زندگی و مبارزات شهید اسدالله لاجوردی
| در نامه های شهید لاجوردی به رئیس قوه قضائیه همواره شاهد تلاش او برای جلب نظر مساعد مسئولان در جهت ایجاد امکانات رفاهی بیشتر برای زندانیان هستیم |
• تشویق به یادگیری قرآن
حفظ و قرائت قرآن و آشنایی با مفاهیم قرآنی از جمله ارزش های مهمی بود که در دوران تصدی لاجوردی مورد اهتمام همه ی مسئولان سازمان زندان ها قرار گرفت . با اجرای این طرح تفریحات ناسالم ، از جمله قمار که تنها سرگرمی زندانی ها به شمار می رفت جای خود را به حفظ و یادگیری کلام خدا داد .
لاجوردی که پیشگام فعالیت های آموزشی و سوادآموزی در زندان بود ، این بار درصدد برآمد تا سرچشمه های ایمان را به درون زندان ببرد.او آموزش قرآن و احکام دین را در صدر برنامه های فرهنگی خود قرار داد و به صورت مؤکد ، مسئولین زندان ها را به تسهیل شرایط حفظ و قرائت قرآن توصیه کرد .
انس با قرآن بهترین سرگرمی را در میان زندانی ها به وجود آورد ، ضمن آن که از این طریق می توانستند از مزایایی نظیر ملاقات و مرخصی نیز بهره مند شوند . این امر به خصوص در میان زنان زندانی بیشتر مشاهده می شد که در طول روز با قرآن های کوچکی که در دست داشتند ، در محوطه قدم می زدند و به یادگیری آیات همت گماشتند . (1)
با رواج فراگیری کتاب آسمانی در میان زندانیان ، اندیشه ی برگزاری مسابقات حفظ و قرائت قرآن کریم به وجود آمد . ریاست سازمان ترتیبی داد تا زندانیان حافظ و قاری قرآن در سطح هر زندان انتخاب شوند و سپس در مراحل منطقه ای ، استانی و کشور به رقابت با یکدیگر بپردازند . برخی از برگزیدگان این مسابقات کسانی بودند که در بدو ورود به زندان بی سواد محض به شمار می رفتند و اینک علاوه بر برخورداری از نعمت سواد ، در جرگه ی حافظان و قاریان قرآن کریم قرار می گرفتند . (2)
لاجوردی درباره ی تأثیر یادگیری کلام خدا بر روان افراد و ایجاد زمینه های انس و الفت با قرآن می گوید :
" ... وقتی انسان قرآن می خواند در حقیقت دارد کلام خدا را گوش می دهد . خدا با او حرف می زند و او هر چه بیشتر قرآن بخواند رابطه اش با آفریدگار منسجم تر و قوی تر می شود . اگر این رابطه به صورت ملکه ی قلب انسان درآید دیگر بعید است کسی که قرآن حفظ دارد رویش بشود که فلان عمل خلاف را انجام دهد . مگر این که وجدانش بسیار سیاه و آلوده شده باشد و خدا نیاورد آن روزی را که ما تمام دلمان سیاه شود ." (3)
• زیبا سازی فضای زندان
لاجوردی در خط مشی و دستورالعمل ارشادی _ اجرایی خود اشاره به این داشت که ایجاد و نگهداری فضای سبز و گلکاری در محوطه ها و هواخوری ها سهم بسزایی در بالا بردن روحیه پرسنل و زندانیان دارد و محیط زیست زندان را مساعدتر و قابل پذیرش تر می سازد .
ریاست سازمان عقیده داشت در جایی که زشت است و به دور از زیبایی و نظافت و به بیغوله شباهت دارد ، نمی توان انتظار داشت انسان ها به زیبایی روح و معنویت برسند ، به همین دلیل از آغاز تصدی مقام خود ، طرح باز سازی و زیبا سازی فضای زندان ها را در دستور کار قرار داد.
او زمانی این سخنان را مطرح می کرد که زندان ها ، به ویژه زندان اوین با مشکلات متعدی روبرو بودند . از جمله مشکل کمبود جا که باعث می شد زندانیان حتی برای خوابیدن هم جای کافی نداشته باشند و شب ها به نوبت در سرویس های بهداشتی بخوابند . (4)
سابقه اقدامات لاجوردی در زمینه ی زنگ آمیزی ، گلکاری و فرح بخش نمودن محیط زندان به دوره ی دادستانی او می رسید . وی به اندازه ای این امر را مهم می شمرد که اغلب خود شخصاً در فعالیت های عمرانی و زیبا سازی شرکت می جست و از انجام هیچ کمکی فرو گذار نمی کرد .
