داعش در تهران؛ گرگ‌های تنها یا شبکه سازمان‌یافته

 S9

حادثه تروریستی دیروز تهران در مجلس شورای اسلامی و حرم امام خمینی (ره)، بالاخره پایان یافت تا پس از حجم انبوه اخبار درست و نادرست منتشر شده در بحبوحه حادثه، اینک نوبت به تحلیل گران برسد تا با آرامش، ابعاد مختلف این حادثه بی سابقه در ایران را بررسی کنند.

حمایت آشکار عربستان سعودی از گروه های افراطی و تروریستی در منطقه، رقابت و دشمنی آن با تهران و اظهارات تند مقامات آن که اخیرا تهدید به کشاندن جنگ به داخل ایران کرده بودند، به طور طبیعی میتوانست انگشت ها را در داخل ایران، از همان نخستین لحظات پذیرش مسؤولیت عملیات توسط داعش، متوجه عربستان سعودی کند.

به خصوص آنکه سعودی ها حداقل از ماه ها قبل به طور آشکار بر ضرورت ایجاد نا امنی در ایران و جنگ مذهبی و قومیتی تأکید داشته اند و از رسانه ای کردن آن نیز ابایی نداشتند. سفر جنجالی و مشکل ساز دونالد ترامپ رییس جمهور آمریکا به ریاض و حضور در نشست مشترک عربی – اسلامی – آمریکایی با محوریت مبارزه با تروریسم و ایران، این فرصت را برای ریاض به وجود آورد تا در سایه قرارداد عظیم 460 میلیارد دلاری با آمریکا و سرمایه گذاری کلان در عرصه انرژی آن، به نوعی چراغ سبز واشنگتن برای ورود به فاز جدیدی از تقابل جدی تر با ایران را آغاز کند. تقابلی که رسانه های سعودی، آن را مرحله شکستن استخوان ایران و جنگ شبه مقدس نامیدند.

ساز مخالف قطر در نخستین ساعات از پایان نشست ریاض، با راهبرد مشترک سعودی – آمریکایی در قبال ایران نیز باعث شد تا خشم عربستان از قطر فزونی یابد و در روزهای اخیر، عملا ایران نیز به عنوان کشوری که مانند قطر باید با آن برخورد شود معرفی شد.

در چنین شرایطی طبیعی است که ریاض می تواند به عنوان متهم اصلی در ایجاد هرگونه نا امنی و فعالیت های تروریستی در ایران مورد ظن قرار بگیرد.

در کشاکش این رویدادها، ایران امن و آرام که درحال جنگ با گروه های افراط گرا در عراق و سوریه است و توانسته بود مرزهای این جنگ را از جغرافیای خود دور کند مورد حمله ای سخت و غافلگیرانه در قلب خود یعنی تهران می شود. حمله ای کم سابقه در تاریخ جمهوری اسلامی که توسط یک گروه بزرگ تکفیری انجام می شود و دو مرکز حائز اهمیت نمادین در ایران را نشانه می رود.

حرم امام خمینی از آن جهت برای جریان سلفی جهادی و تکفیری با گروه های متنوع آن اهمیت دارد که امام در ادبیات این جریان، به عنوان مؤسس جمهوری اسلامی و مروج صدور تشیع به جهان اسلام و بنیانگذار پروژه شیعی سازی کشورهای سنی مذهب شناخته می شود و چهره ای مغضوب برای این جریان است. مجلس شورای اسلامی نیز به عنوان نماد تصمیم گیری و قانون سازی و محل تجمع همه طیف های سیاسی کشور مورد حمله قرار می گیر تا پیام اینگونه رسانده شود که در خاک شما، نمادهای سیاسی و دینی تان را فارغ از نوع نگاه و خط سیاسی، هدف قرار می دهیم.

به رغم پذیرفتن مسؤولیت عملیات توسط داعش و اتهامات متوجه به سمت عربستان مبنی بر هدایت این حادثه، آنچه قابل اعتنا است شکل اجرای این عملیات توسط داعش است.

