سخنرانیهای تروریسم؛ مجموعهای جامع برای دانشجویان رشته تروریسم و مبارزه با تروریسم و امنیت ملی کتابی است به قلم دکتر جیمز جی. اف. فارست[2]، استاد جرم شناسی و حقوق جزا در دانشگاه ماساچوست لوِل. این کتاب را انتشارات نورتیا[3] در سال 2012 در 408 صفحه به چاپ رسانده است. ویرایش دوم این کتاب در سال 2015 توسط همین ناشر منتشر شده است.
سخنرانیهای تروریسم، جزو کتابهای معدودی است که از عهدۀ شعاری که می دهند بر می آیند. این اثر با هدف ارائه مقوله تروریسم در قالب یک درس دانشگاهی تدوین شده است و در هر فصل آن سخنرانیهای مربوط به تروریسم ارائه شده است؛ به طوری که هر یک از آن ها را میتوان بخشی از یک کل واحد در نظر گرفت. فارست در این کتاب به سبک غیر رسمی و حتی در مواردی محاورهای به بررسی مقوله پیچیده و ظریف تروریسم میپردازد و می کوشد آن را به شکلی ساده تر و قابل فهم تر و در عین حال با دقت و توجه به مخاطب خود معرفی کند. در پایان هر فصل سؤالات برای بحث و افزایش تمرکز خواننده بر روی نکات مهم ارائه شده است.
در اولین سخنرانی به بحث تعاریف و چارچوب تاریخی موضوع پرداخته میشود. با ترسیم دیدگاه نهادهای مختلف نسبت به تروریسم (برای مثال وزارت امور خارجه، معاون وزارت دفاع، معاون وزارت دادگستری و غیره)، نویسنده نشان می دهد تعریف ما از تروریسم بستگی به زاویه نگاه ما به این مقوله دارد. تروریست ها از هنجارهای متعارف مربوط به ارزشهای سیاسی و اجتماعی پیروی نمی کنند و در عوض قصد هدف قرار دادن مردم بیگناه، ایراد آسیبهای روانی در جامعه دارند. او بین تروریسم و فعالیتهای جنایتکارانه تمایز قائل میشود. به زعم وی، هدف از تروریسم تغییرات سیاسی برای ایجاد وضعیت جدید است در حالی که در فعالیتهای جنایتکارانه هدف صرفاً کسب سود بیشتر است. به نظر فارست برای درک بهتر تروریسم، ما باید تصور بهتری از نگرش تروریست ها و توجیهات آنها برای رفتار خود داشته باشیم.
سخنرانی دوم مروری تاریخی مختصری است که به بررسی چرخه یادگیری تکاملی گروههای تروریستی میپردازد. در سخنرانی سوم، فارست نشان می دهد چگونه تروریست ها (قومی-ملی گرایان، جناح راست، چپ گرا و مذهبی گرا) از فضای سالم به اشتراک گذاری اطلاعات بهره گیری میکنند. تروریست ها به مطالعه فعالیتهای یکدیگر و رقبا می پردازند و در صورت لزوم اقدام به اقتباس یا تغییر شیوههای خود می کنند. نویسنده با ارائه مثالهای فراوان نشان میدهد چگونه انتقال دانش و یادگیری مداوم تحت عنوان کلی تر آموزش و دکترین به تروریست ها کمک میکند تا از موفقیت ها و شکستهای خود و دیگران درس بگیرند.
در سخنرانی چهارم، فارست به بحث در مورد دلایل نارضایتی تروریستی و زمینههای مرتبط با آن میپردازد (زمینههای قومی، سیاسی، نژادی، حقوقی، دینی، اجتماعی و اقتصادی). او همچنین به تشریح عواملی مختلفی میپردازد که باعث تقویت تروریسم میشود: حکومتهای ضعیف، آزادی حرکت[4] و بی قانونی. این عوامل باعث افزایش قابلیت عملیاتی، کمکهای مالی، خرید سلاحهای پیشرفته، آزادی عمل، حمایت دولت، و سرمایه سیاسی میشود. وی موارد زیر را عامل محرک سیاسی می دارند که فرصتهای جدید پیش روی تروریسم قرار میدهد: از حمله به عراق، رو علیه وید[5]، مناقشه اسرائیل و فلسطین، و «ناآرامیهای» ایرلند شمالی.
