زندگی‌نامه
شهید سیدحسن آیت روز 3 تیر ماه 1317، در شهرستان نجف آباد اصفهان در خانواده‌ای روحانی و کشاورز متولد شد. او که نوه مرحوم آیت الله سیدعلی نجف آبادی (از ناحیه مادر) بود، هم از طرف مادر و هم از طرف پدر، سید بود. پدر ایشان روحانی بود.
خانواده شهید آیت از ابتدا در نهایت سختی و فقر، بودند و تنها منبع درآمدشان، دسترنج حاصل از کشاورزی بود؛ لذا وی از کودکی در نهایت تنگدستی و محرومیت مادی رشد کرد و با عمق وجود، فقر و تنگدستی را لمس نمود.
شهید آیت از تأثیر گذارترین افراد پس از انقلاب، دبیر سیاسی حزب جمهوری اسلامی و از اعضای هیئت رئیسه مجلس خبرگان قانون اساسی بود كه نقش مهمی در تصویب برخی اصول از جمله اصول مربوط به ولایت فقیه، شورای نگهبان و آوردن سپاه به عنوان یك نهاد در قانون اساسی به منظور جلوگیری از تكرار انحرافات انقلاب مشروطه داشت.
وی در اولین انتخابات مجلس شورای اسلامی با رأی بالایی به نمایندگی مردم تهران برگزیده شد و با تأیید اعتبارنامه اش برخلاف توطئه منافقین و دشمنانش نقش مهمی را در مجلس شورای اسلامی ایفا کرد. دكتر آیت در 14 مردادماه 1360 به شهادت رسید.
تحصیلات
حسن آیت کودکی و تحصیلات ابتدایی و متوسطه خود را در شهرستان نجف آباد سپری نمود. او با داشتن علاقمندی و کنجکاو نسبت به مسائل اجتماعی و مسائل مربوط به مردم و مکتبی که در آن رشد کرد، با پولی که برای غذا می‌گرفت، روزنامه تهیه می‌کرد و می‌خواند و بریده مطالب حساس روزنامه‌ها را جمع‌آوری می‌کرد؛ یعنی از همان کودکی علاقه عجیبی به مسائل سیاسی روز داشت و با افراد به بحث و بررسی می‌پرداخت.
او تحصیلات علوم دینی از جمله علوم حوزه را تا حدود فقه و اصول در نجف آباد و اصفهان به پایان رساند و برای ادامه تحصیلات به تهران رفت. در تهران در دانشسرای عالی در رشته تربیت معلم، در بخش ادبیات فارسی موفق به اخذ لیسانس در سال 1337 شد و با مطالعات در رشته جامعه شناسی، در سال 1340 فوق لیسانس جامعه‌شناسی از مؤسسه علوم اجتماعی دانشگاه تهران را دریافت کرد.
در سال 1341، در کنکور دانشکده حقوق شرکت کرد و به دانشکده حقوق دانشگاه تهران راه یافت و دوره روزنامه نگاری را در مؤسسه اطلاعات گذراند و در طول مدت تحصیلات عالیه، علاوه بر فارسی به زبانهای عربی، انگلیسی و فرانسه نیز آشنایی پیدا کرد.
سوابق فرهنگی
شهید آیت که از دانشسرای عالی لیسانس گرفته بود، کار اجتماعی خود را با تدریس در آموزش و پرورش در شهرستان فریدن آغاز کرد؛ ولی به علت ادامه برنامه تحصیلی خود و نیز بر اثر بیماری، چند سالی در کارش توقف به وجود آمد؛ اما مجدداً کار خود را با تدریس در دبیرستان آغاز کرد. وی علیرغم مدارک تحصیلی متعددی که داشت، به علت سرسختی در مبارزه با نظام استبداد در دوران تحصیلی، به شهر دامغان تبعید شده و سالها در دبیرستانهای همین شهر به تدریس پرداخت؛ تا اینکه پس از چند سال به تهران انتقال یافت و به تدریس در دبیرستانهای جنوب شهر تهران مشغول شد.
