تابستان پر ماجرا
تابستان سال ۶۰ مقطعی پرآشوب و بحرانی در تاریخ ایران است که در میان وقایع پیش و پس از خود قطعه ای سرنوشت ساز را می سازد. آن فصل گرم با بوی خون و صدای بمب و اخبار در هم ریخته سیاسی همراه بود. زمانی که هر روز در گوشه ای از کشور عده ای کشته می شدند و هر ناشناسی یا فرد مشکوکی در محل کار و خیابان می توانست یک دشمن جدی باشد.
گروه های مخالف مسلح با فریب جوانان و جذب آنها نقش اصلی را در دامن زدن به خشونت ها ایفا کردند و چرخه ای بزرگ از خشونت های پیوسته به راه افتاد. بررسی سریع و اجمالی وقایع این دوره نشان می دهد بسیاری از موقعیت ها و جهت گیری های بعدی تحت تاثیر حوادث این فضا قرار گرفتند. از آنجا که تفاسیر تاریخی و سیاسی متفاوتی وجود دارد و برای اینکه شبهه ای در نقل و مقایسه رخ ندهد در این نوشته تنها از عناوین روزنامه های کیهان و اطلاعات آن روزها استفاده کردیم که البته خود نیز دچار نوعی آشفتگی و سردرگمی از رگبار حوادث بودند. رخدادهای این زمان به خوبی نشان می دهد آرامش و ثبات تا چه اندازه در یک جامعه اهمیت داشته و اولویت دارد.

عدم کفایت رئیس جمهور
در آخرین روزهای خردادماه طرح عدم کفایت سیاسی بنی صدر در مجلس به تصویب رسید و او که از مدتی پیش مخفی شده بود از ریاست جمهوری برکنار شد. تابستان با تشکیل شواری موقت ریاست جمهوری، تشییع پیکر شهید چمران و حمله ایران به تانک های عراق در جاده آبادان – ماهشهر آغاز شد. همزمان درگیری هایی در گیلان،‌ مشهد،‌ تبریز و زنجان روی داد و گروه بزرگی از دختران مجاهد (منافق) - نزدیک به ۴۰ نفر- در یک خانه تیمی در شیراز دستگیر شدند. در روز دوم تیرماه سالن راه آهن قم در اثر بمب گذاری منفجر شد که ۵۲ زخمی و کشته بر جای گذاشت. طی روزهای بعد چند عامل هجوم مسلحانه در شهرهای تهران، تبریز، بندر عباس و ارومیه تیرباران شده و نزدیک به ۴۰۰ نفر دستگیر شدند.

شروع ترورها
در همین روزها بود که بمب گذاری در یک ضبط صوت باعث انفجار در حین سخنرانی آیت الله خامنه ای (مقام معظم رهبری)‌ شد و ایشان که امامت جمعه تهران را بر عهده داشتند بر اثر جراحات وارده در بیمارستان بستری شدند. یک روز پس از این واقعه جلسه حزب جمهوری اسلامی با حضور بسیاری از اعضای آن تشکیل شد که بر اثر انفجاری قوی دفتر حزب کاملا تخریب شد و بیش از ۷۰ تن به همراه شهید بهشتی به شهادت رسیدند. دو روز پس از آن تعطیل و یک هفته عزای عمومی اعلام شد. شهید باهنر به عنوان دبیر کل حزب معرفی شد و اولین جلسه مجلس پس از این ترور در شرایطی تشکیل شد که در جای خالی ۲۷ نماینده دسته های گل قرار داده بودند و تعداد زیادی از دیگر نمایندگان نیز روی صندلی چرخدار یا تخت بیمارستانی به جلسه آمدند. ۱۰ تیرماه و یک روز قبل از ماه مبارک رمضان گروهی که قصد انفجار مجلس را داشتند دستگیر شده و شماری از اعضای مجاهدین خلق (منافقین)‌در اهواز و بابل اعدام شدند. ثبت نام داوطلبان پست ریاست جمهوری که با برکناری بنی صدر خالی مانده بود هم از این روز آغاز شد. ۱۳ تیرماه دادستانی مستقر در تاکسیرانی اعلام کرد رانندگان باید در صورت مشاهده و استماع بحث های سیاسی منحرف به این مرکز اطلاع دهند.

جنگ با عراق در منطقه نوسود شدت یافت و میر حسین موسوی به عنوان وزیر خارجه معرفی شد. در روزهای بعد و پس از ترور استاندار گیلان، اعدام ۲۲ تن از محکومان دادگاه انقلاب و کشف خانه تیم پر از اسلحه در خیابان فروردین تهران بود که عامل انفجار هفتم تیر شناسایی شد. مشخصات و عکس محمدرضا کلاهی متولد ۱۳۳۸ و دانشجوی سال اول برق دانشگاه علم و صنعت در روزنامه ها به چاپ رسید. ولی احتمال می رفت که او از کشور خارج شده باشد.