فارست در سخنرانی پنجم به توصیف فرایند افراط گری پرداخته و نشان میدهد چگونه تعامل بین گروههای تروریستی و افراد باعث طرح مسائلی مانند اعتماد، مشروعیت، قدرت، صلاحیت، و منافع متقابل میشود. سخنرانی ششم به بررسی نقش رسانههای جمعی و اینترنت در تاثیرگذاری بر تصور عمومی و جنگ روانی میپردازد. سخنرانی هفتم به بررسی عمیق نارضایتیهای اقتصادی میپردازد و در سخنرانی هشتم ابعاد مالی و کیفری شرکتهای تروریستی مورد بحث قرار میگیرد. با توجه به این که تروریستها برای جذب و آموزش استعدادهای جدید و انجام فعالیتهای روزانه خود نیاز به تامین مالی دارند، وی به تشریح شیوههای مختلف جذب سرمایه مانند جوامع مهاجر، موسسات خیریه، فعالیتهای جنایتکارانه، و شرکتهای به ظاهر قانونی میپردازد. فارست در سخنرانی نهم به بررسی ابعاد سیاسی مختلف تأثیرگذار بر ساز و کار تروریسم میپردازد و نشان میدهد چگونگی گروههای تروریستی از ظلم و ستم واقعی یا ساختگی، فساد و بی کفایتی رقبای سیاسی خود برای تبلیغ هدف خود در میان مردم و همچنین توجیه اقدامات خود بهرهبرداری میکنند.
سخنرانی دهم نگاه مختصری به جنبشهای جدایی طلب قومی-ملی گرا مانند چچنی ها، کردها، تامیلها[6]، و باسک داشته و نشان میدهد چگونگی اقلیت ها و گروههای بزرگتر جمعیتی درگیر جنگ و نزاع هستند. سخنرانی یازدهم به بحث در مورد تروریسم چپ گرا (مارکسیست ها، مائوئیست ها، فراکسیون ارتش سرخ[7]، بریگاد سرخ[8]، و غیره)، و سخنرانی دوازدهم به بررسی همتایان جناح راست گرا (ملی گرایان، نژادپرستان، گروههای بیگانه هراسی، نئو نازی کو کلاکس کلان[9] و بسیاری از گروههای آریایی، و همراسکین[10]) میپردازد.
این نگرش تروریست ها که همیشه خدا پشتیبان اعمال آنهاست در سخنرانی سیزدهم مورد بررسی قرار میگیرد، و نویسنده به تحلیل رسالت مقدس تروریست ها برای اجرای اراده خداوند (صرف نظر از تعریف خدا) با ارائه نمونه هایی مانند القاعده، اومشینریکیو[11]، کاهان چای[12]، و غیره میپردازد.
سخنرانی چهاردهم فارست به القاعده (قسمت اول) اختصاص دارد. وی به ترسیم گروههای وابسته و غیروابسته تأثیر پذیر از آنها میپردازد که به نام این سازمان ها اقدام به اجرای عملیات تروریستی می کنند. وی پیشینه کاملی از ریشههای این گروه در زمان اشغال افغانستان توسط شوروی ارائه میدهد. او همچنین ارتباط این گروه با رمزی یوسف در حمله به مرکز تجارت جهانی در سال 1993 را به طرز ماهرانهای به تصویر می کشد. در بخشی از کتاب، وی اظهار میکند که ام وی لیمبورگ[13] در سال 2001 در خلیج فارس مورد حمله قرار گرفت در حالی که در واقعیت این اتفاق در سال 2002 و در سواحل یمن رخ داد. او همچنین به حملات القاعده در سایر نقاط جهان میپردازد. وی با استناد به طرح توطئه سال 2006 نشان میدهد چگونه القاعده تاکتیکهای خود را برای حمله به اهداف سخت تغییر میدهد. بحث وی در مورد افراط گرایان خشونت طلب وطنی[14] مانند نضال مالک حسن، نجیب الاظهری، و فیزل شهزاد موثق است و وی ماهرانه به تشریح چگونگی توسعه و تکامل القاعده از ساختار ستادی به سازمانی بین المللی میپردازد.
سخنرانی پانزدهم بازهم به بررسی القاعده پرداخته و ایدئولوژی و استراتژیهای هدف گیری آن را مورد بررسی قرار میدهد. در این بخش به مواردی مانند فلسفه [15]حسن البنا، محمد بن عبدالوهاب وهاب[16]، سید ابوالاعلی مودودی[17]، ابن تیمیه[18]، سید قطب[19]، و عبدالله عزام[20] پرداخته میشود. بحث وی در مورد تلاش القاعده برای ترویج جهاد جهانی: «تفکری جهانی، اقدام به صورت محلی»، به درستی تمایل این گروه برای ایراد خسارتهای اقتصادی به ایالات متحده را نشان میدهد.
