حملات تروریستی در افغانستان طی هفته‌های اخیر و به ویژه پس از شکست نهایی داعش در سوریه به شدت افزایش یافته است تا جایی که رهبر انقلاب در بیانات اخیرشان به برنامه آمریکا برای انتقال داعش به خاک همسایه شرقی ایران و اهداف و مخاطرات این حرکت اشاره کردند.
از سویی دیگر رفتار و آمدهای دیپلماتیک و امنیتی میان مقامات ایران و افغانستان و به خصوص تنظیم یک سند مدون در حوزه گفت‌وگوهای دوجانبه، نشان می‌دهد دو کشور خطر حضور داعش در سرزمین خود را از نزدیک حس کرده و به فکر حل مشترک مسئله افتاده اند. همین سه روز پیش امیر سرتیپ حاتمی وزیر دفاع کشورمان در تماس تلفنی با سپهبد طارق شاه بهرامی همتای افغانستانی خود، با اشاره به اقدامات تروریستی هفته‌های اخیر در افغانستان هشدار داده بود: آمریکایی ها بعد از شکست سنگینی که در عراق و سوریه متحمل شدند تلاش کردند داعش را از مهلکه خارج کنند و به افغانستان انتقال دهند تا با جنایت بی شرمانه آن ها، حضور خود در افغانستان را موجه جلوه دهند. در گزارش پیش رو ابتدا امکان سنجی حضور گروه تروریستی داعش در افغانستان را بررسی می‌کنیم و در ادامه به تحولات مربوط به برخورد با این جریان خواهیم پرداخت.
داعش یا طالبان؛ کدام یک؟!
ششم بهمن 93 (مصادف با 26 ژانویه 2015) گروه تروریستی داعش در افغانستان و پاکستان اعلام موجودیت و تأکید کرد خلافت خودخوانده خود را در این منطقه که «خوراسان »می نامد، بسط خواهد داد. این درست همزمان بود با بیعت یکی از فرماندهان اصلی و طرد شده طالبان با البغدادی. طالبان از دیرباز در افغانستان حضور داشته است و برخلاف داعش انگیزه‌های ملی گرایانه آن بر گرایش‌های بین المللی اش می‌چربد. این گروه همواره در تحلیل ها به عنوان یک مانع جدی در برابر رشد داعش در افغانستان تلقی می‌شود. بنا بر گزارش هایی که رسانه‌های افغانستانی مطرح می‌کنند، طالبان علی رغم ضدیت با جریان تشیع، هیچ گاه تلاش نکرده است مانند داعش نسل کشی آن ها را دنبال کند. حتی نشریه آمریکایی نشنال اینترست چندی پیش در گزارشی مفصل مدعی شده بود که از دیدگاه ایران، طالبانِ افغانستان متفاوت با طالبانِ پاکستان و مخالف حضور نیروهای خارجی است. موسوی، مشاور وزیر خارجه کشورمان چند ماه پیش اعلام کرده بود طالبان گروهی افغانستانی است که با داعش تفاوت بسیاری دارد و ایران نیز بین این دو گروه تفکیک قائل است. تیرماه امسال فارین افرز مدعی شد ایران تماس‌های خودش را با مقامات رده بالای طالبان آغاز کرده است. به نوشته این رسانه غربی اصلی ترین طرف حکومت ایران «طیب آغا مسئول دفتر سیاسی طالبان در قطر» است. چند ماه پیش بهرام قاسمی در گفت و گو با صدای افغان، هرگونه اقدام ایران در این زمینه را [که طبعاً می‌تواند شامل گفت و گو با طالبان هم باشد] تحت اشراف و هماهنگی دولت کابل اعلام کرد. صدای افغان در مطلبی دیگر مدعی شده بود ایرانی ها تلاش هایی را برای همکاری‌های نزدیک اطلاعاتی و امنیتی با نهادهای امنیتی افغانستان به راه انداخته اند.
