مطالعه تاريخ معاصر ايران و بررسي جنگ‌هاي متعددي که بر کشورمان تحميل شده است نشان مي‌دهد، آزادي خرمشهر در سوم خرداد 1361 بزرگترين پيروزي نظامي کشورمان در طول يک و نيم قرن گذشته محسوب مي‌شود.
در طول يک و نيم قرن گذشته به علت ضعف حاکمان وقت و استفاده نکردن از توان و قدرت مردم، نيروي نظامي ايران در تمامي جنگ‌هايي که دشمنان بر ايران تحميل کردند، شکست خوردند و مجبور به عقب نشيني و بعضا واگذاري بخشي از خاک کشورعزيزمان به بيگانگان شدند.
آزادسازي خرمشهر، بزرگترين پيروزي ايران در 150سال اخير است که باعث شگفتي و حيرت جهانيان شد.
اين پيروزي بزرگ در حالي به دست آمد که قدرت‌هاي بزرگ و بسياري از کشورهاي منطقه، به طور همه جانبه از رژيم بعثي عراق پشتيباني مي‌کردند و کمک‌هاي مالي، تسليحاتي و اطلاعاتي زيادي را در اختيار رژيم عراق گذاشته بودند و حتي از نفوذ خود در سازمان‌هاي بين المللي نيز براي حمايت از اين کشور استفاده مي‌کردند.
بنابراين آزادي خرمشهر تنها در مقابل عراق معنا پيدا نمي‌کند، بلکه رويارويي با کشوري است که در سطح گسترده از حمايت قدرت‌هاي بزرگ برخوردار بود.
از زمان فتحعلي شاه قاجار، ايران در اغلب جنگ‌ها با شکست مواجه شده و يا اينکه نتوانسته به پيروزي قابل توجهي دست پيدا کند.
ايران در دو جنگ بزرگ با همسايه شمالي خود (روسيه تزاري) شکست خورد.
روس‌ها که به سلاح‌هاي جديد مجهز بودند با عبور از آسياي مرکزي و قفقاز نيروهاي پراکنده ايران را به آساني شکست دادند و عهدنامه‌هاي گلستان در سال 1192 (1813ميلادي) و ترکمن چاي 1209 (1828 ميلادي) را بر فتحعلي شاه تحميل کردند، بريتانيا نيز درهمين دوره با استفاده از ضعف ايران بخش‌هايي از جنوب کشور را از حاکميت ايران جدا ساخت. ايران نيز پس از اين جنگ‌ها ناچار شد امتيازات اقتصادي زيادي به روسيه و بريتانيا واگذار کند که اين امتيازات نفوذ اين دو کشور استعمارگر را بيشتر کرده و ايران را ضعيف‌تر ساخت.
در واقع شکست ايران در دوره اول جنگ‌هاي ايران و روسيه بزرگترين شکست ايران در تاريخ معاصر است و شکست‌هاي بعدي نيز تا حدودي متاثر از اين شکست بود.
در زمان جنگ جهاني اول نيز يک بار ديگر ارتش ايران در مقابله با دشمنان نتوانست از خاک کشور دفاع کند و بخش‌هايي از خاک ايران توسط روسيه، انگليس و عثماني اشغال شد.
در دوره جنگ جهاني دوم نيز ارتش به ظاهر قدرتمند رضا شاه که براي تشکيل آن هزينه زيادي شده بود، در مدت کوتاهي شکست خورد و بخش‌هايي از شمال و جنوب کشورمان به اشغال ارتش اتحاد جماهير شوري و انگليس درآمد و پس از 3 روز ارتش ايران رسما تسليم شد.
پس از پيروزي انقلاب اسلامي، ارتش رژيم بعث عراق با تحريک و تشويق غرب در 31 شهريور 1359 به ايران حمله کرد.