سخنرانی شانزدهم به بررسی بمب گذاریهای انتحاری به وسیله ببرهای تامیل، القاعده، گروههای مختلف فلسطینی، چچن، و گروههای دیگر با تاکید بر عراق و افغانستان میپردازد. سخنرانی هفدهم به موضوع سلاحهای کشتار جمعی میپردازد. نویسنده با بررسی اجمالی مواد شیمیایی، بیولوژیکی، رادیولوژی، و تروریسم هسته ای، سعی در بررسی عمیق این مسئله دارد ولی نتیجه نهایی کار در حد تحلیل سطحی باقی می ماند. سخنرانی هفدهم به طور خلاصه به بررسی حمله متروی توکیو در سال 1995 توسط اوم شینریکیو، حملات سیاه زخم در سال 2001 ، و تلاش تروریستهای داخلی ایالات متحده برای تولید سلاح هایی با قابلیت کشتار جمعی میپردازد. سخنرانی نهایی دیدگاه نویسنده در مورد آینده تروریسم (که قطعا در آینده نیز وجود خواهد داشت) را بیان میکند و سناریوهای امکان پذیر و ممکن مختلفی در این ارتباط بیان میشود. این که این سناریوها در واقعیت چقدر محتمل هستند در آینده مشخص خواهد شد.
کتاب فارست، با وجود برخی معایب، اثر معتبری است که می تواند هم برای افراد تازه کار و هم تحلیلگران خبره مفید باشد. رویکرد وی در این کتاب قابل قبول و آموزنده است و می تواند طیف گستردهای از خوانندگان در سطوح مختلف را به خود جلب کند. ایراد اصلی کتاب آن است که سعی در پوشش حجم عظیمی از مطالب در فضایی محدود دارد. با این حال، موضوعات مطرح شده توجه خواننده را به منابع بیشتر جلب میکند. این کتاب یکی از آثار برجسته در این حوزه است و می تواند به عنوان یکی از کتابهای درسی دانشگاه، مرجع مفیدی برای اشخاص غیرحرفهای، یا یادآوری سریع برای تحلیلگران باتجربه مورد استفاده قرار گیرد.
پی نوشت:
[1]. The Terrorism Lectures: A Comprehensive Collection for Students of Terrorism, Counterterrorism, and National Security
[2]. Dr. James J.F. Forest
[3]. Nortia Press
[4]. آزادی حرکت (freedom of movement)، آزادی نقل مکان یا آزادی مسافرت مفهومی حقوق بشر است که قوانین اساسی دولتها متعددی بدان احترام میگذارند. چنان که در ماده ۱۳ اعلامیه جهانی حقوق بشر آمده: هر شهروندی سزاوار و محق به داشتن آزادی جابه جایی «حرکت از نقطهای به نقطهای دیگر» و اقامت در «در هر نقطهای» درون مرزهای مملکت است.
.[5] رو علیه وید (Roe versus Wade) حکم تاریخی دیوان عالی فدرال ایالات متحده آمریکا در خصوص قانونی شدن سقط جنین است.
[6] معروف به ببرهای تامیل، یک گروه نظامی جداییطلب در سریلانکا است. این گروه هم اکنون توسط ۳۲ کشور یک گروه تروریستی شناخته شدهاست. بر اثر نبرد نیروهای ارتش سریلانکا و ببرهای تامیل ۲۵۰ هزار نفر آواره شدند. این نبرد که از سال ۱۹۸۳ جریان داشت، ۷۰ هزار قربانی گرفتهاست.
[7]. فراکسیون ارتش سرخ the Red Army Faction)) که به صورت مخفف آر. اِی. اف نیز خوانده میشود، یکی از خشنترین و شاخصترین گروههای چپگرا در آلمان پس از جنگ جهانی دوم بود.
[8]. بریگاد سرخ (the Red Brigades) یک گروه مارکسیست-لنینیست بودند که در دهه ۷۰ و ۸۰ میلادی دست به ترور سیاسی می زدند و مرکز آنها در ایتالیا قرار داشت. مهمترین ترور آن ها، قتل آلدو مورو نخست وزیر سابق ایتالیا در ۱۹۷۸ می باشد.