آغاز مبارزه
شهید آیت از ابتدای جوانی و در دوران دبیرستان، با نحوه مبارزه اسلامی آشنا شد. در سالهای پس از 28 مرداد سال 1332 که از دورانهای بسیار تلخ و پیچیده مبارزه ملت مسلمان ایران بود، شهید آیت در نجف آباد و اصفهان پای به میدان مبارزه نهاد و از همان ابتدای نوجوانی در حالی که بیش از 15 سال نداشت، از برکت هوش سرشار و طینت پاکش، راه اسلام و راه آیت‌الله کاشانی را انتخاب کرد.
او در شرایطی قدم در راه آیت الله کاشانی گذاشت که سخت‌ترین حملات و دشنام‌ها و تهمت‌ها هنوز نثار این پیشوای مجاهد مظلوم می‌شد؛ ولی آیت از روز اول راه صحیح را انتخاب کرد و در دام گروههای وابسته به مصدق نیفتاد. او خود در این رابطه گفت: «من از همان سالهای 1332 که روزنامه شورش به عنوان ارگان تبلیغاتی استعمارگران و به عنوان بزرگترین مدافع مصدق، سنگین ترین اتهامات و فحش های رکیک را به آیت الله کاشانی می‌داد، به مظلومیت این شخصیت مجاهد اسلامی پی بردم و راه او را به عنوان راه اسلام و آزادی تشخیص دادم.»
شهید آیت هنگام تحصیل در دانشگاه نیز روابط خود را با مکتب آیت الله کاشانی تحکیم کرد و در هر مناسبتی برای دیدار ایشان به منزل و مسجد که به شدت مورد سانسور هیئت حاکمه و کنترل شدید پلیس بود، رفت و آمد می‌کرد.
پیوستن به امام خمینی (ره)
با درگذشت آیت الله کاشانی در اسفند سال 1340، صحنه مبارزه اسلامی خالی شد و یک دوران فترت پیش آمد. در این هنگام عملاً دو گروه در صحنه سیاسی وجود داشتند: یکی گروه جبهه ملی و پیروان مصدق بود که نهضت آزادی برای پاسخگویی به شرایط جدید از درون آنها برخاسته بود و دیگری تشکیلات حزب زحمتکشان و دکتر بقایی، حائری زاده و مکی، نمایندگان اقلیت دوره پانزدهم مجلس که بنام آیت الله کاشانی مبارزه می‌کردند. شهید آیت به مبارزه خود در کنار گروه دوم ادامه داد؛ ولی دیری نپایید که حضرت امام خمینی (ره) پرچم مبارزه ضدرژیم شاه و ابرقدرتهای شرق و غرب را به دوش گرفت. با ظهور امام خمینی (ره) در صحنه مبارزه اسلامی میهمن مان، پیروان آیت الله کاشانی یعنی همان افرادی که از سالهای شهریور 1320 مبارزه را در خط آیت الله کاشانی شروع کرده بودند نیز به نهضت امام خمینی (ره) پیوستند.
به هر حال شهید آیت از اولین کسانی بود که به امام خمینی(ره) پیوست و با تمام وجود، خود را در خط مبارزه امام (ره) قرار داد و در تابستان سال 1342 در ارتباط با چاپ و پخش اعلامیه‌هایی در این رابطه در خیابان پامنار از طرف ساواک دستگیر و زندانی گردید.
ایجاد سازمان سیاسی مخفی در راستای خط امام (ره)
شهید آیت از همان ابتدای حرکت امام خمینی (ره) و در جریانات قیام 15 خرداد با تمام قوا خود را در خط امام (ره) قرار داد و بخصوص با استفاده از امکاناتی که داشت، با تشریح اهمیت نقش روحانیت مجاهد در تاریخ، هر چه بیشتر مردم را به حقانیت راه امام (ره) تشویق کرد.
از آنجا که شهید آیت امید خود را به کلی از گروههای سیاسی موجود از دست داده بود، نسبت به ایجاد یک گروه سیاسی مخفی اقدام کرد و از این طریق توانست بسیاری از افراد شایسته همچون شهید محمد منتظری، شهید سردار سرلشکر یوسف کلاهدوز و شهید سرتیپ سید موسی نامجو را در راستای خط امام خمینی (ره) و آرمان‌های ایشان گردآورد. این گروه فعال توانست در جریان انقلاب خدمات ارزنده‌ای را به انقلاب اسلامی ایران بنماید.