فروردین امسال بود که داعش برای نخستین بار ویدیویی نسبتا طولانی منتشر کرد که در آن ایران را مستقیما تهدید به انجام عملیات تروریستی می کند. ویدیویی که تماما به زبان فارسی (صدا یا زیرنویس) منتشر شد و در آن از تشکیل گردان سلمان فارسی متشکل از اعضای ایرانی داعش خبر داده بود.

هر چند این نخستین تهدید داعش نبود و پیش از آن نیز از زبان ابومحمد العدنانی سخنگوی سابق داعش، کشور را تهدید کرده بود اما این گروه هیچ وقت فرصت تحقق تهدیدهای خود را پیدا نکرد.

علی رغم اینکه العدنانی، شبکه القاعده را مسؤول مستقیم بسته بودن دست داعش در انجام هرگونه عملیات در داخل ایران معرفی کرده بود اما روشن بود که با گسست پیوند داعش با القاعده، عملا می تواند مسیر این گروه برای هرگونه اقدامی علیه ایران را هموار کند.

در هر صورت فارغ از چرایی ناتوانی داعش در اجرای عملیات خود در ایران تا پیش از این و چرایی عملی شدن هدف آنها در چهارشنبه 17 خرداد 1396، آنچه مهم می نماید این است که به عملیات امروز داعش چگونه باید نگریست. آیا این عملیات صرفا ضربه شصت و ارسال پیامی از سوی مخالفان منطقه ای یا بین المللی ایران است که تکرار آن بسته به عملکرد سیاسی تهران خواهد داشت یا اینکه داعش توانسته است حلقه های به اصطلاح جهادی خود را در کشور دایر و شبکه سازی نماید. و اینکه اصولا آیا می توان اقدامات داعش در ایران را مستقل از اهداف و خواسته های دشمنان ایران در منطقه دانست یا اینکه مرام جهادگرایانه و ضد شیعی سلفیه تکفیری این بار با دشمن طاغوتی یعنی عربستان بر سر دشمن مشترک به توافق رسیده است.

این ها پرسش های متعددی است که می تواند در این خصوص مطرح شود و پاسخ به آنها نیازمند درکی عمیق از شرایط منطقه و البته شناخت صحیح جریان سلفی تکفیری دارد. پاسخ به این پرسش مجال دیگری می طلبد لیکن آنچه برای نویسنده حائز اهمیت است شکل کار داعش در این ماجراست.

در این چارچوب نیز پرسش یا پرسش های متعدد دیگری مطرح می شوند. آیا عملیات امروز داعش توسط گردان تازه تأسیس سلمان فارسی انجام شده بود گردانی که داعش تهدید کرده بود که اجرا کننده عملیاتش علیه ایران باشد یا اینکه این گروه از شیوه گرگ های تنها استفاده کرده بود. آیا می توان پاسخ دیگری به این پرسش داد.

در فرضیه انجام عملیات توسط گردان سلمان فارسی، آنچه قابل توجه می باشد این است که داعش تا این لحظه نه در خبرها و نه در بیانیه خود کوچک ترین اشاره ای به نام این گردان نکرده است. همین موضوع تردید درباره ارتکاب این عملیات توسط این گردان را بیشتر می کند. علاوه بر اینکه چنانچه روشن شود این عملیات توسط گردان مزبور انجام نشده باشد عملا وجود خارجی آن، قوام آن و یا مرتبط بودن آن با حوادث تهران را زیر سؤال می برد. هر چند یکی از اندیشکده های عربی متخصص در امور گروه های افراط گرا، گردان سلمان فارسی را اجرا کننده عملیات دانسته بود اما هیچ توضیح اضافه وشواهدی برای ادعای خود که تنها در قالب یک تیتر بیان شده بود نمی آورد.

فرض دوم یعنی اجرای عملیات به شیوه گرگ های تنها (الذئاب المنفردة Lone Wolf Terrorism ) نیز دارای اشکالات متعددی است. این شیوه غالبا در اماکن عمومی و با حداقل افراد (یک یا دو نفر) حداقل امکانات و معمولا بدون رجوع و کسب تکلیف از ساختار تشکیلاتی گروه انجام می شود. عملیات اخیر پل لندن نمونه بارز این عملیات بود. استفاده از یک هفت تیر، کارد یا خودرو برای زیر گرفتن عابران، از ویژگی های این شیوه است. اما عملیات تهران، فاقد مؤلفه های این شیوه است. عملیات با حداکثر تعداد افراد، سلاح و مهمات متعدد، برنامه ریزی انجام عملیات همزمان در دو یا سه نقطه پایتخت، و اماکن غیر عمومی و خاص و انتخاب شده به شکل هوشمند و هدف دار (حرم و مجلس) انجام شد.

