انگلستان یکی از دولتهای ذی نفوذ و با سابقه در تاریخ معاصر ایران به شمار میرود که در قرون 19 و 20 میلادی در دوران قاجاریه و پهلوی همواره کوشیده است تا بر جریان تحولات داخلی ایران در جهت حفظ و توسعه منافع ملی خود تاثیرگذار باشد. رخدادهایی همچون سلسله اقدامات انگلستان در دوران قاجاریه مانند نقش انگلیس در اقدامات منجر به قرارداد 1907 پس از جریان مشروطیت تحرکات انگلیس در روي کارآمدن و سپس برکناري و تبعید رضاخان، جایگاه انگلیس در انتصاب محمدرضا پهلوی، ملی شدن صنعت نفت و اقدامات منجر به کودتاي 28 مرداد 1332 به ذهنیت منفی و بدبینی شدید مردم و نخبگان ایرانی علیه این کشور دامن زد.
انقلاب اسلامی مردم ایران در سال 1357 و شکل گیری جمهوری اسلامی از مهمترین تحولات قرن بیستم بود که منافع ملی دولت انگلستان را تحت‌الشعاع قرار داده و نحوه فعالیت این کنشگر نظام بین الملل را در منطقه غرب آسیا به چالش کشید. از آنجایی که ظهور جمهوری اسلامی ایران در منطقه و سطح بین‌الملل مبتنی بر منافع انگلستان نبود و ایران از ظرفیت تأثیرگذاری بر زیاده‌خواهی‌های انگلستان در منطقه برخوردار بوده است، این کشور همواره اهتمام خود را برای تضعیف کشورمان یا تشدید فشار بر ایران در کنار آمریکا و رژیم صهیونیستی به کار بسته است و این رویه خصومت‌آمیز همچنان با شدت ادامه دارد.
از مهمترین موارد می‌توان به برنامه‌های دولت وقت انگلیس برای حمایت از عراق در جریان جنگ عراق علیه ایران، ماجرای سلمان رشدی، بیانیه اتحادیه اروپا و پیشگامی دولت های انگلیس و آمریکا در اقدامات ضد ایران در شورای امنیت سازمان ملل متحد و سنگ اندازی در تحقق حقوق مشروع و قانونی ملت ایران نسبت به دستیابی فن‌آوری صلح آمیز هسته‌ای و حمایت و همدستی با اقدامهای تروریستی ضدایرانی اشاره نمود. يکي از اقداماتي که در صدر فهرست سياستهاي دولت انگليس در قبال جمهوري اسلامي ايران قـرار‌گـرفت، تـلاش براي تضعيف و براندازي نظام نوپاي جمهوري اسلامي بود. دولت انگليس بـا تندرو خواندن دولت ايران اقداماتي را به صورت پنهان و آشکارا با همراهي دولت آمريکا عليه جمهوري اسلامي اجرا نمود. تـحريم‌هـاي اقـتصادي، فشارهاي ديپلماتيک و قطع رابطه با تهران، کمک به عناصر سلطنت‌طـلب، تـجزيه‌‌طلب، معارض در جهت ناامني و کمک به رژيم صدام براي حمله به ايران از جمله سیاستهای مخرب این کشور بود. در این نوشتار سه شیوه رفتاری انگلستان در سال‌های اخیر بررسی میگردد.
عملیات فریب و آشوب در انتخابات 1388
انتخابات ریاست جمهوری سال ١٣٨٨ در ایران آبسـتن چـالشهــای سـیاسـی فراوانـی در داخـل و خـارج بـوده اسـت. بــازخورد چـالش‌هـای سیاسـی مـزبـور خسارتهـای فـراوان سـیاسـی، اقـتصادی و... را در سطوح داخلی و خارجی ایران بـرجای گـذاشت. در ایـن میـان، نـقـش کـشـور انگلستان و سیاستهای آنـگلوفیلی آن تـا حد بسیار زیادی برجسته و غیرقابل اغمـاض است. در انتخابات ریاست جمهوری سال 1388، انگلسـتان در اقـداماتی سـلسـله‌وار هـمچـون نفـوذ در میان برخی نیروهای سیاسی داخـلی و ابـزارهایی هـمچـون ســفارت انـگلسـتان در تهـران، رسـانه‌هــای قـدرتمند بی‌بی‌سی و سی‌ان‌ان و نخستین و مهمترین هدف آن خدشه‌سازی بـه بنیـانهـای مشـروعیت نظام جمهوری اسلامی بـوده اسـت، اقـدام به بحران‌سازی‌های سیاسی نمود کـه اصــلی‌تـرین بــازخور آن در جـامعه ایـران ایـجاد تـزلزل و بحران مشروعیت در نیروهای وفادار بـه انقـلاب و نـوعی بحـران هویـت در میان توده‌های مردمی و انقلابی بوده است. با گذر زمان و حرکت بـه سـمت لحظات سرنوشت‌ساز انتخابـات، مجموعـاً ٥٥ خبرنگـار از رسـانه‌هـای انگلـیس تحـت عنـوان پوشـش انتخابـات بـه ایـران سـفر کردنـد. با توجـه بـه دامنـه فعالیتهای متعارف و نامتعارف دیپلماتهای محلی انگلستان در ایـران، شـاید بتوان لنـدن را پیشـگام دیپلماسی عمومی دولتهای سلطه‌جوی خارجی در تاریخ ایران دانست.