سید حسن آیت پیرامون این سازمان سیاسی - نظامی که با یاری همرزمانش در سال 1345 پایه ریزی کرد، چنین نوشت: «این تشکیلات اصل را بر ایجاد حکومت و نظام اسلامی، ابتدا در ایران و سپس در سطح جهانی گذاشت و معتقد بود که تنها با تکیه بر این فکر و ایده، یعنی جهان شمول شدن اسلام است که می‌توان مردم مسلمان کشورهای عقب نگه داشته شده را بسیج کرد»
در مرامنامه این سازمان آمده است: «اسلام کاملترین دین و پاسخگوی کلیه احتیاجات انسانی در هر زمان و مکان بوده و بهترین تضمین برای صیانت از ارزشهای مادی و معنوی بشریت است.» و در اصلی از آن آمده است: «بدون در دست گرفتن قدرت سیاسی، امکان استقرار حق و عدالت ممکن نیست و در دست گرفتن این قدرت در جوامعی که تحت سلطه دیکتاتوریست، جز از طریق زور و انقلاب میسر نیست.»
از تاکتیکهای این سازمان، نفوذ مخفیانه در ارگانهای حساس رژیم سابق، بالاخص ارتش و گارد جاویدان و ایجاد شاخه‌های مخفی بوده است، به طوری که در جریان انقلاب این شاخه‌ها کمک بسیار مؤثری به پیروزی انقلاب نمودند. تربیت افراد جهت در دست گرفتن امور حکومتی از خدمات دیگر این تشکیلات بوده است.
ادامه مبارزه در سنگر تدریس
شهید آیت در طول سالهای بعد از 15 خرداد سال 1342 به تدریس اشتغال داشت و چون موضوع درسهای او عموماً جامعه شناسی و مسائل اجتماعی بود، توانست ذهن دانشجویان خود را بیدار و آنان را در مسیر مبارزه به حرکت درآورد.
او که دارای مطالعات بسیار عمیق و گسترده ای در رشته جامعه‌شناسی سیاسی بود، در مدرسه عالی قضایی قم، مدرسه عالی لاهیجان، دانشکده علم و صنعت و مدرسه عالی اراک به تدریس جامعه شناسی پرداخت. در غالب کلاسهای او دانشجویان با استفاده از نوار ضبط صوت درسهایش را منتشر می‌ساختند؛ در همین رابطه شهید آیت چند بار در قم از طرف ساواک احضار شد و بازجوییهای مفصلی از او به عمل آمد.
وی بعلاوه، در حوزه علمیه قم در کلاسهای متعددی که از طرف طلاب حوزه تشکیل می‌شد، به تدریس جامعه شناسی و تاریخ نهضت اسلامی ایران پرداخت و عده کثیری از طلاب حوزه علمیه قم همیشه در جلسات علنی و مخفی تدریس او حاضر می‌شدند.
افشاگریهای ارزنده در کمک به انقلاب
با اوجگیری مبارزه ملت مسلمان ایران در مقابل نظام استکبار، شهید آیت یکی از اولین کسانی بود که با سخنرانیهای خود در مساجد و دانشگاهها و ادارات دولتی به گسترش دامنه مبارزه با رژیم پرداخت و با حضور خود در این اجتماعات، نقش بسیار سازنده و فعالی در بالا بردن سطح اطلاعات توده‌های مردم ایفا کرد.
او از همان روزهای شروع انقلاب و در شرایطی که دستگاههای تبلیغاتی غرب درصدد برپا کردن جبهه ملی جدید بودند، به مقابله با این عوامل شناخته شده پرداخت و با اطلاعات و شناخت وسیعی که از پرونده رهبران جبهه ملی داشت، افشاگریهای ارزنده‌ای درباره آنها نمود. وی علیرغم تمام امیدهایی که عوامل استعمار غرب به این گروهک خطرناک بسته بودند، توانست نقش حقیقی آنان را به ملت انقلابی ما معرفی کند. نقش شهید آیت در افشای خط وابسته به آمریکا و انگلیس نقش مهمی بود.