نظام نوپاي ايران که آمادگي دفاع از کشور را نداشت و از طرفي حضور ابوالحسن بني صدر رئيس جمهوري که فرماندهي کل قوا را نيز در اختيار داشت و جاه طلبي‌ها و اقدامات نفاق افکنانه وي سبب شد بخش‌هايي از خاک کشور به اشغال دشمن درآيد و چهار عمليات نظامي ايران عليه نيروهاي دشمن اشغالگر نيز با شکست روبه‌رو شد.
پس از عزل بني صدر و استفاده از قدرت مردمي و نمادهاي ديني به تدريج ايران به پيروزي‌هايي دست يافت که آزادسازي خرمشهر اولين پيروزي بزرگ ايران محسوب مي‌شود و پس از باز پس‌گيري خرمشهر ايران به تدريج با کسب پيروزي‌هاي ديگر به موقعيت برتر در جنگ دست يافت.
براين اساس مي‌توان گفت، آزادي خرمشهر يک پيروزي ساده نبود بلکه پيروزيي بود که مردم ساليان سال منتظر آن بودند و پس از اين پيروزي بود که توازن از دست رفته روحي ناشي از جنگ‌هاي ايران و روس به دست آمد.
بنابراين سوم خرداد يک حماسه ملي است؟ اگر حضور ملت در صحنه نبرد نبود، حماسه آن پيروزي تحقق نمي‌يافت.
اهميت فتح خرمشهر
پس از تجاوز ارتش عراق به خاک ايران، خرمشهر پس از 34 روز مقاومت دليرانه سپاه و نيروهاي مردمي در 4 آبان 1359 به اشغال دشمن در آمد و 19 ماه پس از اشغال در سوم خرداد 1361 با عمليات بيت المقدس آزاد شد.
اين عمليات با رمز ياعلي بن ابيطالب(ع)، ساعت 30 دقيقه بامداد 10 ارديبهشت 1361 آغاز شد و طي 4 مرحله و 25 روز به نتيجه رسيد.
منطقه عملياتي بيت المقدس با 5400 کيلومتر مربع وسعت، ازشمال به کرخه نور و هويزه، از جنوب به شط العرب و خرمشهر، از شرق به رود کارون و از غرب به هورالعظيم و دژ مرزي عراق، محدودمي شود. نقاط حساس و استراتژيک منطقه عبارت است از: بندر خرمشهر، اروند رود،جفير، کرخه نور، جاده اهواز خرمشهر، رودخانه کارون.
مهمترين نقطه اين منطقه عملياتي، خرمشهر است که يکي ازشهرهاي زيباي جنوب بوده و جزء بزرگ ترين بنادر خاورميانه و خليج فارس به حساب مي‌آيد. رزمندگان اسلام براي آزادسازي اين شهر مهم، عمليات بيت المقدس را که بزرگترين عمليات درون مرزي است در سه مرحله انجام دادند. اين عمليات، اوج ذلت دشمن و روحيه تجاوزگرانه او را به نمايش گذاشت و درعين حال، سر فصل جديدي از شيوه‌هاي خاص جنگ مردمي و تاکتيک‌هاي منحصر به فرد آن را در دفاع مقدس گشود.
در اهميت فتح خرمشهرهمين بس که، نيروهاي متجاوزعراق پيش از نبرد سرنوشت ساز رزمندگان ما براي آزادي خرمشهر در اطلاعيه‌اي به نيروهاي خود دستور داده بودند، که دفاع از خرمشهر را به منزله دفاع از بصره، بغداد و تمام شهرهاي عراق بدانند.
همچنين تجهيزات و امکانات دفاعي دشمن در اين منطقه نشان مي‌داد که عراق خرمشهر را به عنوان نماد پيروزي خود در جنگ به حساب آورده و قصد داشته است به هر قيمت، اين شهر را در تصرف نيروهاي خود نگهدارد.