تلاش و خط‌دهی برای استمرار اغتشاشات و تجمعات غیرقانونی به ویژه پس از اقامـه نمـاز جمعۀ تـاریخی ٢٩ خـرداد 1388، هــدایت بـرای عــدم مشـارکت آشــکار و تـابلودار گروهـک‌هــای اپوزیسـیون و تفکیــک اعتراضات از خط خـشونت و در قـالب نـافرمانی مدنی مورد توجه لندن قرار گرفت. نخستین ابزار و رویکرد انگلیسی با هدف خدشه‌دار نمـودن مشـروعیت و هویـت انقـلاب اسلامی کـه مـی‌توان تطابق آن را در چالش‌هـای مسـالمت‌آمیـز، خشـونت‌آمیـز و تغییـر رژیـم در تئوری بـی‌ثـباتی سیاسـی مشـاهده نمـود، ابزارهـای رســانه‌ای انـگلسـتان اسـت.
شبکه فـارسی بـی‌بی‌سی بی‌تردید یکی از اصـلی‌تـرین ابزارهـای آشـوبهـای آن ایـام بود. شبکه تلویزیونی بـی‌بی‌سی در رأس همه رسانه‌های معاند با نظام جمهوری اسلامی، با ادعـای اطلاع‌رسانی لحظه‌بـه‌لحـظه از انتخابات دهم ریاست‌جـمهوری عـملاً به پایگـاه انتشـار تحلیـل‌هـای ساختگی و برانگیختگی اجتماعی در ایـران تبدیل شد.
بی‌بی‌سی فارسی در دی ماه 1387 و درست چند ماه قبل از انتخابات سال 1388 با بودجه 15 میلیون پوندی و با جذب تعدادی از روزنامه‌نگاران و چهره‌های غربگرا و مخالف نظام آغاز به کار کرد. آنچـه در ایـام پـرتنش انتخابـات ریاست جمهوری ملموس به نظر می‌رسید وجود این نکته بـود کـه شـبکه فـارسـی بــی‌بـی‌سـی بـه منظور انجام شبکه براندازی نرم و با حمایت نیروی انسانی و مـالی جریـانی در داخـل راه‌انـدازی شد. استفاده از تکنیک‌های پیچیده اطلاع‌رسانی از جمله خبر و اطلاع‌رسانی قطره‌چکانی از جمله راهبردهای بی‌بی‌سی فارسی برای دمیدن در تنور فتنه 1388 بود. البته انگلیسیها به این نیز اکتفا نکردند. در روزهای پرالتهاب پس از انتخابات سال 1388 شاهد حضور گسترده سفیر و کارکنان دیپلماتیک سفارتخانه انگلستان در جمع معترضان بودیم. حتی در مقاطعی درهای سفارت انگلستان برای پناه گرفتن اغتشاشگران گشوده شد.
ترور دانشمندان هسته‌ای و فعالیتهای جاسوسی
انگلستان و کـشورهاي هـمپيمـان، در ابتدا کشورهايي که به نحوي قصد همکاري و فعاليت هسته اي در ايران داشتند را با ارعاب و تهديد، مـجبور بـه کناره‌گيري يا نيمه‌رهاکردن فعاليت‌هاي هسته‌اي در ايران نمودند. جمهوري اسلامي ايران نـيز بـعدها بـا تکيه بر نخبگان علمي و هسته‌اي در داخل، به پيشرفت‌هاي چشمگيري دست يافت، لکن رويکردهاي انـگلستان در راسـتاي تـعليق برنامههاي هسته‌اي ايران، اين بار در قالب ترور نخبگان هسته‌اي ايران تجلي يافت. مسئله تـرور دانـشمندان هسته‌اي کشورمان، هنگامي طرح و اجرا گرديد که سياستهاي تحريم و تهديد انگلستان و هم پيمانان صهيونيستي‌آمـريکايي در قـبال برنامههاي هسته اي ايران مؤثر واقع نشد.