دبیر سیاسی حزب جمهوری اسلامی
با پیروزی انقلاب اسلامی در 22 بهمن 1357، شهید آیت با کوله باری از تجربه سیاسی و سازماندهی نیروها در برپایی حزب جمهوری اسلامی نقش به سزایی ایفا کرد. وی به همراه شهید بهشتی و سایر همرزمان، از مؤسسین حزب جمهوری اسلامی و عضو شورای مرکزی این حزب بود و از همان ابتدا به عنوان دبیر سیاسی حزب جمهوری اسلامی انتخاب شد.
شهید آیت از برکت معلومات وسیع خود نقش فعال و باارزشی در حزب جمهوری اسلامی ایفا کرد و تمام وقت در خدمت حزب و هدفهای باارزش انقلاب اسلامی ایران قرار گرفت. او به علت دوراندیشی خاصی که داشت، در مواقع ضروری پیشنهادهای جامع و راهگشایی جهت بررسی و اخذ تصمیمات مناسب به شورای مرکزی حزب جمهوری اسلامی ارائه می کرد.
مصاحبه شهید آیت پیرامون ضرورت حزب جمهوری اسلامی
شهید آیت در مصاحبه‌ای با روزنامه کیهان در 17 دی ماه 1358، به ضرورت تشکیل حزب به عنوان سازمانی متشکل از افراد که بهتر از افراد به صورت متفرقه می توانند کارها را انجام دهند اشاره کرد و در مورد نقش و مسئولیت حزب در رابطه با انقلاب اسلامی اظهار داشت:
« قبل از انقلاب هم به صورت احزاب بدون اسم و رسم متشکل بودیم و مخفی کار می‌کردیم که هر دسته یا حزب، شاخه سیاسی، نظامی و ایدئولوژیک داشت. هر حزب می‌توانست دولتی تشکیل دهد و از نظر افراد هم کاملاً غنی بود و به آن صورت هم که می‌گویند قحط‌الرجال است، صحت ندارد؛ زیرا این به اصطلاح رجال حتماً نباید از 50 سال بیشتر داشته باشند، تا مثلاً بتوانند وزیر شوند، ما بیشتر معتقد به استفاده از نیروهای جوان هستیم.
چه اشکال دارد مثلاً یک جوان 25 یا 30 ساله وزیر شود، البته ممکن است تجربه کمتری داشته باشد ولی صداقتش 100 برابر بیشتر است و این برای ما بیشتر ارزش دارد؛ زیرا همین افراد انقلاب کرده‌اند و همین‌ها می توانند آن را به پیش ببرند، همانطور که در اشغال سفارت آمریکا شاهد آن بودیم و ما می‌خواهم توسط تشکیلات حزبی چنین نیروهای ناشناخته را جذب کنیم و بکار گیریم.
بعد از انقلاب تمام گروههای مخفی ما به صورت یک حزب واحد شروع به فعالیت علنی کرد و بیشتر سعی کرد که روی خط امام حرکت کند و ترجیح داد با مردم باشد تا با روشنفکران. البته نه اینکه با روشنفکران قطع رابطه کند ولی بیشتر به رأی مردم که اکثریت بودند، عمل می‌کرد و مردم هم از این مسئله استقبال کردند.»
نماینده مجلس خبرگان قانون اساسی
شهید آیت پس از تأسیس حزب جمهوری اسلامی، از سوی مردم نجف آباد استان اصفهان به عنوان نماینده مجلس خبرگان بررسی قانون اساسی برگزیده شد و در آن مجلس به عضویت هیأت رئیسه درآمد. تلاش های او در گنجاندن و تصویب اصل‌های ولایت فقیه، فرماندهی کل قوا و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران فراموش ناشدنی است.
