در بین روحانیونی که در مبارزات انقلاب اسلامی مؤثر بودند، آیت الله طالقانی دارای ویژگیهای خاصی است. وی از پیشگامان و از باسابقهترین مبارزان روحانی علیه رژیم پهلوی بود که در سال های آخر سلطنت رضا خان عملا وارد مبارزه شد. امتیاز دوم طالقانی این بود که از چنان شخصیت و منزلت و جایگاهی برخوردار بود که همواره فراتر از احزاب و گروههای سیاسی اجتماعی عمل میکرد.
طالقانی در طول 40 سال مبارزه و مجاهدت، که بیش از 11 سال آن در زندان و تبعید سپری کرد، همواره پیشرو، هدایتگر و توازن بخش نیروهای انقلابی بود.
بعد از پیروزی انقلاب اسلامی عدهای از فرصت طلبان و دشمنان انقلاب اختلافات و درگیریهای قومی و ملیتی و مذهبی را در برخی مناطق حساس مرزی کشور چون کردستان، خوزستان و ترکمن صحرا دامن زدند که در صورت بیتوجهی و بیتدبیری در برخورد با آن ممکن بود به نوعی جنگ داخلی بینجامد.
در اواخر اسفند ۱۳۵۷ خبر درگیری شدید مسلحانه بین گروههای مختلف در شهر سنندج منتشر شد. اخبار حکایت از آن داشت که درگیری در آغاز بین دو کمیته شیعی و سنی مستقر در سنندج آغاز شده است و سپس به محله و محاصره پادگان از طرف مردم انجامیده است و در نتیجه میان نیروهای مستقر در پادگان و مردم نبرد مسلحانهای در گرفته است. با اوج گیری درگیری ها چند نفر از اعضای جمعیت کردهای مقیم تهران نزد آیتالله طالقانی رفته و از وی تقاضا کردند که به کردستان سفر کرده و به درگیری و جنگ پایان دهد.
یکی از اعضای دفتر آیت الله طالقانی، که شب پای تلفن دفتر بوده، نقل می کند: «چه شب سخت و دردناکی بود مرتب از کردستان و تهران تقاضای استمداد و جلوگیری از خونریزی و برادر کشی از محضر آقای طالقانی میشد و ایشان هم آن شب را خواب آرام نداشت. و ساعت به ساعت گزارش اوضاع را از ما میخواست و صبح روز بعد (روز اول فروردین) عازم کردستان گردید.»
طالقانی صبح روز عید در حالی که هزاران نفر مردم مشتاق در ورزشگاه آزادی حاضر شده بودند تا ایشان را زیارت کنند، همه ملاقات ها و برنامههای خود را لغو کرد و پس از یک ملاقات و مذاکره کوتاه با امام خمینی (ره) عازم سنندج شد. از طرف امام خمینی (ره) هم هیئتی مرکب از آقایان شهید بهشتی، حجتالاسلام هاشمی رفسنجانی و ابوالحسن بنی صدر و حاج سید جوادی وی را همراهی کردند.
پس از ورود به سنندج، هیئت جلسه مشترکی را با شورای موقت شهر سنندج تشکیل داد. طالقانی با سران کرد دیدار کرد و با سخنرانی در جمع مردم شهر خواستار تشکیل شورای شهر سنندج با انتخاب مردم شد. پس از مذاکرات طولانی با گروههای مختلف، طالقانی به این نتیجه رسید که تنها راه برای جلوگیری از سوءاستفاده هر یک از گروه ها برای به قدرت رسیدن، تشکیل شورای واقعی شهر سنندج است در نهایت این شورا به رغم برخی کارشکنیها با درایت طالقانی تشکیل شد .
پس از برقراری آرامش نسبی در سنندج، طالقانی پس از سه روز تلاش و کار خستگی ناپذیر برای جلوگیری از تفرقه و ایجاد آشوب از سنندج به تهران بازگشت، اما هنوز چند روزی از حل مسئله سنندج نگذشته بود که درگیری مشابهی در ترکمن صحرا میان اهل سنت و شیعیان آن منطقه ذهن همه را به خود مشغول ساخت. این بار نیز همه ی نظرها به سوی طالقانی متوجه شد و همه میدانستند که با حضور ایشان مسئله ترکمن صحرا نیز همچون سنندج آرام خواهد شد؛ لذا از وی تقاضا شد تا به ترکمنصحرا سفر کند. طالقانی که به علت بعضی مسائل و کهولت سن و ضعف جسمانی دیگر قادر به مسافرت به ترکمن صحرا نبود، نماینده خود را بدانجا فرستاد و همین – طور ضمن پیامی خطاب به مردم ترکمن صحرا از آنان خواست که صلح و آرامش را در آن منطقه برقرار کنند. متن این پیام ارزشمند با صدای طالقانی از صدا و سیمای ایران پخش شد. وی در این پیام بر روی دو نکته اساسی یعنی تشکیل شورا و جلوگیری از تفرقه و اختلاف بین شیعه و سنی تأکید داشت.
در بخشی از این پیام آمده است: «بارها حضرت امام خمینی (ره) پیشوای انقلاب ایران و نیز این جانب تأکید داشتهایم که برای ما و مکتب ما مرزبندی میان ترک و فارس و کرد و عرب و بلوچ و ترکمن و امثالهم هیچ اعتباری ندارد. معتبر همبستگی و برادری و برابری اسلامی و ایرانی است که باید همه در تحکیم آن بکوشیم..... از برادران و فرزندان با ایمان ترکمن، مخصوصاً از جوانان غیور، انتظار دارم که به هرگونه تفرقه اندازی و عنوان کردن مطالبی نظیر شیعه و سنی که به لحاظ اصول و حقوق هیچ تفاوتی در نظرها ندارن، بیاعتنایی کرد و با متانت و شکیبایی لازم کفایت و هوشیاری خود را برای تصدی امور خودشان و پیشرفت در مسیر مصالح انقلاب اسلامی تمام کشور به ثبوت رسانند.»