هشدارهای رهبر انقلاب درباره انتقال داعش به افغانستان از آبان تا بهمن ماه
با مرور عوامل ذکر شده و مقاومت سه کشور ایران، افغانستان و پاکستان و گروه طالبان، شاید به ذهن شما برسد که داعش امکان حضور در افغانستان را ندارد. با این حال این واقعیت میدانی همسایه شرقی ایران نیست. به ویژه بعد از شکست داعش در بوکمال سوریه و پیشتر به دلیل شکست هایش در حلب و رقه، هزاران نفر از فرماندهان داعش با کمک آمریکا از سوریه گریخته و به مقصد نامعلومی فراری داده شده اند. ذوالنوری عضو کمیسیون امنیت ملی به تازگی به ایسنا گفته بود: آمریکایی‌ها به دنبال آن هستند که داعش را وارد افغانستان کنند. بعد از این‌که داعش در دیرالزور شکست خورد آمریکایی‌ها با بالگرد 300 نفر از فرماندهان داعش را از آن منطقه دور کردند. هفته گذشته همین موضوع مورد اشاره رهبر انقلاب اسلامی قرار گرفت. ایشان دهم بهمن ماه امسال دو هدف «توجیه حضور آمریکا درمنطقه برای تأمین اهداف سیاسی و اقتصادی» و «ایجاد امنیت برای رژیم صهیونیستی» را به عنوان محورهای تلاش آمریکا در این زمینه ذکر کردند. حضرت آیت ا... خامنه ای تأکید کردند: «همان دست‌هایی که با ایجاد داعش، آن را ابزاری برای ظلم و جنایت علیه مردم در سوریه و عراق قرار داد، امروز پس از شکست در آن مناطق به‌دنبال انتقال داعش به افغانستان است و کشتارهای اخیر در واقع آغاز همین نقشه است.» ایشان البته پیشتر هم این موضوع را هشدار داده بودند. آن هم درست در پاسخ به نامه تبریک فرمانده سپاه قدس به مناسبت پایان شجره خبیثه داعش: «آن هایی که با سرمایه‌گذاری سنگین، این توطئه شوم را تدارک دیده بودند آرام نخواهند نشست، سعی خواهند کرد آن را در بخشی دیگر از این منطقه یا به شکلی دیگر دوباره به جریان افکنند.» وزیر سابق دفاع کشورمان هفتم بهمن ماه تصریح کرده بود که مناسب‌ترین جایی که داعش بتواند آن جا مستقر شود افغانستان است.
استراتژی اعلامی رئیس جمهور آمریکا
البته ترامپ، رئیس جمهور آمریکا در استراتژی جدید این کشور برای افغانستان چند ماه پیش اعلام کرد که «با خروج نظامیان آمریکایی از افغانستان به این دلیل مخالف است که نمی‌خواهد خلأ ایجاد شده به قدرت گرفتن گروه‌های تروریستی منجر شود.» البته برخی تحلیل گران داخلی افغانستان معتقدند که آمریکا در استراتژی جدید به دنبال حذف مطلق ایران، روسیه و دیگر کشورهای دارای منافع در افغانستان از این کشور است.
داعش در کدام ولایات افغانستان حضور دارد؟
مقامات و چهره‌های افغان هم حضور داعش در خاک خود را تأیید کرده اند. به گفته حاجی خلیل دری، معاون حزب وحدت ملی مردم افغانستان، اکنون داعش در ایالات جوزجان، سرپل و بدخشان افغانستان حضور دارد. در ولایت غزنی هم 19 دی ماه امسال داعش با پخش شب نامه هایی رسماً حضور خود را اعلام کرد. دی ماه امسال رکس تیلرسون وزیر امور خارجه آمریکا نیز گفته بود که داعش در حال جذب نیرو در افغانستان است اما جزئیات بیشتری دراین باره اعلام نکرد. همان زمان تصاویری منتشر شد که نشان می‌داد پرچم داعش بر خودروهای زرهی ارتش افغانستان برافراشته شده که این موضوع نگرانی بسیاری از شهروندان این کشور را برانگیخت. چند روز بعد دولت افغانستان تعداد جنگجویان این گروه را بین 5 تا 10 هزار نفر برشمرد و اعلام کرد این گروه در برخی از شهرستان‌های استان ننگرهار از جمله «پچیرآگام» برای خود پایگاه ایجاد کرده است. حضور داعش در افغانستان البته یک تیر و چند نشان است؛ هم مرزهای دشمن خونی اش، (یعنی ایران) را مورد تهدید قرار خواهد داد و هم راه رسیدن تهدیدات تروریستی به دو رقیب بین‌المللی اش یعنی چین و روسیه را باز می‌کند.
