جعفربن محمد(ع)؛امام تمدن ساز

دوران زندگى وامامت امام جعفر صادق (ع) داراى ويژگيهاي خاص ومنحصر به فردى هست .شرايط اجتماعى وفرهنگى عصر آن حضرت در زمان هيچ يک از امامان وجود نداشته است . زيرا آن دوره از نظر سياسى ، دوره ضعف وتزلزل حکومت بنى اميه ووفزونى قدرت بنى عباس بود واين دو گروه مدتى در حال کشمکش ومبارزه با يکديگر بودند .

از زمان هشام بن عبدالملک تبليغات ومبارزات سياسى عباسيان آغاز گرديد ودر سال 129وارد مرحله مبارزه مسلحانه وعمليات نظامي گرديد وسرانجام در سال132 به پيروزى رسيد .(1)

عباسيان قبل از رسيدن به قدرت با سياست طرفدارى از خاندان پيامبر وگرفتن انتقام خون آنان وارد عرصه شدند ، لذا از طرف اين گروه هيچ فشارى بر امام وارد نبود .لذا اين دوران ، دوران آرامش وآزادي نسبى امام صادق وشيعيان وفرصت بسيار خوبي براى فعاليت علمى وفرهنگى آنان به شمار ميرفت . فضاى جامعه بسترى مناسب براى توسعه علومى همچون تفسير ، حديث ، فقه ، کلام ، طب، فلسفه ، نجوم ، رياضيات فراهم آورده بود .در ميان مردم شوروشوق بى سابقه اى براي فهم ويادگيرى علوم پيدا شده بود .

چرا که آزادى وحريت فکر وعقيده در اسلام وتشويق هاي پيامبر اسلام براى کسب علم ودعوت قرآن به علم آموزى وتفکر وتعقل عامل اساسى پيدايش اين نهضت وجنبش علمى به حساب مى آيد .

امام صادق (ع) ازاين فرصت مناسب سياسى که حکومت بنى اميه وبنى عباس با هم در گير بودند وامام تاحدى زير فشار نبود وهمچنين اوضاع فرهنگى جامعه ، استفاده کرد وحوزه وسيع علمى ودانشگاه بزرگى را به وجود آورد وتوانست شاگردان برجسته وبزرگى از جمله جابر بن حيان وابان بن تغلب وزراره را پرورش دهد .

عصر امام صادق (ع) عصر برخورد انديشه ها وپيدايش فرق ومذاهب مختلف نيز بود .در اثر برخورد مسلمين با عقايد وآراى اهل کتاب ونيز دانشمندان يونان ، شبهات گوناگونى پديد آمده بود . در آن زمان فرقه هاى مختلفى از جمله جبريه ،مرجئه ، غلات ،زنادقه پديد آمده بودند که هر کدام عقايد خود را ترويج ميدادند. لذا امام با تمام جريانها فکرى وعقيدتى آن روز مبارزه کرد وموضع اسلام وتشيع را در برابر آنها روشن ساخته وبرتري بينش ومنطق اسلامى را ثابت کرد .

شاگردان دانشگاه امام صادق (ع) منحصر در شيعيان نبودبلکه پيروان سنت وجماعت نيز از مکتب آن حضرت برخوردار مى شدند . پيشوايان مشهور اهل سنت ، بلا واسطه ويا با واسطه شاگرد امام بودند .از جمله آنان (ابو حنيفه ) پيشواى مذهب حنفى از مذاهب اهل سنت را ميتوان نام برد که خود اقرار مى کند که آن دو سالى را که در خدمت امام صادق بوده است پايه علوم و دانش اوست ومى گويد :(لولا السنتان لهلک نعمان ) اگر آن دو سال نبود نعمان هلاک ميشد .(2) (اسم ابو حنيفه ، نعمان بن ثابت بوده است)

امام صادق شاگردان زيادى را تربيت کرد که تعداد آنها بالغ بر 4000 نفر مى رسد .(حسن بن على بن زياد ) که از شاگردان امام رضا (ع) واز محدثان نامى شيعه است مى گويد : در مسجد کوفه نهصد نفر استاد حديث مشاهده کردم که همگى از جعفر بن محمد (ع) حديث نقل ميکردند که اين خود نشان از وسعت جنبش علمى حضرت صادق دارد . (3)

بنا برآنچه از تاريخ بر مى آيد حضرت هر يک از شاگردان خود را در رشته اى که با ذوق وقريحه او سازگار بود تشويق وتعليم مى نمود تا در آن رشته تخصص پيدا کند مانند جابربن حيان که در رشته هاى عقلى وطبيعى وشيمى که آن روز کيمياناميده مى شد پرورش داد . وى بيش از دويست جلد (4) در اين زمينه کتاب به رشته تحرير در آورد وبه عنوان پدر علم شيمى مشهور شد .کتابهاى جابر بن حيان به زبانهاى گوناگون اروپائى در قرون وسطى ترجمه شد ونويسندگان تاريخ علوم همگى از او به عظمت ياد مي کنند .

