصلي سايتهاي جهادي
- تبليغات براي جهاد:
شبکه اينترنت به يک کتابخانه مجازي براي محتواي جهادي تبديل شده است که امکان دستيابي به محتواي سياسي، فکري، فتواهاي جهادي و چندرسانهايها را از نگاه جهاديها فراهم ميکند. اين موضوع در نامه «احمد الواثق بالله» معاون امير جبهه جهاني تبليغات اسلامي که در سال 2003 منتشر شد و در آن اينترنت را بهعنوان دانشگاه علوم جهادي القاعده معرفي کرده بود، ديده ميشود.
- ارتباط و ايجاد جامعه سايبري:
انتشار انديشه جهادي بر ايجاد يک پايگاه عمومي براي جهاديها، از طريق ابزارهاي ارتباطي و راهاندازي کانالهاي ارتباطي در اينترنت تکيه دارد. برخي از آنها انحصارا در دسترس جهاديها و برخي ديگر براي دسترسي عمومي است. همچنين تعدادي از آنها ارتباطي يکسويه دارند؛ مانند نامههاي رهبران القاعده به اعضا و تعدادي تعاملي است؛ مانند پاسخ به سؤالات يا صدور فتاوا.
- آموزش:
امروزه پايگاههاي آموزشي سنتي از مراکز مشهور جهادي مانند افغانستان، به دنياي مجازي منتقل شده است. بهگونهاي که در حال حاضر در انجمنهاي مجازي اينترنتي، بخشهاي متنوعي متعلق به گروههاي جهادي يافت ميشوند که کتابچههايي براي آموزش نظامي ايجاد ميکنند. معروفترين آنها «موسوعه اعداد الجهاد» متعلق به سازمان القاعده است که مرتب بهروزرساني ميشود.
- هک کردن:
بعضي هستههاي سايبري؛ مانند «جيش الفاروق الالکتروني» و «جيش الهکرز الاسلامي» بهدنبال حمله به سايتهاي حکومتي برخي از کشورها هستند و اقتصاد جهاني را از طريق حمله به سايتهاي بورس، حمله يا نفوذ به برنامههاي الکترونيکي فرودگاهها، تهديد ميکنند. البته اين تلاشها تا حد زيادي کنترل ميشود.
- جذب نيرو:
دو گونه جذب وجود دارد: جذب مستقيم براي پيوستن افراد به تروريستها در سايتها. مانند اقدامات اعضاي گروهها و فرومها در قسمت «بيعت»، براي بيعت گرفتن آنها با ايمن الظواهري و دوم جذب غير مستقيم، از طريق اقناع اشخاص به انديشههاي جهادي و اجراي اين انديشهها بهصورت فردي و خارج از چارچوب تشکيلات.
- نظرسنجي:
تروريستها از اطلاعات موجود در اينترنت؛ مانند نقشهها و جدولهاي ورود و خروج هواپيماها در فرودگاهها و نقشههاي ايستگاههاي مترو بهرهبرداري ميکنند. علاوهبراين اطلاعات مهم و حساسي را از اينترنت مانند اهداف استراتژيک که در اهداف و عملياتهاي تروريستي استفاده ميشوندف دريافت ميکنند.
7. حمايت مالي:
گروههاي تروريستي از طريق پخش تصاوير عمليات خود در اينترنت، براي دستيابي به حمايتهاي مادي استفاده ميکنند. اين امر سبب ميشود که حاميان سازمانهاي جهادي که بهصورت مستقيم در کارهايشان مشارکت ندارند، بهطور غيرمستقيم براي حمايت از آنها مبالغي را براي جهاديها ارسال ميکنند.
پنجم: مبارزه با تروريستها در اينترنت
اينترنت ابعاد مختلفي به تروريسم داده است. فعاليت و حملات آنان تروريستها را افزايش داد. علاوهبرآن به دليل تعداد زياد کاربران، فرصت فعاليت پنهاني در اختيار آنها قرار داده است.
اين سايتها اطلاعات زيادي را از گروهها، افکار و سطوح تشکيلاتي آنها فراهم ميکنند. بنابراين به خوديِ خود، منبع مهمي براي سازمانهاي اطلاعاتي کشورهاي درگير با تروريسم به جهت جلوگيري از حملات احتمالي بهشمار ميروند. از اينرو در خصوص ميزان فايده تعطيلي اين سايتها ابهام جدي وجود دارد. از يکسو مقامات امنيتي بخش زيادي از اطلاعات را بعد از بستهشدن اين سايتها از دست دادند. علاوهبرآن هرگاه سايتي بسته ميشود تمام محتواي آن به سايت جديد ديگري منتقل ميشود. از سوي ديگر رهاکردن اين سايتها گونهاي از مشروعيت را به آنها ميدهد و فرصتي براي انتشار اخبار آنان فراهم ميکند.
مبارزه با تروريسم تکفيري در اينترنت بحث و جدل فراواني را در محافل حقوقي به راه انداخته است؛ زيرا اين نوع از مبارزه با تروريسم را نقض حريم شخصي افراد معرفي ميکنند. در نهايت مبارزه با تروريسم همچنان در حوزه اثرگذاري کمتأثير مانده است و بر تنگکردن دايره فعاليتهاي تروريستي در فضاي اينترنت محدود شده است. بهگونهايکه اين نوع مبارزه جهادي نيازمند آزادي براي دستيابي به اطلاعات و از بينبردن حريم شخصي کاربران است، ولي اين مبارزه در اينترنت تا پايان، به سرمايهگذاري و برنامهريزي در فعاليتهاي جهادي منحصر باقي ميماند.
منبع: نشریه راهنما، شماره دوازدهم، ویروس فراگیر تکفیر