آیت‌الله سیدمحمدعلی قاضی طباطبایی نخستین شهید محراب در راه تحقق آرمان‌های انقلاب اسلامی است که با پیروی از مکتب رهایی‌بخش امام خمینی(ره) گام در مسیر مبارزه با رژیم پهلوی نهاد و این روحانی مبارز سرانجام به‌دست منافقان به مقام والای شهادت نایل آمد.
آیت‌الله سید محمدعلی قاضی طباطبایی در تبریز دیده به جهان گشود و در سال های بعد به تحصیل علوم ادبی و دینی پرداخت و سپس برای پربار کردن دانش خود به قم رفت و از محضر آیات عظام «سید محمدرضا گلپایگانی، سید محمدحجت کوه کمره ای، صدرالدین صدر، علی محمد بروجردی و امام خمینی(ره)» بهره مند شد.
پس از آن با حضور در نجف اشرف از کلاس درس بزرگانی همچون «عبدالحسین رشتی» و «حاج شیخ محمد حسین کاشف الغطاء» کسب فیض کرد.
این روحانی مبارز، سال های متمادی، درس اخلاق و عرفان اسلامی را با کلام نافذ خویش آموزش داد و در مسایل دینی از خود تالیف های متعددی به یادگار گذاشت که می توان به «الجتهاد والتقلید(عربی، خطی)، الفوائد(فقهی، تاریخی)، خاندان عبدالوهاب(فارسی، خطی) و ...» اشاره کرد.
این روحانی وارسته در طول مبارزه های انقلابی امام خمینی(ره) در کنار ایشان بود و برای نمونه در پشتیبانی از ایشان به طرح لایحه انجمن های ایالتی و ولایتی اعتراض کرد که بر پایه آن، قید اسلام از شرایط انتخاب شوندگان و انتخاب کنندگان حذف و به جای قسم به قرآن، قسم به کتاب آسمانی جایگزین می شد. همچنین مخالفت با رژیم صهیونیستی از ویژگی های بارز شهید آیت الله قاضی طباطبایی بود که به پیروی از امام(ره) آن را آشکار می ساخت.
این مبارز فقیه همواره به حمایت از آرمان های انقلاب به رهبری امام خمینی(ره) می پرداخت و همین امر سبب شد تا دشمنان نظام اسلامی وجود اثرگذار این روحانی گرانقدر را بر نتابند و در 10 آبان 1358 خورشیدی همزمان با عید سعید قربان، وی را به شهادت رسانند.
به گزارش پایگاه خبری‌تحلیلی هابیلیان (خانواده شهدای ترور کشور)، به مناسبت سالروز شهادت آیت الله قاضی طباطبایی نخستین شهید محراب گفت‌وگویی با «سیدمحسن میرحسینی» استادیار گروه حقوق و علوم سیاسی و عضو هیات علمی دانشکده علوم سیاسی دانشگاه یزد انجام شده که در ادامه می‌خوانید:
میرحسینی با اشاره به شخصیت اخلاقی و زندگی سیاسی شهید قاضی طباطبایی، گفت: وی از نوجوانی به علت داشتن خانواده ای مذهبی و سیاسی با مسایل زمان خویش آشنا و در پی قیام تبریز به همراه پدر به وسیله رضاشاه به تهران تبعید شد. آیت الله قاضی در ایجاد مبارزه های انقلابی و به ثمر رسیدن انقلاب اسلامی در ایران نقش تأثیرگذاری ایفا کرد و در راستای فعالیت های سیاسی خویش در دوران پهلوی دوم، زندانی و بارها تبعید شد. مخالفت با طرح لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی از جمله فعالیت های این مجاهد فرهیخته در پیش از پیروزی انقلاب اسلامی بود.
وی همواره با دانشجویان خود ارتباط خوبی داشت زیرا معتقد بود، آنان بدنه اصلی نهضت مبارزه علیه رژیم پهلوی هستند و این امر به نوبه خود در به ثمر نشستن مبارزه ها اثر گذاشت. از جمله فعالیت های دیگر این روحانی، رهبری قیام مردم قم در 19 دی 1356 خورشیدی در واکنش به درج مقاله ای توهین آمیز در روزنامه اطلاعات بود که در نهایت به قیام 29 بهمن همان سال مردم تبریز منجر شد.