با وجود وضعیت بحرانی داخلی حوادث خارجی نیز به اخبار این روزها راه پیدا می کردند. وقایعی چون حمله هواپیماهای اتحاد جماهیر شوری به مبارزان افغانستان،‌ جنگ داخلی لبنان و درگیری های السالوادور. اما آنچه بیشتر از همه انعکاس یافت نا آرامی های انگلیس بود که در اثر اعتراضات رنگین پوستان و همین طور مردم ایرلند شدت یافت. این خبر باعث شد آیت الله مشکینی در نماز جمعه ۱۹ تیرماه در قم از مبارزات مستضعفان ایرلند شمالی و رنگین پوستان انگلیس علیه استعمار انگلیس اعلام حمایت کند. روزهای بعد اخبار پرتاب کوکتل مولوتف به کتابخانه مسجد الهادی در شرق تهران و پرتاب دو بمب صوتی به کانون توحید در غرب تهران و کشف بمب در محله نیروهای هوایی و آتش سوزی یک سینما دراین شهر ادامه پیدا کرد و ۷۰ دختر و پسر هوادار مجاهدین (منافقین)‌ در شهر زنجان دستگیر شدند.

روز ۲۱ تیرماه همزمان با تیرباران دو سرمایه دار بزرگ بازار و بالا گرفتن بحث واگذاری زمین های کشاورزی و بند (ج)‌ مبارزات انتخاباتی ریاست جمهوری با چهار نامزد پرورش، شیبانی، عسگراولادی و محمد علی رجایی آغاز شد. حدود یک هفته بعد عسگراولادی حین خروج از منزل خود هدف تیراندازی قرار گرفت.

ضارب که درون صندوق عقب یک خودرو پیکان پارک شده پنهان شده بود در تیراندازی متقابل محافظان عسگراولادی کشته شد. سرقت بانک ها هم در این زمان معمول بود و در روز ۲۸ تیرماه با حمله افراد مسلح چهار میلیون تومان از بانک سپه کرج به سرقت رفت. صدام نیز به دنبال زندگی مخفیانه بنی صدر اعلام کرد آماده پذیرفتن او و هر شخصیت دیگر مخالف ایران است. انتخابات ریاست جمهوری در ابتدای مردادماه و در فضایی برگزار شد که حجت الاسلام بهشتی رئیس دادگاه انقلاب شیراز ترور شده بود و مهاباد دستخوش درگیری های محلی بود.

در جریان برگزاری انتخابات برتری محمد علی رجایی به وضوح مشاهده می شد تا اعلام نهایی نتیجه انتخابات به بخشدار رضوانشهر، برادر همسر نماینده کرج،‌ مسجد صاحب الزمان تهران نو و ستاد یک کمیته در سلسبیل حمله شد. دو جاسوس اسرائیل در کاشمر اعدام شدند و نماینده شرکت خودرو سازی بی ام و هفت میلیون تومان جریمه شد. بلافاصله بعد از اعلام نتایج خبر رسید که بنی صدر در فرانسه از هواپیما پیاده شده است و پس از دو سال و نیم دوباره به این کشور برگشته است. همین روزها موضوع اعدام سعادتی، عضو سازمان مجاهدین خلق به اتهام جاسوسی برای شوروی مطرح شد. تنها واقعه غیر سیاسی ابتدای مردادماه ۶۰ زلزله کرمان با هفت ریشتر قدرت و نزدیک به پنج هزار کشته بود که همزمان با ترور ناکام امام جمعه این شهر روی داد. ۱۲ تیرماه و چند روز پس از پناهنده شدن بنی صدر که ادعا می کرد در لباس نظامیان نیروی هوایی به فرانسه رفته است کاریکاتورهای او در لباس زنانه منتشر شد.

بیش از ۱۵ نفر در تهران، ‌اصفهان و کرمانشاه ترور شدند و شهید باهنر به عنوان نخست وزیر از طرف شهید رجایی معرف شد. همین روزها حسن آیت در محله نارمک تهران در مقابل منزل مسکونی خود ترور شد و در آن سوی کشور افراد ناشناس به حجت الاسلام حسنی امام جمعه ارومیه تیراندازی کردند. متعاقب این حوادث پیاپی بازار تهران و چند شهر دیگر در اعتراض به عدم قاطعیت دادگاه های انقلاب در مجازات اعضای گروه های مسلح و ترور کنندگان تعطیل شدند و شهربانی آمادگی خود را برای حفظ جان شخصیت ها اعلام کرد.