در این دوره ، مدیرانی که اقدامات مؤثری در خصوص زیبا سازی زندان ها انجام می دادند ، مورد تشویق قرار می گرفتند ، زیرا ریاست سازمان عقیده داشت حداقل کار زندانبان این است که محیطی آرامش بخش برای زندانی فراهم سازد . لاجوردی در این زمینه حتی تاوان طنز گل آقایی را پرداخت ، به طوری که تشبیه زندان اوین به " هتل اوین " در سال های زندانبانی او ، دستمایه طنز مطبوعات شده بود . (5)
آقای حسینی معاونت سازمان درباره ی اهمیت و ارزشی که لاجوردی برای تأثیر نقش محیط بر زندانی قائل بود ، می گوید :
" از اعتقادات ارزشمند ایشان این بود که مؤثرترین عامل در شکل گیری شخصیت زندانیان عامل محیط است ، لذا بر این که محیط زندانیان بسیار تمیز و بهداشتی باشد تأکید داشت و این که حتی الامکان کلیه ی اماکن زیبا سازی و گلکاری بشود . ایشان معتقد بود این محیط ها در بالا بردن روحیه ی پرسنل و زندانی ها سهم بسزایی دارد ." (6)
اسدالله بادامچیان از نزدیک ترین دوستان لاجوردی که عمری را در کنار او در زندان های رژیم پهلوی به سر آورده ، وضعیت زندان های کشور را در دوره ی لاجوردی در مقایسه با قبل از انقلاب چنین شرح می دهد :
" یادم نمی رود در ساختمان زندان سالن بزرگی بود که از شدت دود سیگار انباشته در آن انتهایش دیده نمی شد . شهید لاجوردی در مدیریت زندان خود آنجا را تمیز کرد و از فضای آن گلدان آویزان کرد ، رنگ آمیزی کرد . در حیاطی که بسیار آلوده و کثیف بود آب نما و حوض ساخت که الان در نهایت نظافت و زیبایی است . مقرر کرد هیچ کس نباید در سالن سیگار بکشد ، ته سالن اتاقی مخصوص سیگاری ها ساخت ، این نوع مراقبت ها و تحولاتی که او در زندان به وجود آورد ، به کتابی جداگانه نیاز دارد ." (7)
لاجوردی که خود سال های تلخی را در حبس رژیم شاه به سر برده بود ، می دانست فضای دلگیر زندان چه بلایی بر سر جسم و روح محکومان می آورد ، به همین خاطر به رغم تمام موانع موجود از جمله هزینه های گزاف مورد نیاز برای تعمیر زندان های فرسوده ، از هیچ تلاشی فروگذار نمی کرد .
برای او ، امور شخصی زندانی ها و حتی مسائلی مانند نیازهای طبیعی آنان اهمیت داشت ، با همین دیدگاه فضاهای خاصی را برای ملاقات های خصوصی زندانیان متأهل در نظر گرفته بود و عقیده داشت اعطای این امتیاز و ملاقات ها ، در استحکام مبانی خانوادگی زندانی و تمایل او به آزادی و زندگی سالم مؤثر است .
او همچنین برای حفظ سلامت زندانیان و رهایی از عدم تحرک که باعث رخوت و سستی می گردید، ورزش صبحگاهی را در میان آنها اجباری ساخت . به علاوه امکاناتی در زندان ها فراهم شد تا زندانی ها به تقویت و حفظ سلامت جسمی خود بپردازند . مسابقات ورزشی نیز به شکل منطقه ای و سراسری در رشته های والیبال ، تنیس و کشتی در میان زندانی ها برگزار می شد . (8)
در نامه های لاجوردی به رئیس قوه قضائیه همواره شاهد تلاش او برای جلب نظر مساعد مسئولان در جهت ایجاد امکانات رفاهی بیشتر برای زندانیان هستیم . (9)
« فصل سوم »
شیوه های مدیریت
• نظارت و کنترل
لاجوردی ارکان مدیریت خود را بر مبنای اصولی قرار داده بود که نظارت و کنترل یکی از اساسی ترین آنها به شمار می رفت . تیم های بازرسی و کنترل سازمان در دو سطح ، دائماً عملکرد سازمان را بررسی و گزارش می کردند : سطح اول شامل تیم ویژه ای به مسئولیت مدیر کل دفتر حفاظت اطلاعات سازمان و سطح دوم شامل تیمی مرکب از مسئولان حفاظت یکی از استان ها .