از لحاظ اخلاقی آیت الله قاضی طباطبایی از بهترین عالمان روزگار به شمار می رفت، به گونه ای که شیخ آقا بزرگ طهرانی که سال ها با وی دوست بود او را با صفت هایی همچون استقامت، کرامت و شرافت ستوده است. از طرف دیگر این عالم بزرگوار به ساده‌زیستی، حُسن‌خلق و نیکوکاری شهرت داشت و جزو معدود افرادی محسوب می شد که اگر در عبادت و اعمال خود، اشتباه می کرد و متوجه آن می شد، به سرعت به آن اعتراف می کرد و به جبران آن می پرداخت و نگران موقعیت خود در میان مردم نبود.
عضو هیات علمی دانشکده علوم سیاسی دانشگاه یزد درباره چگونگی آشنایی آیت الله قاضی طباطبایی با امام خمینی(ره)، بیان داشت: این امر در دوران تحصیل و جوانی این روحانی مبارز صورت گرفت که وی یکی از مریدان امام راحل به شمار می رفت و شیفته شخصیت برجسته بنیانگذار انقلاب اسلامی بود و با ایشان ارتباطی نزدیک داشت که این موضوع در جریان قیام 15 خرداد 1342 خورشیدی پررنگ تر و نزدیک تر شد. «سید حمید روحانی» مؤلف کتاب «بررسی و تحلیلی از نهضت امام خمینی (ره)» درباره ارتباط نزدیک آیت الله قاضی طباطبایی با معمار بزرگ انقلاب نوشته است: «بعضی از شاگردان بودند که از جمیع جهات از محضر امام(ره) استفاده کردند و به درجه عالی نایل شدند که یکی از آنها حضرت آیت الله قاضی طباطبایی تبریزی است».
وی در ادامه افزود: حمایت آیت الله قاضی طباطبایی از نهضت امام خمینی(ره) از شروع این موضوع یعنی 1341 خورشیدی وجود داشته و میزان زندانی و تبعید شدن های متعدد وی نشانه ایمان او به راه و شخصیت قاطع رهبر بزرگ انقلاب بوده است. شناخت این مجاهد مبارز از روحیه انقلابی و اراده خلل ناپذیر امام(ره) با هدف سرنگونی استبداد از مردم و آماده سازی زمینه برای برقراری حکومت اسلامی در جامعه ایران وی را در پیروی از راه بنیانگذار انقلاب اسلامی مصمم ساخت. از جمله مبارزه های وی را می توان سخنرانی این عالم وارسته درباره حکومت اسلامی، جنایت های رژیم صهیونیستی و نام آوردن از امام خمینی(ره) دانست که سبب تبعید او به بافت در استان کرمان شد.
میرحسینی با اشاره به تلاش های شهید آیت الله قاضی طباطبایی در راستای آزادی امام خمینی(ره)، بیان داشت: وی با رهبری در قیام آذربایجان سبب شد تا مردم دیگر شهرهای ایران نیز به تظاهرات بپردازند و همین امر دغدغه اصلی رژیم پهلوی بود. در جریان قیام 1342 خورشیدی و تبعید امام(ره) با سخنرانی های شهید قاضی طباطبایی و پخش اعلامیه های ضد رژیم سبب شد تا مردم تبریز به صحنه انقلاب وارد شوند و به علت همین تأثیرگذاری بود که سازمان اطلاعات و امنیت کشور(ساواک) وی را در 13 آذر 1342 خورشیدی بازداشت کند و به پادگان زرهی تهران و سپس به زندان قزل قلعه انتقال داد.
این استاد دانشگاه درباره تشکیل صندوق مجاهدین اسلامی و مسوولیت شهید قاضی طباطبایی اظهار کرد: از جمله کارهای مهم این شهید عالیقدر که تأثیر زیادی را بر تداوم و پیروزی انقلاب اسلامی داشت، برپایی این صندوق در تبریز بود زیرا کمک به خانواده‌های زندانیان و فعالان سیاسی و تقویت حرکت‌های ضد رژیم پهلوی مانند چاپ و نشر اعلامیه و ... نیاز به منابع مالی داشت و در این راستا وی صندوق مجاهدین اسلامی را تأسیس کرد که الگویی هم برای دیگر شهرها شد.