.[9] کو کلاکس کلان (به انگلیسی: Ku Klux Klan) یا به شکل کوتاهشدهاش (KKK) نام سازمانهای همبستهای در کشور ایالات متحده آمریکا در گذشته و امروز میباشد که پشتیبان برتری نژاد سفید، یهودستیزی، نژادگرایی، ضدیت با آئین کاتولیک، بومیگرایی و نفرت نژادی میباشند. آنها برای رسیدن به اهداف خود به اعمال غیر اخلاقیای متوسل میشوند.
[10]. Hammerskins . یک گروه نژادپرست سفیدپوست در سال 1988 در دالاس، تگزاس تشکیل شده است. تمرکز اصلی آنها تولید و ترویج موسیقی راک که نشانگر قدرت سفیدپوستان است. چرا که سفیدپوستان بر راک تسلط داشتند.
[11]. اومشینریکیو (Aum Shinrikyo) یک فرقه ژاپنی است که در چندین کشور به عنوان گروه تروریستی شناخته شدهاست، این گروه در سال ۱۹۸۴ توسط شوکو آساهارا به وجود آمد. در سال ۱۹۹۵ اعضای این فرقه مبادرت به پخش گاز سارین در متروی توکیو کردند در این حملات سیزده نفر کشته و بیش از پنجاه نفر مجروح شدند و هزاران نفر دیگر برای مدتی با عوارض جسمی از این حملات دست به گریبان بودند .اومشینریکیو، که معنی آن «حقیقت عالی» است در دهه ۱۹۸۰ به عنوان یک گروه معنوی که بر پایه تلفیق باورهای هندوها و بوداییان بود، به وجود آمد اما به تدریج به فرقهای تبدیل شد که موجودیت خود را بر اساس پیشگوییهای مسیحیت درباره آخرالزمان، قرار داد.
[12] . .(Kach and Kahane Chai) یک حزب سیاسی فرامرزی در اسرائیل متشکل از یهودیان ارتدکس رادیکال که بین سال های 1971 تا 1994 فعالیت داشت.
[13] MV Limburg یک کشتی بود که طول آن ۱٬۰۸۹٫۰ فوت (۳۳۱٫۹ متر) بود. این کشتی در سال ۱۹۹۹ ساخته شد.
[14]. Homegrown Violent Extremists (HVEs)
[15] . بنیانگذار جماعت اِخوانالمسلمین و نخستین مرشد عام آن در سال ۱۹۲۸ در مصر است. وی در سال ۱۹۴۹ میلادی توسط عوامل دولت مصر ترور شد. حسن البنا تأثیر بسیار عمیقی بر اندیشههای اسلامی در قرن بیستم گذاشت. از او با عنوان امام شهید یاد میشود.
[16]. یک روزنامهنگار، حکیم الهی، مسلمان طرفدار احیای مذهبی و فیلسوف سیاسی، و نیز یک متفکر اسلامگرای قرن بیستم در هندوستان و پاکستان بود. او همچنین یک شخصیت سیاسی در پاکستان بود، و مؤسس جماعت اسلامی، حزبی که معتقد به لزوم احیای اسلام واقعی است.
[17]. یک روزنامهنگار، حکیم الهی، مسلمان طرفدار احیای مذهبی و فیلسوف سیاسی، و نیز یک متفکر اسلامگرای قرن بیستم در هندوستان و پاکستان بود. او همچنین یک شخصیت سیاسی در پاکستان بود، و مؤسس جماعت اسلامی، حزبی که معتقد به لزوم احیای اسلام واقعی است.
[18] . فقیه حنبلی و سلفی و مبتکر و بنیانگذار نظری وهابیت.
[19]. سید قطب (۹ اکتبر ۱۹۰۶ - ۲۹ اوت ۱۹۶۶) نویسنده و نظریهپرداز مصری بود. وی به دلیل بازنگری در تأثیر برخی از مفاهیم اسلامی بر تحولات اجتماعی و سیاسی نظیر جهاد، میان پژوهشگران اسلام سیاسی، مشهور است. وی را «آموزگار گفتمان تکفیر» در سده بیستم خواندهاند.
[20]. عبدالله عزام یک اسلامگرای فلسطینی بود که در در دهه ۱۹۸۰ در افغانستان با ارتش شوروی میجنگید. او در سال ۱۹۸۹، درحالیکه برای امامت نماز جمعه بهسوی یکی از مسجدهای پیشاور پاکستان در حرکت بود، بر اثر انفجار بمب به همراه دو پسرش کشته شد.