او به خوبی تشخیص داد که طرح پیش نویس قانون اساسی که به وسیله دولت موقت تدوین شده بود، نمی‌تواند پاسخگوی نیازهای انقلاب اسلامی ایران باشد. به همین جهت با استفاده از تجارب تاریخ گذشته ملت که چیزی جز غلبه فراماسونها و کنار گذاردن روحانیت مجاهد نبود، برای اولین بار در طول تاریخ سیاسی میهنمان، مسئله ولایت فقیه (نقش سازنده و باارزش روحانیت مجاهد) را به همراه آیت الله منتظری، شهید بهشتی و سایر اعضای هوشیار مجلس خبرگان به عنوان یک اصل اساسی در قانون اساسی وارد ساخت و سپس مسئله فرماندهی کل قوا را که در واقع اساس قدرت در مملکت است، به طور قانونی و رسمی در اختیار رهبر انقلاب و بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران قرار داد.
با مراجعه به مذاکرات مجلس خبرگان به خوبی نقش مثبت و خلاق این شهید برخاسته از توده مردم محروم آشکار است. شهید آیت که از دوران مبارزه با نظام استکبار با شهید محمد منتظری ارتباط نزدیک و دائمی داشت، در تأسیس سپاه پاسداران کوشش زیادی کرد و در مجلس خبرگان کوشش کرد که سپاه بعنوان یک نهاد رسمی در قانون آورده شود و در تصویب اصل مربوط به فرماندهی سپاه که در اختیار رهبر انقلاب باشد نقش مؤثری داشت.
کاندیداتوری در اولین انتخابات ریاست جمهوری
در اولین انتخابات ریاست جمهوری، شهید آیت خود را کاندیدا نمود تا حزب در صورت بروز حادثه، نامزد دیگری برای ریاست جمهوری داشته باشد؛ او در مصاحبه‌ای با روزنامه کیهان (1358/10/17) گفت: « من خودم برای اولین بار در حزب، آقای فارسی را برای کاندیدایی ریاست جمهوری پیشنهاد کردم و اکنون هم او را لایق ترین فرد بین کاندیداهای معرفی شده می‌دانم، ولی حزب تصمیم گرفت فرد دیگری را از کادر مرکزی کاندیدا کند تا در صورت بروز حادثه‌ای حزب بدون کاندیدا نباشد»
پس از حذف آقای جلال الدین فارسی از نامزدی ریاست جمهوری، شهید آیت به عنوان تنها کاندیدای حزب جمهوری اسلامی در مقابل ابوالحسن بنی‌صدر دیگر نامزد ریاست جمهوری مطرح شد. در این زمان که تقریباً صحنه برای بنی‌صدر خالی شده بود، شهید آیت در نطق انتخاباتی رادیویی خود مطالب مهمی بیان کرد.
نطق انتخاباتی رادیویی شهید آیت:
«اگر در بین کاندیداها کس دیگری بود که از نظر من حتی بالنسبه واجد خصوصیات و صفات موردنظر بود، خیلی ساده و آسان به نفع او کنار می‌رفتم، ولی اکنون چنین کسی را نمی‌یابم و از طرفی نسل جوان و پرشور و انقلابی و باایمان در اثر این جریان دچار یأس و تردید و سردرگمی شده است و بنا به تقاضای افرادی از همین قبیل است که من هنوز با وجود آنکه اوضاع و احوال را به هیچ وجه مساعد و مناسب نمی‌بینم، [ماندم] زیرا روحانیت که بخش اعظم جامعه از او الهام می‌گیرد و نیز احزاب و گروههای مؤثر به علت کمبود فرصت، به جای اینکه بین خوب و خوبتر، خوبتر را انتخاب کنند، بین نامناسب و نامناسبتر، نامناسب را می‌خواهند انتخاب کنند و این موضوع انتخاب را مشکل کرده است.»
شهید آیت در ادامه سخنان انتخاباتیاش به نقش تبلیغات پرخرج به عنوان یک حربه امپریالیستی وغربی برای انتخابات اشاره کرد و گفت :« رئیس جمهور نه پودر رختشویی است و نه روغن نباتی و نه نظایر آن که به ضرب پوستر و عکس و پلاکارد در مغز مردم فرو کنند. این همان غربزدگی و سبک تبلیغات غربی است که ما دچار آن شده‌ایم. این همان چیزی است که متفکران و محققان؛ حتی غربیها آن را دلیل ظاهری بودن دموکراسی غربی می‌دانند، نه واقعی بودن آن؛ زیرا وقتی بنا بر تبلیغات شد و نه ارشاد، کسی برنده است که پولدارتر است.»