اولین پیگیری ایران؛ سازوکار دیپلماتیک
حال ایران باید چه کند؟ به نظر می‌رسد بعد مذاکراتی موضوع از اردیبهشت امسال شدت یافته است. ظریف وزیر خارجه کشورمان، اردیبهشت ماه سفری به کابل داشت و گفت و گوهایی را آغاز کرد که قرار است به یک سندجامع بین دو کشور برسد. توضیح این که ایران و افغانستان امسال کمیته هایی برای گفت و گو با یکدیگر تشکیل دادند تا به سندی راهبردی در کوتاه‌ترین زمان ممکن (شش ماه) دست یابند؛ سندی که البته هنوز نهایی نشده است. مهر ماه امسال «دولت وزیری» سخنگوی وزارت دفاع افغانستان از ایران خواسته بود تا «همکاری‌های نظامی با افغانستان را افزایش دهد.» پیش از این نیز سخنگوی وزارت دفاع افغانستان گفته بود که افغانستان کمک نظامی هر کشوری را که حاضر باشد «بدون قید و شرط» کابل را در مبارزه با تروریسم یاری دهد، می‌پذیرد. چند ماه بعد از این مذاکرات دبیر شورای عالی امنیت ملی در دیدار محمد حنیف اتمر، مشاور امنیت ملی رئیس جمهور افغانستان تأکید کرد مقابله با شکل گیری و گسترش گروه‌های تروریستی و تکفیری نیازمند اقدامات منسجم و هماهنگ میان کشورهای همسایه است.
خط قرمز 40 کیلومتری در حوزه نظامی و اقداماتی که ایران انجام داده است
ایران اما در کنار مذاکرات با دولت افغانستان و گروه طالبان، در حوزه نظامی هم بیکار ننشسته است. علی اکبر ولایتی 11 بهمن در کنفرانس دانشجویی حمایت از انتفاضه فلسطین تصریح کرده بود اجازه نمی دهیم با شکل گیری داعش در افغانستان ۹۰۰ کیلومتر از مرزهای ما به خطر بیفتد. ۲۶ آبان امسال، رزمایش «محمد رسول ا... ۳» توسط نیروی زمینی ارتش، در شمال شرق ایران آغاز شد. به گفته مقامات وقت ارتش، هدف این رزمایش، کسب آمادگی برای مقابله با «گروهک‌های تروریستی» و «نیروهای فرامنطقه‌ای و ناهم تراز» است. امیر رضا آذریان، فرمانده یکی از قرارگاه‌های عملیاتی خراسان گفته بود: «یکی از اهداف برگزاری این رزمایش، تمرین برای مقابله با اقدامات احتمالی گروهک‌های تروریستی در مرزهای کشور است.» یک روز قبل از آغاز رزمایش، احمدرضا پوردستان، فرمانده وقت نیروی زمینی ارتش هشدار داده بود که «داعش مطمئن باشد که اگر کوچک ترین غلطی کند با پاسخ تند و کوبنده ایران همراه خواهد شد. پوردستان، شهریور ماه در برنامه دستخط در پاسخ به این سوال که آیا ما افغانستان را دقیق رصد می‌کنیم، گفته بود: «بله. اشراف اطلاعاتی بسیار خوبی در مجموعه افغانستان وجود دارد. هم سپاه قدس حضور دارند و هم نیروهای اطلاعاتی ما حضور دارند. نفراتی که در افغانستان حضور دارند و اطلاعات را می‌آورند. اشراف اطلاعاتی کامل در مجموعه داعش داریم.» او تأکید کرده بود خط قرمز 40 کیلومتری تعریف شده ایران برای تمامی مرزهای ایران است و شامل مرزهای شرقی هم می‌شود. وی در عین حال تأکید کرد ما اول به کشور متبوع اخطار می‌دهیم که اگر می‌توانید جلوی آن را بگیرید و اگر نمی‌توانید ما اقدام می‌کنیم. وی در همین برنامه تصریح کرده بود که امنیت مرزهای شرقی با سپاه و مرزبانی است.