نبرد بزرگ، سرنوشت ساز و غرورآفرين بيت المقدس که براي رهاسازي خرمشهر از سلطه نيروهاي مهاجم عراقي انجام شد، از 10 ارديبهشت تا 3 خرداد ماه 1361 به طول انجاميد. اين نبرد حماسي علاوه بر پايان بخشيدن به 19ماه اشغال بخشي از حساس ترين مناطق خوزستان و آزادسازي خرمشهر، ضربه‌اي سهمگين و کمرشکن به توان رزمي و جنگ طلبي‌هاي دشمن مهاجم وارد ساخت.
عمليات پيروزمندانه بيت المقدس که منجر به آزادسازي خرمشهر پس از 575 روز شد، ضربه اساسي و تعيين کننده‌اي بر پيکر دشمن وارد ساخت و تمامي معادلات، باورها و تصوراتي را که در مورد توانايي و قابليت‌هاي نظامي جمهوري اسلامي ايران وجود داشت، تغيير داد.
بسياري از کارشناسان نظامي و تحليلگران رسانه‌هاي خارجي، در برابر سرعت عمل و ويژگي‌هاي عملياتي نيروهاي ايراني به هنگام فتح خرمشهر، غافلگير، مبهوت و شگفت زده شدند.
راديو دولتي صداي آمريکا پس از پنج روز سکوت و امتناع از انعکاس خبر آزادي خرمشهر توسط نيروهاي ايراني، سرانجام در گزارش ويژه 8 خرداد خود گفت: به رغم مشکلات تدارکاتي، ناآرامي‌هاي ناشي از انقلاب و کاهش تدريجي قدرت عمليات نيروي هوايي ايران، ماشين نظامي ايران به گونه‌اي اعجاب آور عمل کرد.
روزنامه گاردين چاپ انگلستان درباره فتح خرمشهر نوشت: سقوط خرمشهر يعني سقوط آخرين و مهمترين افتخار جنگي عراق که ايراني‌ها با بازپس گرفتن آن، اين برگ برنده را که به وسيله آن عراق مي‌کوشيد ايران را به پاي ميز مذاکره بکشاند، از دست بغداد ربودند.
در جريان آزادي خرمشهر، ارتش عراق با به جاي گذاردن بيش از 16 هزار کشته و زخمي و 19 هزار اسير، مجبور به عقب نشيني شد.
صدام در مراسم اعطاي نشان به حميد شعبان فرمانده نيروي هوايي عراق، در اين باره گفت:"سال 1982 ميلادي(1361)، براي ما سال خيلي دشواري بود. در آن سال، از محمره (خرمشهر) عقب نشيني کرديم که از بوق و کرناهاي ايران، آهنگ اشغال بصره و اشغال سرزمين‌هاي عراق شنيده مي‌شد. به زعم همه اينها، تصميم گرفتيم فقط از بغداد دفاع کنيم، چون با خود گفتيم بايد به فکر آن لحظه بود که سربازان ايراني به پيش مي‌تازند و به سوي بغداد مي‌آيند. از اين رو گارد رياست جمهوري را فقط براي دفاع از بغداد بسيج و آماده کرديم.بنا داشتيم گارد رياست جمهوري را در اطراف شهر بغداد مستقر کنيم تا بتواند در خارج از پايتخت همراه با ديگر پرسنل ارتش، با دشمن پيکار کند."
پس از آزادي خرمشهر، عراق ناگزير به دنبال راه حلي براي برون رفت از بن بست جنگ طلبي‌هاي خود افتاد و در همين راستا، بحث‌هاي مربوط به ضرورت پايان جنگ و نيز ميانجيگري برخي کشورهاي خارجي براي جلوگيري از شکست بيشتر عراق در جنگ به طور جدي مطرح شد.
به هرحال، آزادي خرمشهر سبب شد دشمن خيال خام پيروزي بر ايران و فتح تهران را به فراموشي بسپارد و رژيم بعثي عراق و حاميان خارجي قدرتمند آن در برابر اراده و ايمان ملت عظيم ايران سر فرود آوردند.