سرویس‌های اطلاعاتی و جاسوسی انگلیس موسوم به MI5 و MI6 که اولی فعالیت داخلی و ملی و دومی فعالیت برون مرزی را بر عهده دارد، طراح، مبتکر، هماهنگ‌کننده، پشتیبان و اجراکننده بسیاری از عملیات‌های بمب‌گذاری، ترور، خرابکاری و جاسوسی تاریخ معاصر بوده‌اند.
دستگاه اطلاعاتی انگلیس MI6 عملیات‌های متعددی برای ایجاد خلل در فعالیتهای هسته‌ای ایران انجام داده است. همچنین دستگاه اطلاعاتی انگلیس با همکاری موساد در اسرائیل اقدام به ترور چند دانشمند هسته‌ای ایران کردند تا بر سر راه برنامه هسته‌ای ایران مانع ایجاد کنند. پیشتر هم رسانه‌های غربی به اقدام هماهنگ دستگاه‌های اطلاعاتی غرب از جمله موساد ، سیا و MI6 در ترور دانشمندان هسته‌ای ایران اذعان کرده بودند.
دنی یاتوم رییس سابق موساد در گفتگو با جروزالم پست، در واکنش به انتشار خبری در خصوص انتقال یک دانشمند هسته‌ای ایران توسط سه سازمان جاسوسی موساد، سیا و MI6 گفت: هزار دلیل متفاوت وجود دارد که این سه سازمان یک دانشمند هسته‌ای ایرانی را به خارج از این کشور قاچاق کنند. گرچه موساد، سیا و MI6 هیچ یک به طور رسمی این خبر (ادعایی) را تایید نکرده‌اند اما نشریه دیلی‌میل چاپ انگلیس گزارش داد که یک تکنسین هسته‌ای ۴۷ ساله ایرانی به همراه ۱۲ مهاجر به انگلیس قاچاق شده است. همچنین این گزارش اعلام می‌دارد که این فرد هسته‌ای ایران پس از خروج از این کشور و ورود به اروپا، به انگلستان رفته است. بر اساس برخی گزارش‌ها، فرد مذکور در طرح ترور مصطفی احمدی روشن، دانشمند هسته‌ای ایرانی که در سال ۲۰۱۲ شهید شد، دست داشته است.
همچنین به گزارش روزنامه دیلی تلگراف، جان ساورز (رییس MI6) اخیرا در اظهاراتی پرده از نقش این سازمان برای انجام عملیات متعدد جهت ایجاد خلل در فعالیتهای هسته ای ایران و تلاش برای جاسوسی و ایجاد انحراف در مسیر مذاکرات هسته‌ای ایران پرده برداشت. جان ساورز اذعان داشت که «ما سعی میکنیم تصویر روشنی به سیاستمداران و مذاکره‌کنندگان مان در مورد برنامه هسته‌ای ایران و آنچه که در آن کشور میگذرد، ارائه دهیم.» وی دلیل بازگشت ایران به پای میز مذاکرات را اثر تحریم‌ها دانست و نقش MI6 در نظارت بر اجرای این تحریم‌ها و جلوگیری از دور زدن تحریم‌ها توسط ایران را بسیار مهم دانست.
گروهک منافقین، بـه عنوان يکي از جريانات گريز از مرکز در داخل ايران، بارها فعاليت هاي هسته اي ايران را به انـگلستان مـخابره و گزارش نموده است. اين سازمان در سال ٢٠٠٢ مـرکز غني سازي اورانيوم در نـطنز و آب سـنگين اراک را افشا کرده بود، اما تـحليلگران مـيگويند افشاي اطلاعات توسط اين سازمان در همه موارد درست نبوده است؛ به علاوه منافقین، اهداف سياسي خاصي را دنبال مـي کـنند. در سـال ٢٠١٠ منافقین يک مـرکز هـسته‌اي را در غرب تهران افشا کـردند و مـقام هاي انگلستان گفتند سال هاست از آن مرکز باخبر بوده اند و دليلي ندارند که سايتي هسته‌اي بـوده بـاشد.
علاوه بر منافقین، سازمان هاي ديگري هـمچون اطـلاعات رژيم صهيونيستي و ديگر عوامل اطلاعاتي انگليسي در داخـل ايران نـسبت بـه فـعاليت هـاي هسته‌اي کشورمان جـاسوسي مـيکنند. بي شک جاسوسي هسته اي سازمان براي انگلستان در پروژه هسته‌اي ايران، امروز در راستاي تعليق هرچه بيشتر برنامه‌هـاي هـسته‌اي ايران، ايجـاد جو رعب و وحشت در نظام بين‌المللي عـليه ايران و در نـهايت، تـرغيب رژيم اشـغالگر قـدس به حمله نظامي به ايران است. اما گذشت زمان نشان داد که انگلستان نيز نميتواند با استفاده از اطلاعات هسته‌اي منافقین، خللي در برنامههاي هسته اي ايران ايجـاد کند. هر چند در بسياري از موارد نيز اطلاعاتي که تحت عنوان افشاگري اعلام نمودند، پس از بازرسي توسط آژانس انرژي هسته اي ، دروغين اعلام و مشخص گرديد منافقین توسط نهادهاي اطلاعاتي ايران بازي خورده‌انـد.