در شرایط کنونی در حالی که هنوز سند نهایی مذاکرات ایران و افغانستان که قرار است نقشه راه همکاری ها باشد تدوین نشده، اما به نظر می‌رسد نباید به تهیه این سند محدود شد و ایران باید علاوه بر حضور جدی تر در حوزه دیپلماسی، اقدامات اطلاعاتی و نظامی خود را با هماهنگی با دولت مرکزی تشدید کند تا بتوان خطر داعش در همسایگی ایران را با کمترین هزینه مدیریت کرد.
آخرین وضعیت توافق روند تدوین راهبردی ایران و افغانستان
درباره این توافق‌نامه بهرام قاسمی سخنگوی وزارت خارجه کشورمان نیز روز گذشته اظهار کرد: بعد از سفر آقای ظریف به کابل که در آن زمان سفر موفقی نیز ارزیابی شد، پنج کمیته بین مقامات دو کشور در خصوص موضوعات مختلف تشکیل شد و تاکنون این کمیته‌ها جلساتی را در تهران و کابل داشته‌اند. روند فعالیت برخی از کمیته‌ها با توجه به نوع مسائلی که در آن کمیته‌ها مطرح است با سرعت بیشتری در جریان است و در برخی از کمیته‌ها نیز مذاکرات همچنان ادامه دارد. قاسمی تاکید کرد: اگر در مجموعه کمیته‌ها بتوانیم به تفاهم لازم برسیم در نتیجه به مقدمات لازم و اساسی برای رسیدن به سند راهبردی دست پیدا خواهیم کرد.
آمریکا به دنبال حذف موانع حضور داعش در افغانستان
سید احمد موسوی مبلغ، کارشناس مسائل سیاسی افغانستان
بخشی از اطلاعاتی که نیروهای محلی ارائه می‌کنند حاکی از این است که کسانی که به عنوان داعش در افغانستان فعالیت می‌کنند فعلا افرادی نیستند که از بیرون آمده باشند بلکه تروریست هایی هستند که از قبل حضور داشته اند. البته گفته می‌شود که بالگردهای ناشناس در مناطقی که تحت کنترل تروریست ها و مخالفان دولت است مرتب درحال آمد و شد هستند. از نظر مهمات و تسلیحات هم تجهیزاتی که از تروریست ها به دست می‌آید مشابه همان تجهیزاتی است که آمریکا به ارتش افغانستان هم ارائه می‌کند. از طرفی زمینه چینی آمریکایی ها با کمک انگلیس و عربستان درحال انجام است تا موانع حضور داعش در افغانستان برطرف شود. از جمله این موانع، «استاد عطا» والی بلخ به عنوان یک فرد دارای قدرت نفوذ در شمال افغانستان و نیز نیروهای وابسته به ژنرال «عبدالرشید دوستُم» مؤسس حزب جنبش ملی اسلامی افغانستان هستند که تلاش‌های جدی برای حذف آن ها از سوی آمریکایی ها و متحدانش وجود دارد. حتی زلمی خلیل‌زاد، سفیر اسبق آمریکا در افغانستان و عراق، هفته پیش در سفر به کابل «استاد عطا» را تهدید کرد که آمریکایی ها ممکن است به شکل دیگری درباره او تصمیم بگیرند.
درشرایط کنونی به نظر می‌رسد زمینه ارائه کمک توسط ایران یا روسیه برای مقابله با تروریست ها در افغانستان فراهم نیست. دلیلش هم این است که آمریکایی ها براساس دستورالعملی که شورای امنیت تصویب کرده وارد این کشور شده اند. واشنگتن همچنین یک پیمان امنیتی با کابل دارد که اگرچه این پیمان برای افغانستان امنیتی نیاورده اما سبب شده تا آمریکایی ها در این کشور پایگاه نظامی داشته باشند. همچنین برخلاف سوریه و عراق که دولت‌های شان رسما از ایران و روسیه خواستند تا در مقابله با داعش به آن ها کمک کنند، دولت افغانستان وابسته به آمریکاست و بدون هماهنگی با آمریکا تصمیم نمی گیرد و با هرگونه کمک ایران یا روسیه در این باره مخالفت خواهد کرد. به طور کلی آمریکایی ها در 16 سال گذشته تلاش کرده اند تا با دیگر کشورهای ذی نفع در افغانستان نظیر ایران یا روسیه کنار بیایند. اما اکنون هر آن چه را که به ایران مربوط باشد به شدت نفی می‌کنند؛ از جمله این که حملات تروریستی و انتحاری که به تازگی در افغانستان انجام می‌شود عمدتا علیه مکان هایی است که نزدیک به ایران هستند. بنابراین آمریکایی ها به دنبال تضعیف و حذف مطلق ایران از افغانستان هستند. لذا زمینه قانونی این کار فعلا بعید است اما ممکن است که این ضرورت احساس شود و توده‌های مردم به دنبال کمک گرفتن از ایران باشند. پیمان امنیتی هم که بین ایران و افغانستان نهایی شود، معلوم نیست چه بندهایی داشته باشد و چه نتایجی حاصل شود و به نظرم خیلی موثر نخواهد بود.