نطق انتخاباتی تلویزیونی شهید آیت
شهید آیت در نطق انتخاباتی تلویزیونی‌اش در مورد اهمیت انتخابات رئیس جمهوری گفت: «من معتقدم که نباید این مرحله از تاریخ را سرسری گرفت و چنین تصور کرد که هر کسی به ریاست جمهوری برسد، فرقی نمی‌کند. موضوع آنست که رئیس جمهوری یک مقامی نیست که مثلاً مانند نخست‌وزیر، هر گاه بخواهیم به آسانی او را برکنار کنیم. او 4 سال قانوناً باید سر کار باشد و باید به نحوی باشد که آنچه را اکثریت ملت می‌خواهند، حتی المقدور بدان برسند و این وضع را من در جو کنونی نمی‌یابم. جو کنونی جو غیرطبیعی است؛ زیرا در بین کاندیداها، نمونه طرز تفکر لااقل چندین میلیون نفر از مردم وجود ندارد.»
او با شناختی که از اطرافیان بنی‌صدر داشت، جامعه را نسبت به نقش مهم افرادی که از اطرافیان نزدیک یک کاندیدا هستند یا با او در یک جریان قرار دارند و پس از انتخاب او به ریاست جمهوری روی کار می‌آیند متوجه کرد و گفت: «من معتقدم که اطرافیان و دوستان کسانی که ممکن است در اثر موفقیت کاندیدایی سرکار بیایند، بسیار مهمند؛ زیرا مهمتر از خود رئیس‌جمهور، یاران و همکاران او هستند. این درست است که هیئت وزرا را با رأی تمایل مجلس باید تضمین نمود و از این جهت، تمام نقش به عهده رئیس جمهور نیست، ولی به هر صورت به تناسبی که رئیس جمهور نقش دارد، خواه ناخواه اطرافیان و دوستان او هم مؤثرند.»
دعوت از کاندیداها برای مناظره تلویزیونی
شهید آیت برای روشن شدن چهره منافقانه بنی‌صدر و اطرافیانش و میزان واقعیت وعده‌ها و نیز عدم اعتقاد او به ولایت فقیه، همه کاندیداها را به مناظره تلویزیونی دعوت کرد و گفت:
« مطالبی است که کاندیداها در رابطه با مردم بیان داشتند و ادعاهایی است که نموده‌اند؛ باید این روشن گردد که این ادعاها تا چه حد با واقعیت تطبیق می‌کنند؛ زیرا بعضی مسائل است که در میزان آراء تأثیر بسزایی دارد، مثلاً عدم اعتقاد به ولایت فقیه، اگر برای مردم روشن شود، که چه کسی به ولایت فقیه اعتقاد ندارد، قطعاً چنین کسی را انتخاب نخواهند کرد، حال اگر نامزدی به این اصل اعتقاد نداشته باشد ولی مدعی اعتقاد بدان باشد، این موضوع باید برای مردم روشن گردد و باز این مسئله احتیاج به زمان دارد و من پیشنهاد می‌کنم در مناظره تلویزیونی که روز چهارشنبه انجام می‌شود، همه کاندیداها شرکت نمایند تا این موضوع و نظایر آن روشن گردد.» ولی متأسفانه این تقاضای او عملی نشد.
شهید آیت خواهان افشای اسناد لانه جاسوسی
شهید آیت، به دنبال افشاگریها و بیان نقطه نظرات سازنده و هشداردهنده خود در نطقهای انتخاباتی رادیو تلویزیونی‌اش، در نامه‌ای به وزارت کشور خواستار 15 روز تأخیر انتخابات میگردد و در این نامه به تبلیغات بسیار غلط بعضی از نامزدها اعتراض می‌کند و خواستار روشن شدن میزان مخارج تبلیغات کاندیداها به عنوان بهترین محک تمیز افراد درست از نادرست و نیز افشای تمام اسناد جاسوسخانه در این رابطه میگردد.