در فقه زراره ، در کلام مومن طارق ، در لغت وادبيات عرب ابان بن تغلب را پرورش داد ودرمناظره هاى علمى از وجود اين طلاب نمونه استفاده مى کرد وقدرت علمى شيعى را به رخ معاندين مي کشاند .

امام جعفر صادق (ع) در مسير تکاملى حرکت شيعه طرح جايگزين کردن عقايد ودکترين اسلام ناب محمدي (ص)وشيعى را بر اسلام اموى وعباسى پايه ريزى کرد يعنى پس از آنکه مردم بر اثر مجاهدتهاي امامان پيشين به نا صحيح بودن مذهب رسمى وديگر انديشه هاى منبعث از آن ونيز حرکتهاى سياسى مبتني برآن در سالهاى گذشته پى بردند آماده بودند تا طرح جايگزين مکتب اهلبيت را دريافت کنند وامام صادق (ع) همان بزرگواريست که با توجه به يک موقعيت استثنائي تاريخى طرح جايگزين شيعه را به موقع ارائه کرد . وامامان ديگر به شرح وبسط بعضى از ابعاد آن پرداختند وبدين جهت است که مذهب شيعه را مذهب جعفرى مى نامند . تلاشها ومجاهدتهاي امام صادق(ع) در زمينه هاى علمى ، فقهى ،عقلي واخلاقى باعث شد شيعه داراى شناسنامه رسمى گردد ومذهب ما به نام ايشان مزين شود .

حوزه هاى علميه امروز پرچم دار همان نهضت وجنبش علمى است . هر روز شبهات جديدى با اغراض شيطانى در مورد دين ومذهب از طرف افکار مسموم وارد مى شود .دشمنان دين وانسانيت از هر طرق ممکن اعم از شبکه هاى ماهواره اى واينترنت استفاده مي کنند تا اهداف پليد وشوم خود را در جهان ومخصوصا درخاورميانه وکشورهاى اسلامى پياده کنند .

در بيش از يک دهه اخير تبليغات دشمنان اسلام ، مبنى بر خشونت طلب بودن مسلمانان واين دين آسمانى ، بيش از پيش سرعت گرفته است .هر چند اين تبليغات دروغ، بنا بر اهداف سلطه جويانه دشمنان اسلام صورت گرفته است اما آگاهان در در سراسر دنيا ميدانند که اسلام دين صلح وعدالت گسترى است .چرا که قرآن کريم خود دستور مى دهد (ولا تجادلوا اهل الکتاب الا بالتي هى احسن ) (۵) در گفتگو با اهل کتاب بهترين روش بحث وسخن را انتخاب کنيد وگفتگويتان به صورت گفتگوى باز باشد تا شبهات واجمالاتى که در تفکر آنهاست بر طرف شود .

امروزه بسيارى از شبکه هاى تلويزيونى وماهواره اى غرب وهمچنين سايت هاى صهيونيستى به دنبال اين هستند که فرهنگ مهدويت را زير سوال برده و مسلمانان را نسبت به اين موضوع دچار ترديد کنند .وصدها وشايد هزاران شبهه ديگر که با وارد کردن آنها بر اذهان افراد جوامع به دنبال منافع خود هستند . اما چاره کار را پيشوايان دين اسلام ، همانهائى که وسيله الله هستند به ما نشان داده اند تا در چنين زمان سخت که آخرالزمانش نامند ، گمراه وسرگردان نشويم که حضرت مهدى (عج) مي فرمايد :

(واماالحوادث الواقعه فارجعوا فيها الى رواه احاديثنا فانهم حجتي عليکم وانا حجه الله عليهم ) يعنى :واما در حوادث ووقايع ومسائل خود در زمان غيبت ، به راويان حديث وعلما ومراجع دين رجوع کنيد ، آنها حجت من بر شما هستند ومن حجت خدا بر آنها هستم .(۶)

همانطور که حضرت مى فرمايد : براى در امان ماندن از حيله هاى شياطين چاره اى جز پناه بردن به دامان علما ودانشمندان دين که پرورش يافتگان دانشگاه جعفرى هستند ، نداريم چرا که پيامبر بزرگوار اسلام فرمودند : (العلماء ورثه الانبياء) عالمان دين وارثان علم انبياء هستند .

پى نوشتها :

1-سيره پيشوايان / مهدي پيشوايي

2-حيدر ،اسد،الام الصادق والمذهب الاربعه ج1 ص 70

3- نجاشى ، فهرست مصنفى شيعه ، تحقيق سيد موسى شبيرى زنجانى ،ص 39 و40

4-الفهرست /ابن نديم ،ص512-517

۵-عنکبوت /۴۶

۶-وسايل الشيعه / ج ۱۸ / ص۱۱