لزوم تکمیل فوری طرح کنترل اپتیکی مرزهای شرقی
محمد جواد جمالی، عضو هیئت رئیسه کمیسیون امنیت ملی مجلس
بعد از ناکامی جریان تکفیری داعش در عراق و سوریه، آمریکا برای مستقر کردن این جریان تروریستی در سه نقطه شمال آفریقا، آسیای شرق و افغانستان برنامه ریزی هایی داشته که محتمل تر از همه این ها افغانستان است. افغانستان به دلیل گستردگی مناطق، اقتدار ناکافی دولت مرکزی، حضور نیروهای ناتو در این کشور، قرابت تفکر داعش با اندیشه وهابیت و طالبان، وجود مافیای قوی تریاک به عنوان منبع درآمد و هم مرزی این کشور با پاکستان به عنوان کشوری که حوزه‌های علمی و مالی تفکر وهابیت در آن فعال است به عنوان اصلی ترین گزینه مطرح است. از جمله اهداف این جابه جایی استمرار پروژه ناامن سازی حوزه امنیتی منطقه، نفوذ آمریکا در منطقه ، تحت فشار قرار گرفتن حوزه امنیتی ایران، روسیه و حتی چین است.ارتقای سیستم ایمنی مرزها از جمله مسائل مهمی است که جمهوری اسلامی ایران در دستور کار خود قرار داده و تسریع در طرح ایجاد سیستم «کنترل اپتیکی» مرزهای شرقی موضوع مهمی است که به آن توجه کرده ایم. به طور قطع در صورت تهدید مشترک کشورهای منطقه از سوی جریان‌های تروریستی، هدف مشترک برای تشکیل ائتلاف ایجاد می‌شود. از این رو می‌توان متصور بود در صورت جدی تر شدن خطر داعش در افغانستان ائتلاف هایی با روسیه ، افغانستان، پاکستان و حتی چین را محتمل خواهد بود.
درباره افغانستان تدابیر امنیتی لازم انجام می‌شود
کمال دهقانی، نایب رئیس اول کمیسیون امنیت ملی مجلس
از آن جایی که آبشخور تفکر داعش کشورهای مرتجع عربستان سعودی و امارات است و این جریان همچنان مورد حمایت حامیان عرب و صهیونیستی خود قرار دارد این احتمال را می‌دهیم که داعش در نقطه ای دیگر چون افغانستان سر برون آورد. از آن جایی که جمهوری اسلامی ایران ایجاد امنیت را هدف اصلی حضور منطقه ای خود می‌داند و امنیت کشورهای همسایه نیز برایش مهم است تدابیر امنیتی در این زمینه انجام خواهد داشت. همان طور که دولت‌های عراق و سوریه خود از ایران دعوت کردند برای مقابله با تروریسم آن ها را یاری کنیم در صورت درخواست دولت افغانستان در آینده این موضوع را مورد توجه قرار خواهیم داد. ایران اکنون دارای تجربه مقابله با تروریسم است و می‌تواند این تجربه را در اختیار کشورهای درگیر تروریسم قرار دهد. همچنین موضوع ائتلاف کشورها برای مقابله با تروریسم مسئله مهمی است که ضرورت امروز جهان به شمار می‌رود و بارها مورد تاکید قرار گرفته است منتها متاسفانه معیارهای دوگانه ای در برخورد با آن دیده می‌شود. اما با این حال می‌توان انتظار داشت در صورت ظهور مجدد داعش در افغانستان و شرق آسیا ائتلافی دیگر میان افغانستان، روسیه و ایران و دیگر کشورها برای مقابله با تروریسم شکل بگیرد.
منبع: روزنامه خراسان