عضو هیات علمی دانشکده علوم سیاسی دانشگاه یزد در ارتباط با عمده فعالیت های نخستین شهید محراب در دوران تبعید، گفت: این عالم بزرگ با آنکه در دوره تبعید دارای محدودیت بود و به وسیله دستگاه امنیتی حکومت پهلوی کنترل می شد اما ارتباط خود را با مردم قطع نکرد و با توجه به سخت گیری های گوناگون، همواره مشغول به نوشتن کتاب و مقاله های متعدد بود و به علت تسلط بر زبان عربی مقاله های زیادی را برای مجله های عربی لبنان و مصر نوشت که در نتیجه این موضوع، وی ممنوع ملاقات شد.
پس از انقلاب اسلامی ایران با آنکه دشمنان اسلام فرصت استفاده خدمت های این مرد بزرگ را به مردم ایران به خصوص آذربایجان ندادند با این حال وی در همین مدت کوتاه نیز از هر گونه کوشش و خدمتی دریغ نکرد. وی از طرف امام خمینی(ره) به مقام امام جمعه تبریز منصوب شد و نخستین نماز جمعه را در این شهر بزرگ برپا کرد. از طرف دیگر کمیته های انقلاب اسلامی آذربایجان شرقی و غربی با کمک وی شکل گرفت و این روحانی در شروع به کار دوباره اداره های آذربایجان شرقی نقش مؤثری داشت. این شهید بزرگوار همچنین در این مدت، مساعدت زیادی را برای رسیدگی به امور محرومان و نیازمندان این استان انجام داد.
این استاد دانشگاه درباره نقش و تاثیرگذاری این شهید بزرگوار در حزب جمهوری اسلامی یادآور شد: پس از تأسیس حزب جمهوری اسلامی و اعلام آن از طرف دفتر امام خمینی(ره) در قم، آیت الله قاضی طباطبایی به عنوان نماینده ایشان معرفی شد و مشوق مردم جهت عضویت در آن بود. با توجه به اینکه این شهید مجاهد از جمله علمای ژرف اندیش و واقع نگر به شمار می رفت، وحدت جهان اسلامی را مانعی برای تحقق اهداف دشمنان اسلام در تفرقه انداختن میان آنان می دانست و وحدت میان مسلمانان جهان از جمله برنامه های این شهید بود.
وی با اشاره به آثار به جای مانده از این اندیشمند فرزانه، توضیح داد: این مبارز نستوه از بُعد علمی از جمله معدود افرادی محسوب می شد که همراه با فعالیت های سیاسی آثار علمی ارزشمندی را از خود به یادگار گذاشته است. از آنجا که وی به زبان عربی تسلط داشت مقاله هایی را در مطبوعات کشورهای عربی به چاپ رساند. او با تألیف کتاب هایی در زمینه علوم دینی، نیاز این عرصه را برطرف کرد و از طرف دیگر با مقدمه و تصحیح نویسی، پاورقی، اضافات و تعلیقات بر آثار علمای برجسته گذشته و چاپ مجدد آنها افکار متعالی آنان و نیاز علمی جامعه دینی را مرتفع ساخت. حدود 42 اثر علمی با ارزش اکنون از این حکیم وجود دارد که در نوع خود کم نظیر است.
میرحسینی در پایان درباره شهادت آیت الله قاضی طباطبایی گفت: به شهادت رسیدن وی به وسیله گروهک فرقان به علت مقاومت این شهید در برابر توطئه های آنان به منظور توطئه افکنی در مسیر نظام اسلامی بود. ایستادگی او در برابر این بلواهای هدایت شده برای ایجاد تفرقه در کشور در نهایت سبب شهادت این یار راستین انقلاب شد.
علت مشهور شدن این روحانی والامقام به «نخستین شهید محراب» این است که وی پس از عمری مجاهدت و تلاش در راه دستیابی به اهداف متعالی خویش در10 آبان 1358 خورشیدی پس از اقامه نماز عید قربان در راه منزل و در ماشین با اصابت سه گلوله از طرف یکی از اعضای گروهک فرقان به درجه رفیع شهادت نایل آمد.
