بحران‌ها و ضربه‌های پس از شکست ۵ مهر

منبع: کتاب مجاهدین خلق از پیدایی تا فرجام، ج ۲.
بعد از این «آزمایش» (تست عنصر اجتماعی به قول رجوی در ۵ مهرماه ۱۳۶۰)، سازمان دوباره متحمل یک شکست بزرگ و از دست دادن بسیاری از نیروهای تشکیلاتی‌اش شد. بخش عظیمی از نیروهای وابسته به نهادهای «بخش اجتماعی»، در فاصله ۵ تا ۱۰ مهر دستگیر شدند و «ستاد انزلی»، مرکز هدایت خط تظاهرات مسلحانه نیز ضربه خورد. هواداران که انتظار داشتند با قیامی مثل ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ روبه‌رو شوند، دچار یأس شدند.
ناکامی طرح تظاهرات مسلحانه، ناهنجاری‌های زیادی را برای هواداران باعث شد؛ این‌ها بعدها در زندان و یا بین خود، درخصوص جملات و عبارات امیدوارکننده مسئولان سازمان اندیشه کردند:
... تو اگر توی خیابان یک گلوله شلیک بکنی، مردم دورت جمع می‌شوند.
... این تظاهرات یک قیام سراسری است؛ همه مردم به ندای شما جواب می‌دهند... با خودتان سلاح بیشتری ببرید؛ چون مردم از شما سلاح می‌خواهند.
... اول مجلس را می‌گیریم، بعد رادیو و تلویزیون و بعد اوین و در آخر می‌رویم سراغ جماران.
... بچه‌ها! فردا [= ۵ مهر] مثل ۲۲ بهمن است؛ مردم فردا از شما با شیرینی و شکلات استقبال می‌کنند... مراقب باشید زیاد به مردم نپردازید؛ فقط تشکر کنید.
تحلیل‌های پس از ۵ مهر، بیش از آن که روی قدرت سازمان تکیه کند، به بحران‌های اقتصادی و سقوط قریب‌الوقوع جمهوری‌اسلامی در اثر آن می‌پرداخت که این موارد از آن بیرون می‌آمد:
۱- رژیم از نظر اقتصادی رو به سقوط است.
۲- ستون فقرات سازمان سالم مانده و ضربه کاری از دستگیری‌ها و اعدام‌ها نخورده؛ اما از این پس اصل بر حفظ خود است و قرارها باید به‌حداقل (هفته‌ای یک بار) تقلیل یابد.
۳- تبلیغات در سطح‌جهانی، به‌نفع سازمان است.
۴- عملیات نظامی گسترده ضروری نیست؛ چون اهداف آن به‌دست آمده است. اعضا و هواداران سازمان نمی‌خواهند به‌جای مردم انقلاب کنند و با توجه به شرایط اقتصادی‌اجتماعی و پتانسیل انقلابی توده‌ای که محصول این شرایط است، مردم به‌زودی قیام خواهند کرد.
یکی از عناصر مؤثر سازمان در آن زمان، در تبیین انفعال درونی سازمان و نیروهایش، که با شور و امید زیاد به این کوران خونین وارد شده بودند، در جریان ۵ مهر می‌نویسد:
«در طول یک ماه بعد از ۵ مهر، مرتباً به افراد تحلیل می‌نمودند که تظاهرات ۵ مهر تأثیر شگرفی در خارج از کشور داشته و بعد از این عمل، بایستی روی بحران‌های اقتصادی رژیم کار کنیم. ولی انتقال تحلیل بحران اقتصادی به پائین‌تر از رده «نهاد» ممنوع بود و بعدها هم فراموش شد. من فکر می‌کنم [که] تحلیل بحران اقتصادی برای جلوگیری از انفعال و دور ماندن ذهن ما از شکست ۵ مهر بود.»