حمایت از ترور سردار قاسم سلیمانی
بوریس جانسون، نخست‌وزیر انگلیس تلویحاً از ترور سپهبد قاسم سلیمانی، فرمانده نیروی قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و ابومهدی المهندس، معاون الحشد‌الشعبی به دست تروریست‌های آمریکایی حمایت کرد. دفتر جانسون در بیانیه خود سردار سلیمانی را تهدیدی برای منافع انگلیس توصیف کرده و مدعی شده است که اقدامات وی عامل بی‌ثباتی در منطقه بوده است. وی با اتهام‌زنی به سردار سلیمانی، گفته است که انگلیس از مرگ وی تأسف نمی‌خورد. وی واکنش احتمالی ایران به ترور فرمانده نظامی خود را عامل تشدید تنش توصیف کرده و گفته است: روشن است که ندای تلافی‌جویی و انتقام صرفاً به خشونت بیشتر در منطقه منجرشده و به نفع هیچ‌کس نیست. ما با تمام طرف‌ها در تماس نزدیک هستیم تا آن‌ها را به کاستن از تنش تشویق کنیم.
فرجام
انگلستان پس از پیروزی انقلاب اسلامی به علت سیاست های استقلال‌خواهانه ایران و نزدیکی لندن به آمریکا و رژیم صهیونیستی همواره سیاستهای خصمانه‌ای را علیه کشورمان اعمال کرده است. در بعد رسانه‌ای و نرم انگلیسیها با کمک بی بی سی فارسی تلاش کرده‌اند تا ضمن تخریب اعتبار جمهوری اسلامی به مدیریت افکار عمومی در داخل ایران دست بزنند. بعلاوه دستگاه جاسوسی و امنیتی انگلستان نیز با همکاری تمام قد با نهادهای موازی خود در آمریکا و اسرائیل، در ساماندهی اقدامهای تروریستی چون ترور دانشمندان هسته‌ای ایران، فراری دادن جاسوسان هسته‌ای و اقدامهای خرابکارانه در روند توسعه ایران دست داشته‌اند.
منابع
بانرمن، جیمز (خرداد و تیر 1386) «برقراری روابط دیپلماتیک دایم میان ایران و انگلستان». اطلاعات سیاسی- اقتصادی. ترجمه هوشنگ مهدوی. سال 21. شماره 237 و 238. صفحه 93- 82.
حسن خانی، محمد حسن (تابستان 1392) «رفتارشناسی دولت انگلستان در قبال انقلاب اسلامی ایران 1359 – 1357». پژوهشنامه انقلاب اسلامی. سال دوم. شماره سوم. صص 143- 125.
خواجه سروی، غلامرضا و احمدرضا بردبار (تابستان 1394) «نقش انگلستان در ایجاد بحرانهای سیاسی در انتخابات ریاست جمهوری سال 1388در ایران». پژوهشنامه راهبردی سیاست. سال چهارم. شماره 13. صص 93- 65.
عابدی گناباد، رضا (خرداد 1389) «بار دیگر دیگ پلوی سفارت انگلیس: بررسی نقش سفارتخانه‌های خارجی در اغتشاشات 88». ویژه‌نامه پتک جمهوریت روزنامه جوان. صص 79-76.
محبی‌نیا، جهانبخش و دیگران (تابستان 1393) «روابط سینوسی ایران و انگلیس پس از انقلاب اسلامی». مطالعات روابط بین‌الملل. شمارهی 26. صص 73-23.
هـوشنگ مهدوي، عبدالرضا (١٣٨٤) سياست خارجي ايران در دوره پهلوي١٣٠٠-١٣٥٧. تـهران : تهران: پيکان. چاپ ششم
نقش«ام آي6»در ترور دانشمندان ايران (27 تیر 1391)
https://www.tabnak.ir/fa/news/258619/
هزار دلیل برای خروج دانشمند ایرانی توسط موساد، سیا و MI6 وجود دارد (23 بهمن 1397)
https://fa.shafaqna.com/news/706608/
سرویس اطلاعاتی انگلیس؛ متخصص در ترور و خرابکاری (17 شهریور 1393)
https://www.mashreghnews.ir/news/329260/
حمایت بی شرمانه بوریس جانسون از ترور سپهبد قاسم سلیمانی (15 دی 1398)
http://www.baeghtesad.com