علاوه بر اینکه بررسی محتوای بیانیه آخر و مفصل داعش نشان می دهد که این عملیات بخشی از یک سلسله عملیات علیه ایران خواهد بود. در حالی که در پوستری که بعد از عملیات پل لندن و توسط داعش منتشر شد، به فردی بودن عملیات و عدم انجام هماهنگی قبلی اشاره شده بود.

اما فرضیه سوم بر این باور است که داعش احتمالا با عملیات امروز، و با توجه به تهدیدهای طولانی مدت خود نسبت به ایران، عملا مرحله شبکه سازی خود برای جذب هوادار در داخل کشور را تمام کرده یا همچنان در حال ادامه آن است و این افراد بخشی از بازوان اجرایی گروه تروریستی در داخل بوده اند. زیرا با فرض پذیرش ادعای داعش مبنی بر تشکیل گردان سلمان فارسی، جابجایی این افراد به ایران با توجه به شرایط سخت ترانزیتی این گروه و احتمالا شناسایی و دستگیری آنان و ناکام ماندن عملیات ها، ضربه ای نامطلوب برای داعش خواهد بود.

هرچند شناسایی هویت عناصر تروریست مقتول در حادثه امروز و ایرانی بودن یا نبودن آنها می تواند به قبول یا رد این فرضیه کمک کند اما در هر حال نباید فراموش کرد فکر تکفیری جذابیت های خاص خود را برای بخشی از افراد دارد و پایگاه اجتماعی آن را در هر جایی از جغرافیای کشورهای مسلمان می توان جست و نمی توان ایران را از این قاعده – و لو با درجه متفاوت از سایر کشورها -  مستثنی دانست. بنابراین اهتمام به این نوع از تهدید باید مدنظر قرار بگیرد.

تأکید بر سخن گفتن عناصر تروریست حادثه تهران به زبان عربی نیز نکته ای در خور توجه است. موضوعی که می توان آن را تعمدی دانست. در ویدیوی فروردین ماه داعش که مختص ایران بود، ملاحظه می شود که افراد منتسب به گردان سلمان به زبان فارسی صحبت می کنند و به نظر می رسد داعش برای تحریک احساسات و همبستگی بخشی از مردم در داخل ونشان دادن اینکه اهل سنت ایران نیز داعش را باور دارند و به آن پیوسته اند، چنین کاری را کرده است.

اما اکنون با تروریست هایی سرکار داریم که در داخل ایران به زبان عربی سخن می گویند و پیام خود را به مقامات ایرانی به این زبان منتقل می کنند. گویی که اصرار بر این هست تا نشان داده شود که این افراد از خارج از مرزهای ایران وارد کشور شده اند (یا ارسال شده اند) و با عبور از لایه های امنیتی، عملیات خود را انجام داده اند. هر چند که هنوز هویت این افراد مشخص نشده و تا این لحظه لهجه عربی این افراد نیز شناسایی و مورد تأکید قرار نگرفته است به گونه ای که برخی را به تردید انداخته است که ممکن است مهاجمان افرادی غیر عرب (ایرانی) بوده اند که سعی در صحبت کردن با شیوه و ادبیات سلفی های جهادی داشته اند.

آنچه در پایان بر آن تأکید می شود نکته آغازین است که رفتارها و اقدامات داعش را در حال حاضر نمی توان از تصمیمات و اهداف و خواسته های دشمنان منطقه ای یا بین المللی ایران جدا دانست. بنابراین فرضیه های مطرح شده نیز در سایه همین اهداف و توافقات پشت پرده می تواند تغییراتی در شکل داشته باشد.

منبع: پایگاه تحلیلی تحریر


دی 1402
شنبه 1 شنبه 2 شنبه 3 شنبه 4 شنبه 5 شنبه جمعه
1
2
3
5
6
7
8
9
10
11
12
14
15
16
17
18
19
21
22
23
28
29