نامه شهید آیت به وزارت کشور
بسمه تعالی
وزارت محترم کشور
احتراماً چون اولین دوره انتخابات ریاست جمهوری، سرنوشت ساز و نسبت به انقلاب اسلامی ایران تعیین کننده است و چه بسا که اگر درست انجام نگیرد خدای ناکرده موجب شکست و یا حداقل انحراف انقلاب خواهد شد و از آنجا که به علت حوادث و وقایع غیرمنتظره و نیز توطئه‌ها و دسائس بیگانگان و امپریالیستها و تبلیغات بسیارغلط و غیراسلامی بعضی از نامزدهای ریاست جمهوری جو انتخابات، غیرطبیعی و غیراخلاقی و غیراسلامی شده است و از همه مهتر خروج آقای جلال‌الدین فارسی از صحنه انتخابات، چندین میلیون نفررا سرگردان و بلاتکلیف ساخته است، به علاوه قانون اساسی می‌گوید در صورت فوت یکی از نامزدها 10 روز قبل از اخذ رأی، انتخابات باید دو هفته به تعویق افتد و روشن است که در اینجا فلسفه چنین قانونی ناظر به مورد فوت تنها نیست و منظور، خروج یکی از کاندیداهای مؤثر از جریان انتخابات است لذا تقاضای تعویق انتخابات ریاست جمهوری را دارم و پیشنهاد می نمایم که به منظور آنکه تدارکاتی که وزارت کشور تهیه دیده است هدر نرود انتخابات مجلس شورای ملی را جلو اندازند چون رئیس جمهور به هر ترتیب قبل از مجلس شورای ملی نمی تواند کار خود را شروع کند زیرا مطابق قانون اساسی موظف است در برابر مجلس سوگند یاد کند و نخست وزیر و وزراء نیز باید با رأی تمایل مجلس انتخاب شوند. به دلایل مذکور و بسیاری دلایل دیگر که در صورت ضرورت به استحضار خواهد رسید ایجاب می‌کند که انتخابات ریاست جمهوری به تأخیر افتد که قطعاً به صلاح ملت و انقلاب است و عدم تأخیر، ضایعات فراوانی بوجود خواهد آورد. اضافه بر تمام آنچه که اشاره شد تقاضا دارم که میزان مخارج تبلیغات انتخابات و منابع تأمین آن از طرف هر یک از کاندیداها روشن شود و این موضوع بهترین محک تمیز افراد درست از نادرست خواهد بود. افشاء ساختن کلیه اسناد یافت شده در جاسوسخانه آمریکا می‌تواند گام بسیار بزرگ دیگری در جهت طبیعی ساختن جو انتخابات باشد.
با تقدیم احترام ـ سیدحسن آیت، 1358/11/1
مخالفت سرسختانه با بنی صدر
شهید آیت از مخالفان سرسخت ابوالحسن بنی صدر، اولین رئیس جمهور ایران اسلامی بعد از پیروزی انقلاب بود؛ زیرا می‌دانست که وی موافق اصل ولایت فقیه نیست، فردی غربزده و ملی‌گرا است، کشور را در نهایت به‌دست جهانخواران می‌سپارد و نمی‌تواند استقلال و آزادی جمهوری اسلامی ایران را پاسدار باشد. از آن گذشته، بنابر اسناد لانه جاسوسی آمریکا در ایران، بنی‌صدر با سفارت آمریکا هم سر و سری داشت.
نمایندگی مجلس شورای اسلامی
شهید آیت در اولین انتخابات مجلس شورای اسلامی پس از پیروزی انقلاب، در روز 14 فروردین 1359، با به دست آوردن رأی بالایی به نمایندگی مجلس شورای اسلامی در حوزه انتخابی تهران انتخاب شد و مردم یکبار دیگر مراتب حق‌شناسی و قدردانی خود را نسبت به فداکاری‌های این شخصیت بزرگ نشان دادند؛ این درحالی بود که دفتر هماهنگی بنی‌صدر از شدت عناد و دشمنی که با آیت داشت، خواستار حذف اسم آیت از لیست حزب جمهوری اسلامی شد و اعلام کرد که حاضر است هر 30 نفر افراد معرفی شده از طرف حزب و گروههای ائتلافی را بپذیرد، به شرط اینکه اسم آیت در بین کاندیداها نباشد و سرانجام وقتی با شکست مواجه شدند و آیت با آراء درخشان مردم تهران انتخاب شد، با توسل به حیله‌های شیطانی و برپا کردن جنجال نوار معروف درصدد برآمدند که اعتبارنامه او را در مجلس ابطال کند.