پس از آن بیش از ۴۰ بمب گذار در تهران و شهرستان های تیرباران شدند و ۱۳ عامل ترور و خرابکاری نیز در تبریز و خوی اعدام شدند که با تیرباران چهار نفر در زندان اوین و دستگیری ۱۱۰ ضد انقلاب و اعدام ۳۴ قاچاقچی و ۳۱ عام ترور در روزهای بعد ادامه پیدا کرد. پس از ترور حجت الاسلام عراقی در کرمانشاه و امام جمعه سنندج و حمله به خانه دادستان کل کشور هم ۳۷ منافق اعدام شدند ولی ترورها با ترور حاکم شرع اسلام آباد و امام جماعت مسجد باب الحوائج تهران و ترور نافرجام نماینده ارامنه ادامه یافت.

در کنار این حوادث روند ترمیم ساختار سیاسی پس از خروج بنی صدر در حال انجام بود و باهنر کابینه خود را معرفی کرد. در روز ۸ شهریورماه جلسه ای با حضور مقامات ارشد دولت در نخست وزیری تشکیل شده بود. در اوایل جلسه کیف دستی که در اتاق قرار داشت منفجر شد و رئیس جمهور، نخست وزیر و تعداد دیگری از اعضای هیات دولت شهید و مجروح شدند. شدت انفجار به حدی بود که برخی از اجساد شناسایی نشدند و کشمیری که در روزهای آینده مشخص شد عامل اصلی بمب گذاری بوده و جلسه را چند لحظه قبل از انفجار ترک کرده است در فهرست کشته شدگان اعلام شد. مهدوی کنی اداره دولت را در دست گرفت و پرچم های هند، ‌کوبا و سازمان ملل به جهت همدردی با انفجاری که دولت ایران رابه فاصله کمی پس از انتخابات از میان برده بود به حالت نیمه افراشته درآمد.

در این زمان فضای جهان نیز دستخوش درگیری های فراوان بود. اسرائیل وارد جنوب لبنان و آفریقای جنوبی وارد آنگولا شده بود. جری آدامز ایرلندی دستگیر شده بود و نمایندگان ایران در مراسم تشییع جنازه شهدا حوادث این کشور شرکت کرده وبا خانواده های آنان ملاقات کردند. سفیر فرانسه پس از اینکه به بنی صدر به این کشور رفت از ایران خارج شد و نام های پاتریس لومومبای آفریقایی، بابی سندز ایرلندی، مالکوم ایکس آمریکایی و جبه پولیساروی مراکش در اخبار وتحلیل ها تکرار می شد. تنها خبر خارجی که بویی از خشونت و جنگ و کشته شدن نمی داد ازدواج پرنس چارلز شاهزاده انگلیس و دایانا بود.

نیمه شهریورماه و در هفتم شهدای دولت قدوسی دادستان کل انقلاب در محل دادستانی با انفجار بمبی قوی مجروح شد و در بیمارستان به شهادت رسید. در روز ۲۰ شهریور نیز آیت الله مدنی امام جمعه تبریز و شش تن از نمازگزاران به شهادت رسیدند. چهار روز بعد نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری برای دومین بار در طول دو ماه اعلام شدند و مباحث مربوط به آن به جریان افتاد. همان روز امام جماعت مسجد الرجاء شیراز و دختر ۱۱ ساله اش ترور و در پایان شهریور ۸۱ نفر تیرباران شدند و به این صورت تابستان سال ۱۳۶۰ به پایان رسید احتمالا مرور حجم و سرعت رخ دادن وقایع خشونت بار این سه ماه هر کسی را تحت تاثیر قرار می دهد. بمب گذاری، ترور و آشوب توسط مخالفان نظام،‌ کشف خانه های تیمی و انبارهای اسلحه، ‌درگیری های محلی، جنگ تحمیلی، دستگیری و اعدام،‌ نا امنی گسترده، مشکلات اقتصادی،‌ اشتغال، کمبود کالاهای عمومی، آسیب دیدگی خانواده ها و ساختارهای اجتماعی که در این سطور منعکس نشده است نمونه ای از روزهای سختی است که بر مردم و انقلاب و ایران گذشت. چنان که می توان گفت کسانی که وقایع تابستان ۶۰ را از نزدیک دیده و حس کرده اند می دانند امنیت اولین شرط زندگی اجتماعی انسان است.

مرجع : روزنامه شرق- دوشنبه ۷ تیر۸۹