بازرسی سطح اول ، جز در موارد خاص به صورت دوره ای انجام می گرفت و بازرسی نوع دوم ، برابر جدولی انجام می شد که طی آن مسئولان حفاظت یک استان از زیر مجموعه ی سازمان در استان دیگر ، بازرسی می کرد .
علاوه بر این مدیران کل حفاظت موظف به ارائه ی گزارش فعالیت های خود بودند و نیز عملکرد آنها در سطوح مختلف ستاد تجزیه و تحلیل می شد . با افزودن گزارش نهادهای استان و دستگاه های دولتی و یا مردمی ، مجموعه ی تقریباً کاملی از ابزارهای نظارتی برای مدیریت سازمان فراهم می شد . (10) به همه ی اینها باید بازدید و نظارت مستقیم شخص ریاست سازمان را نیز اضافه کرد .
لاجوردی در سفرهای مکرر خود به استان ها از زندان های مختلف بازدید و از نزدیک شرایط آنها و موقعیت زندانیان را بررسی می کرد . او در این بازدیدها خود را مقید به تشریفات نمی دانست و به سادگی و با کمترین مخارج ممکن ، خود را به زندان مورد نظر می رساند ، سپس بازدید خود را در نهایت دقت انجام می داد و همواره سعی می کرد اجازه ندهد تا حلقه ی رؤسا و مسئولان او را از رویارویی با واقعیت ها دور نگاه دارد . (11)
• نظم و برنامه ریزی
کار زندانبانی روال مشخصی دارد و اساس برنامه ی آن طبق قانون مشخص است ، لذا می توانیم این جنبه از برنامه ی زندان های کشور را مانند آنچه در مدارس می گذرد ، ذاتی تلقی کنیم . اما تا آنجا که به اهداف و استراتژی سازمان بر می گردد و برنامه هایی که در راستای سیاست های سازمان تدوین می شود ، لاجوردی شیوه ی خاص خود را داشت .
روش او اینگونه بود که پیش نویس برنامه ها را با مشورت ستاد سازمان تهیه و در گردهمایی سراسری مقارن با شروع سال جدید مطرح می کرد و به نقد و بررسی می گذاشت . حاصل این گردهمایی مجموعه ای بود که رئوس برنامه سازمان در سال مورد نظر را نشان می داد . تبدیل این برنامه ی کلان به برنامه های بخشی (در سطح استان و شهرستان) در چارچوب تفویض اختیارات به مدیران کل سپرده می شد .
• گزارش دهی
سازمان زندان ها در دوران تصدی لاجوردی به صورت پیوسته از طریق رسانه های عمومی و در قالب مصاحبه های ریاست ، مردم را در جریان مسائل ، مشکلات و وضعیت زندان های کشور قرار می داد .
در سطح قوه ی قضائیه نیز ، سازمان طبق ضوابط گزارش های تخصصی از عملکرد خود تهیه می کرد که به صورت تفصیلی یا تحلیلی به مقامات ذیصلاح تقدیم می شد . در موارد خاص نیز مانند مراجع ذیصلاح قانونی ، پاسخگویی سازمان تقریباً به روز بود و در سنوات آخر تصدی لاجوردی ، رسیدگی به کمتر موردی بیش از یک روز کاری به طول می انجامید .
پی نوشت:
1. آرشیو مجمع فرهنگی شهید بهشتی ، مصاحبه با اسدالله بادامچیان
2. سخنرانی شهید لاجوردی در جلسه ی رابطین هیئت مؤتلفه ی اسلامی
3. سخنرانی شهید لاجوردی در مراسم اختتامیه ی چهارمین دوره ی مسابقات حفظ و قرائت قرآن کریم زندانیان
4. سخنرانی شهید لاجوردی در جلسه ی رابطین هیئت مؤتلفه ی اسلامی
5. مظفر الوندی ، پیشین ، ص 20
6. آرشیو مجمع فرهنگی شهید بهشتی ، مصاحبه با حسینی
7. آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی ، مصاحبه با اسدالله بادامچیان
8. آرشیو مجمع فرهنگی شهید بهشتی ، مصاحبه و بازدید شهید لاجوردی از زندان های استان کرمان
9. سند شماره ی 33 از مجموعه ی حاضر
10. شیوه های مدیریت شهید لاجوردی ، روزنامه ی کیهان ، 30/5/1381
11. آرشیو مجمع فرهنگی شهید بهشتی ، نوار ویدئویی بازدید شهید لاجوردی از زندان های استان کرمان
اسدالله لاجوردی (18)