شهید آیت، دایرة‌المعارف رجال ایران
شهید آیت در مورد رجال سیاسی و تاریخی معاصر ایران شناخت كاملی داشت به گونه‌ای كه اگر كسی به ایشان معرفی می‌شد بلافاصله سوابق فعالیت‌هایش در دوره‌های مجلس، موضع‌گیری‌ها، کتاب‌های نوشته شده، عضویت گروه‌ها و تمام جزئیات زندگی او را بیان می‌كرد از این رو بود که بسیاری از ایشان، به علت حضور در نهضت ملی شدن صنعت نفت و مطالعه تمام روزنامه‌های موافق و مخالف كه قبل و بعد از 30 تیرماه 1320 منتشر شده بود، به عنوان دایرة‌المعارف رجال ایران یاد می‌كردند و این نشانگر مطالعه بسیار عمیق او در تاریخ معاصر ایران و حضور ذهن قوی وی بود.
به همین دلیل اندیشه‌اش همیشه جلوتر از زمان حركت می‌كرد و آینده‌نگر بود و نسبت به عملكرد افراد هشدار می‌داد. این شهید قبل از نامزدی ریاست جمهوری بنی‌صدر در نطقی كه در مجلس خبرگان قانون اساسی ایراد كرد، گفت: «آن‌هایی كه قانون اساسی را قبول ندارند و آن‌هایی كه رئیس‌جمهوری را مترسک، در روزنامه قلمداد می‌كنند، همین جا خود را كاندید ریاست جمهوری خواهند كرد.»
شهادت
پس از آنکه دشمنان اسلام و منافقین کوردل حسن آیت را در راه هدفش شکست ناپذیر یافتند؛ صبح روز 14 مرداد ماه 1360، همزمان با چهلمین روز شهادت یارانش در حزب جمهوری، وی در جلوی منزلش مورد آماج تیرهای کین قرار گرفت و به فیض شهادت نائل شد.
نحوه شهادت
خانم مهرانه معلم دامغانی، همسر شهید آیت در مورد شهادت ایشان گفت: «آن روز ساعت 6:30 صبح جلسه داشت مثل اینکه آن روز به من الهام شده بود که حادثه‌ای پیش خواهد آمد، حسن را بیدار کردم، محافظ هم در حیاط قدم می‌زد و ماشین را آماده می کرد قبل از اینکه از منزل خارج شود تلفن زنگ زد، گفتم امروز کمی دیر برو، مجلس اکثریت پیدا کرده، خسته ای، مریضی، چند روزی مرخصی بگیر گفت نه، هفته آینده مجلس راجع به مطبوعات جلسه خواهد داشت (مدتها بود که روی لایحه مطبوعات کار می‌کرد) بعد از لایحه مطبوعات شاید یک هفته‌ای مرخصی بگیرم خلاصه با تلفن صحبت کرد، چند دقیقه به هفت مانده بود، معمولاً من بدرقه‌اش می کردم ولی آن روز در آشپزخانه کار داشتم، باعجله به آشپزخانه رفتم، رفت توی حیاط و سوار ماشین شد، از در خارج شدند، ناگهان صدای رگبار شنیدم رفتم بالای تراس، دیدم خودش را انداخت پشت بشکه نفت، مرتب صدای رگبار می آمد و من هم فریاد می کشیدم، دویدم توی کوچه، راننده شوکه شده بود، چند ثانیه بیشتر طول نکشید همه ماجرا بین یکی دو دقیقه به ساعت 7 اتفاق افتاد دیدم محافظش تیر خورده و خونریزی دارد و خودش هم از ناحیه گردن و مغز تیر خورده بود، او را از ماشین بیرون کشیدم دیدم از بینی و دهانش خون بیرون زد، رنگش زرد شد و...»
